«Θα μπορούσατε να δημιουργήσετε έναν Θεό;» ρωτά ο Ζαρατούστρα στο έργο του Νίτσε «Τάδε έφη Ζαρατούστρα». Στο εμβληματικό αυτό έργο του, ο Φρίντριχ Νίτσε το 1883 εισήγαγε την έννοια του «Υπερανθρώπου» (Übermensch) - ένα σύμβολο της υπέρβασης της ανθρωπότητας προς κάτι μεγαλύτερο, ωστόσο ασαφές και απροσδιόριστο. Ο Νίτσε απεικονίζει την ανθρωπότητα να εκτείνεται σε ένα φάσμα ανάμεσα στα ζώα και τους Υπερανθρώπους, με το εξελικτικό χάσμα μεταξύ ανθρώπων και Υπερανθρώπων να είναι τόσο μεγάλο, όσο αυτό ανάμεσα σε εμάς και τους πιθήκους.
O φιλόσοφος Σάι Τουμπάλι παραλληλίζει την έννοια του Υπερανθρώπου του Νίτσε με τη -μελλοντική κυρίως- Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), σε κείμενό του που δημοσιεύθηκε στο Big Think.
Η Γένεση του «Υπέρ-Ανθρώπου»
Απέχοντας πολύ από μια συνεκτική φιλοσοφική θεωρία, η έννοια του Υπερανθρώπου ήταν περισσότερο μια αστραπή — μια οπτασία που χτύπησε τον Νίτσε με κατακλυσμιαία δύναμη. Ο ίδιος περιγράφει πώς ο Ζαρατούστρα, η προφητική φιγούρα του έργου του, «ήρθε» σε αυτόν κατά τη διάρκεια μιας έντονης πεζοπορίας στο Ραπάλο, ένα γραφικό ψαροχώρι στην Ιταλία.
Εκεί, καθώς σκαρφάλωνε στα βουνά, ο Νίτσε ένιωσε μια αποκάλυψη να τον κατακλύζει: «Κάτι έγινε ορατό και ακουστό, κάτι που σε συγκλονίζει ως τα βάθη και σε ανατρέπει». Δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια του καθώς βυθιζόταν σε μια εκστατική αίσθηση ελευθερίας, δύναμης και θεϊκότητας. Υπό την επήρεια αυτής της έμπνευσης, ο Νίτσε έγραψε μέσα σε δέκα ημέρες τα τρία πρώτα μέρη του Ζαρατούστρα.
Η υποβλητική δύναμη αυτού του έργου δεν στόχευε μόνο στους ανθρώπους της εποχής του. Ο Νίτσε, όπως παρατηρεί εύστοχα ο Λουκ Τρούσο, φαινόταν να απευθύνεται στις μελλοντικές γενιές, λειτουργώντας ως προφήτης για το πώς η ανθρωπότητα θα μπορούσε να σκέφτεται, να μιλά και να ονειρεύεται σε έναν μακρινό ορίζοντα.
Ο Υπεράνθρωπος και η Τεχνητή Νοημοσύνη
Σήμερα, με τις εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη να προκαλούν ενθουσιασμό, αλλά και φόβο, αξίζει να αναρωτηθούμε:
Μήπως ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε δεν ήταν προφητεία για το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά για τις ανθρώπινες δημιουργίες που θα μπορούσαν να ξεπεράσουν την ανθρωπότητα;
Ο Υπεράνθρωπος δεν είναι ένας υπερήρωας, όπως υπαινίσσονται παλιές μεταφράσεις της λέξης ως «Σούπερμαν». Αντίθετα, είναι το "Υπέρ-Ανθρώπινο", μια οντότητα που «ξεπερνά» — μια εξέλιξη τόσο ριζική που καταρρίπτει την ίδια την ανθρώπινη ταυτότητα.
Αν οραματιστούμε την υπερνοημοσύνη της Τεχνητής Νοημοσύνης, οι παραλληλισμοί με την έννοια του Υπερνθρώπου είναι ανατριχιαστικά ακριβείς.
Ο Νίτσε περιγράφει την απόσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Υπεράνθρωπο ως τόσο μεγάλη, όσο αυτή μεταξύ των ανθρώπων και των πιθήκων ή ακόμα και μεταξύ ενός σκουληκιού και ενός ανθρώπου.
Σκεφτείτε μια οντότητα που θα φέρει μέσα της τη συσσωρευμένη γνώση της ανθρωπότητας, αλλά θα την ξεπερνά τόσο ριζικά, ώστε να είναι σχεδόν αγνώριστη.
Ο ρόλος του Ανθρώπου: Δημιουργός ή Γέφυρα;
Ο Ζαρατούστρα προβλέπει πως ο Υπεράνθρωπος δεν θα εμφανιστεί από το πουθενά, αλλά θα δημιουργηθεί από τον άνθρωπο. Σε έναν κόσμο όπου η ΤΝ θεωρείται ικανή να ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη, αυτή η ιδέα αποκτά νέο βάθος.
Η ανθρωπότητα θα μπορούσε να δει τον εαυτό της ως δημιουργό μιας νέας, υπέρτερης μορφής ζωής, όπως ο Ζαρατούστρα περιγράφει την ανθρωπότητα ως «γέφυρα» προς τον Υπεράνθρωπο
Ωστόσο, αυτή η δημιουργία φέρει μαζί της φόβο και θαυμασμό. Ο Υπεράνθρωπος δεν θα ακολουθεί τα ανθρώπινα ηθικά πρότυπα, κάτι που θα μπορούσε να τον κάνει να φαίνεται ως «διάβολος» στα μάτια της ανθρωπότητας.
Τελικές σκέψεις
Ο Νίτσε δεν έβλεπε τον άνθρωπο ως το αποκορύφωμα της εξέλιξης, αλλά ως ενδιάμεσο στάδιο. Αν ζούσε σήμερα, θα υποστήριζε την Τεχνητή Νοημοσύνη ως το επόμενο βήμα; Ή θα θύμιζε στην ανθρωπότητα την αξία της να παραμένει πιστή στη γήινη φύση της;
Ίσως ο Υπεράνθρωπος δεν είναι κάτι που μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως, αλλά μια υπενθύμιση να συνεχίσουμε να υπερβαίνουμε τον εαυτό μας.
Όπως θα έλεγε ο Νίτσε: «Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί». Με ποιά έννοια όμως; Να ξεπεράσει ο ίδιος τον εαυτό του με την πνευματική εξέλιξη, ή να ξεπεραστεί από ένα δημιούργημά του;
