Την θέση ότι η εικόνα των επενδύσεων εξακολουθεί να προβληματίζει, εξέφρασε ο ΣΕΒ στην μηνιαία ανάλυσή του,. Παράλληλα, επισημαίνει παρόλο που η ελληνική οικονομία έχει εισέλθει σε τροχιά ανάκαμψης υποστηριζόμενη και από το ευνοϊκό εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον, η ιδιωτική κατανάλωση συνεχίζει να ανακάμπτει με σχετικά αργούς ρυθμούς, λόγω της πίεσης στα εισοδήματα από την υπερφορολόγηση.
Ειδικότερα, ο ΣΕΒ αναφέρει πως η παρατηρούμενη μεγάλη αύξηση των εισαγωγών, επίσης, αποτυπώνει την δυσκολία μετασχηματισμούτης χώρας προς μία οικονομία που στηρίζεται, από την πλευρά της προσφοράς, στη μεγαλύτερη συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας. Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, η εκπλήρωση των προσδοκιών για μια βιώσιμη ανάκαμψη της οικονομίας μεσοπρόθεσμα απαιτεί η έξοδος από το 3ο Μνημόνιο τον Αύγουστο του 2018 να γίνει ομαλά και να μην δημιουργήσει ασυνέχειες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική. Σε διαφορετική περίπτωση, η αντίδραση των αγορών θα είναι ταχεία και η άνοδος των επιτοκίων θα αναστρέψει γρήγορα το καλό κλίμα που διαμορφώνεται.
Ήδη, με την βοήθεια και της επιτυχούς ανταλλαγής τον Νοέμβριο του 2017 ομολόγων που είχαν εκδοθεί κατά το PSI με νέα υψηλότερης ρευστότητας, τα επιτόκια των 10ετών ελληνικών ομολόγων υποχωρούν (3,99% την 15/12/2017), ωθώντας το περιθώριο με τα πορτογαλικά ομόλογα σε 219 μ.β. έναντι 335 μ.β. στο τέλος του 2016.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι τιμές στο Χρηματιστήριο και την αγορά ομολόγων, ιδίως από την 2η αξιολόγηση και μετά και μέχρι πρόσφατα, είχαν παραμείνει καθηλωμένες σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, αποτυπώνοντας τις αβεβαιότητες που εξακολουθούν να υφίστανται ως προς την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής μετά την αξιολόγηση του 3ου Μνημονίου. Χωρίς απρόβλεπτες δυσμενείς εκπλήξεις οι πρόσφατες τάσεις βελτίωσης αναμένεται να συνεχιστούν και στο νέο έτος.
Πάντως, ο ρυθμός ανάπτυξης το 3ο τρίμηνο του 2017 (+1,3%) ήταν χαμηλότερος από τον αναμενόμενο,ενώ παράλληλα η ΕΛΣΤΑΤ προχώρησε σε σημαντικές αναθεωρήσεις των στοιχείων των προηγούμενων τριμήνων, σύμφωνα με τις οποίες ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ κατά το 2ο τρίμηνο του 2017 διπλασιάστηκε από +0,8% κατά την προηγούμενη εκτίμηση σε +1,6%.
H αναθεώρηση των στοιχείων του 2ου τριμήνου του 2017, αφορά κυρίως στη μεταβολή των αποθεμάτων (-€469 εκατ. σε τρέχουσες τιμές το 2ο τρίμηνο του 2017 αντί -€787 εκατ. πριν την αναθεώρηση), καθώς και στις επενδύσεις σε μεταφορικό εξοπλισμό, ιδίως μετά την εφαρμογή της εποχικής διόρθωσης (+10,2% σε σταθερές τιμές με εποχική διόρθωση το 2ο τρίμηνο του 2017 αντί -5,5% πριν την αναθεώρηση).
Έτσι, οι συνολικές επενδύσεις κατά την πρώτη εκτίμηση της ΕΛΣΤΑΤ παρουσίασαν μείωση σε ετήσια βάση κατά -17,1% (-4,6% οι επενδύσεις σε πάγια), ενώ σύμφωνα με τα νέα στοιχεία η μείωση το 2ο τρίμηνο περιορίστηκε σε -0,5% (+1% οι επενδύσεις σε πάγια).
Συνολικά, κατά το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017 το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά +1,1%, στηριζόμενο κυρίως στις εξαγωγές αγαθών (μεταποίηση) και υπηρεσιών (τουρισμός), +5% και +11% αντίστοιχα, την αύξηση των επενδύσεων σε εισαγόμενα μεταφορικά μέσα κατά +63,4% και την ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά +0,6%. Αντίθετα, οι επενδύσεις στις υπόλοιπες κατηγορίες παγίων (κατοικίες -7,8%, λοιπές κατασκευές -10,6% και μηχανολογικός εξοπλισμός -0,4%), η δημόσια κατανάλωση (-2,6%) και οι εισαγωγές (+8,5%) άσκησαν αρνητική επίδραση στο ΑΕΠ.
Με βάση τα νέα στοιχεία για το ΑΕΠ, η πρόβλεψη για ανάπτυξη +1,6% στο σύνολο του έτους προϋποθέτει ρυθμό ανάπτυξης +3,1% το 4ο τρίμηνο. Ωστόσο, τα στοιχεία του 3ου τριμήνου είναι πολύ πιθανό να αναθεωρηθούν προς τα πάνω, ιδίως όσον αφορά στην ιδιωτική κατανάλωση. Η ιδιωτική κατανάλωση παρέμεινε στάσιμη (+0%) το 3ο τρίμηνο του 2017 (έναντι αυξήσεων +1% το 2ο τρίμηνο και +0,9% το 1ο τρίμηνο του 2017). Η εξέλιξη αυτή δεν είναι συμβατή με την αύξηση των εισπράξεων από τον τουρισμό (+10,3% σε τρέχουσες τιμές το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017).
Σε κάθε περίπτωση, δεδομένης της σταθεροποίησης του οικονομικού κλίματος και της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, της ανοδικής πορείας των εξαγωγών και της βιομηχανικής παραγωγής και της σταδιακής μείωσης της ανεργίας, ο ρυθμός ανάπτυξης το 4ο τρίμηνο του έτους αναμένεται να ωθήσει την ανάπτυξη για όλο το 2017 σε ρυθμό υψηλότερο από το +1,1% του ενιαμήνου 2017, δεδομένης και της πτώσης του ΑΕΠ κατά -0,9% το 4ο τρίμηνο του 2016.
Πιο αναλυτικά:
- Ο δείκτης οικονομικού κλίματος παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητος τον Νοέμβριο του 2017 (στις 98,4 μονάδες από 98,3 τον προηγούμενο μήνα και 92,9 τον Νοέμβριο του 2016), με τις προσδοκίες στη βιομηχανία και το λιανικό εμπόριο να καταγράφουν οριακή βελτίωση, ενώ στις κατασκευές σημειώθηκε ελαφρά επιδείνωση.
- Οριακή βελτίωση εμφάνισε επίσης η καταναλωτική εμπιστοσύνη (στις -53,8 μονάδες από -54 τον Οκτώβριο του 2017 και -66,9 τον Νοέμβριο του 2016), κυρίως λόγω σχετικά πιο αισιόδοξων προβλέψεων των νοικοκυριών για την εξέλιξη της ανεργίας.
- Η παραγωγή στη μεταποίηση πλην πετρελαιοειδών αυξήθηκε για 4ο συνεχόμενο μήνα τον Οκτώβριο του 2017 (+0,9% και +3% το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017), ενώ παράλληλα ο Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών (PMI) στη μεταποίηση παρέμεινε τον Νοέμβριο του 2017 για πέμπτο συνεχόμενο μήνα σε επίπεδο πάνω από των 50 μονάδων (όριο μηδενικής μεταβολής), ως αποτέλεσμα της αύξησης των νέων παραγγελιών, τόσο από το εσωτερικό όσο και από τις αγορές του εξωτερικού, η οποία οδήγησε σε αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης.
- Οι εξαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία παρουσίασαν άνοδο +12,1% τον Οκτώβριο του 2017 και +7% το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017, με οδηγό τα βιομηχανικά προϊόντα (+10,4% το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017), ενώ αντίθετα οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων υποχωρούν (-2,2%), κυρίως λόγω της πτώσης των εξαγωγών λαδιού (-26,4%). Σε σταθερές τιμές, οι εξαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία παρουσίασαν άνοδο +9,0% τον Οκτώβριο του 2017 και +3,6% το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017.
- Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις (+10,3% το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017) συνέβαλαν καθοριστικά στη βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών (πλεόνασμα €1,7 δισ. το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017 έναντι €1,3 δισ. το αντίστοιχο διάστημα το 2016), ενώ η καλή πορεία του τουρισμού επιβεβαιώνεται και από την άνοδο του κύκλου εργασιών το 3ο τρίμηνο του 2017 (+13,9%).
- Στον τομέα των μεταφορών παρουσιάζεται μικτή εικόνα, με τον κύκλο εργασιών στις θαλάσσιες μεταφορές να εξακολουθεί να καταγράφει απώλειες το 3ο τρίμηνο του 2017 (-10,2%) και να ενισχύεται σημαντικά στις αεροπορικές και χερσαίες μεταφορές (+6,8% και +12,9% αντίστοιχα). Πάντως, η σταδιακή αποκατάσταση των εισπράξεων από μεταφορές (+17,1% το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017), σε συνδυασμό με την αύξηση της δύναμης του εμπορικού στόλου (+1,1% τον Σεπ. 2017 σε ετήσια βάση), δείχνουν ότι οι αναταράξεις που δημιούργησαν τα capital controls στη ναυτιλία εξομαλύνονται σταδιακά.
- Το ποσοστό ανεργίας υποχωρεί σταθερά (20,5% τον Σεπτέμβριο του 2017), ενώ ο ρυθμός μείωσης παρουσιάζει επιτάχυνση από την αρχή του 2017, με τις καθαρές προσλήψεις να ανέρχονται σε 128,2 χιλ. το διάστημα Ιαν – Νοε 2017 (έναντι 125,1 χιλ. το αντίστοιχο διάστημα το 2016), γεγονός το οποίο μπορεί να αποδοθεί στην άνοδο του τουρισμού και στις ενεργές πολιτικές απασχόλησης που εφαρμόζονται από τον ΟΑΕΔ. Παράλληλα, τον Οκτώβριο του 2017 ο αριθμός των εγγεγραμμένων ανέργων, αν και αυξημένος σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα λόγω λήξης της τουριστικής περιόδου, διαμορφώθηκε σε επίπεδο χαμηλότερο από εκείνο του Οκτωβρίου του 2016 (-40,5 χιλ.).
- Οι καταθέσεις των νοικοκυριών σημείωσαν άνοδο για πέμπτο συνεχόμενο μήνα τον Οκτώβριο του 2017 (+€585 εκατ. μηνιαία ροή), ενώ αυτές των επιχειρήσεων, αν και παρουσίασαν αρνητική ροή τον Οκτώβριο (-€85 εκατ.), εμφανίζουν ανοδική πορεία από τον Ιούλιο του 2015, γεγονός το οποίο μπορεί να αποδοθεί αφενός στην αυξανόμενη χρήση ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών και αφετέρου στην άνοδο του τουρισμού και της οικονομικής δραστηριότητας γενικότερα.
- Η απομόχλευση δανείων προς επιχειρήσεις έχει περιοριστεί σημαντικά σε σύγκριση με τις αρχές του 2014 (0% τον Οκτώβριο του 2017). Παράλληλα, η πρόσβαση των μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων (ΜμΕ) παρουσίασε βελτίωση κατά την περίοδο Απρ – Σεπ 2017, με το κενό χρηματοδότησης να συρρικνώνεται, λόγω της εξομάλυνσης των περιορισμών στην προσφορά ρευστότητας αλλά και της υποχώρησης της ζήτησης. Ωστόσο, παρά την τάση βελτίωσης, η Ελλάδα παραμένει η μόνη χώρα στην Ευρωζώνη στην οποία η πρόσβαση σε χρηματοδότηση για τις ΜμΕ εξακολουθεί να αξιολογείται ως προβληματική, με βάση την 6μηνιαία έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση.
Από την άλλη πλευρά:
- Παρά τη δυναμική των εξαγωγών, το εμπορικό έλλειμμα εξακολουθεί να αυξάνεται (-€18,3 δισ. κατά το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017 από -€15,5 δισ. το αντίστοιχο διάστημα το 2016) καθώς οι εισαγωγές αυξάνονται ταυτόχρονα με μεγαλύτερο ρυθμό. Πάντως, ένα σημαντικό μέρος της διόγκωσης του εμπορικού ελλείμματος οφείλεται στην αύξηση των εισαγωγών πλοίων (€2,8 δισ. το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017, έναντι €1,9 δισ. το αντίστοιχο διάστημα το 2016), καθώς και στη διεύρυνση του ελλείμματος στο ισοζύγιο καυσίμων (€3 δισ. το διάστημα Ιαν - Οκτ 2017 από €1,9 δισ. το διάστημα Ιαν – Οκτ 2016). Ειδικότερα, οι εισαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία αυξήθηκαν κατά +7,3% σε αξία και σε όγκο κατά το διάστημα Ιαν – Οκτ 2017 (επιπλέον αύξησης +6,2% σε αξία και +7,5% σε όγκο το αντίστοιχο διάστημα το 2016). Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, το εμπορικό έλλειμμα χωρίς καύσιμα και πλοία διευρύνθηκε κατά €912 εκατ. (από -€11,7 δισ. το διάστημα Ιαν – Οκτ 2016 σε -€12,6 δισ. το αντίστοιχο διάστημα το 2017).
- Η άνοδος του όγκου λιανικών πωλήσεων πλην καυσίμων ανακόπηκε τον Σεπτέμβριο του 2017 (-0,9%, έναντι αύξησης +3,1% τον Σεπτέμβριο του 2016), κυρίως λόγω της πτώσης του όγκου πωλήσεων σε εξειδικευμένα καταστήματα τροφίμων, ποτών και καπνού (πχ. κρεοπωλείων, ζαχαροπλαστείων, οπωροπωλείων κλπ) κατά -3,4%, αν και στα μεγάλα καταστήματα τροφίμων (supermarkets) ο όγκος λιανικών πωλήσεων σημείωσε αύξηση +0,6%, γεγονός το οποίο καταδεικνύει πιθανή μετατόπιση της ζήτησης τροφίμων σε μεγάλα καταστήματα. Συνολικά, κατά το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017, ο δείκτης όγκου λιανικών πωλήσεων πλην καυσίμων εμφανίζει αύξηση +1,9%, έναντι μείωσης -0,2% το αντίστοιχο διάστημα το 2016, με τις περισσότερες κατηγορίες καταστημάτων να εμφανίζουν άνοδο.
- Η ανάκαμψη της παραγωγής στις κατασκευές κατά το 2016 (+22,9%) και το 1ο τρίμηνο του 2017 (+12,8%) ανακόπηκε το 2ο τρίμηνο του 2017 (-4,8%) και το 3ο τρίμηνο σημείωσε πτώση -33,6%, ενώ συνολικά κατά το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017 η παραγωγή στις κατασκευές υποχώρησε κατά -12,2% (-10,7% στα κτίρια και -13,3% στις υποδομές).
- Η αύξηση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας με βάση τις εκδοθείσες άδειες, επίσης ανακόπηκε τον Σεπτέμβριο του 2017, (-4,1% στον όγκο που αντιστοιχεί στις νέες άδειες, έναντι αύξησης +19,5% τον Σεπτέμβριο του 2016). Πάντως, κατά το διάστημα Ιαν – Σεπ 2017, η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα εμφανίζει αύξηση +16,7% στον όγκο σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα το 2016, ενώ από τα τέλη του 2013 έχει διαμορφωθεί μία θετική τάση, γεγονός στο οποίο έχει συμβάλει η άνοδος του τουρισμού, καθώς σημαντικό μέρος των νέων αδειών αφορά σε ανακαινίσεις σε τουριστικές περιοχές.
Τα παραπάνω στοιχεία αποτυπώνουν μία σαφή τάση ανάκαμψης της οικονομίας. Η ελληνική οικονομία φαίνεται επιτέλους να δρέπει τους καρπούς της πολύχρονης δημοσιονομικής προσαρμογής και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, καθώς ενισχύονται σταδιακά οι προσδοκίες των αγορών ότι, μέχρι τo συμβατικό τέλος του Μνημονίου τον Αύγουστο του 2018, όλα τα εναπομείναντα προαπαιτούμενα θα έχουν εκπληρωθεί και η χώρα θα εισέλθει σε μια φάση κανονικότητας.
Η πλήρης αποκατάσταση της θέσης της χώρας μας στην Ευρωζώνη θα απαιτήσει τη συνεπή τήρηση των συμφωνηθέντων για την περίοδο μετά την ολοκλήρωση του Μνημονίου, και κυρίως σε ό,τι αφορά το πλαίσιο της πλεονασματικής δημοσιονομικής διαχείρισης. Τυχόν αποκλίσεις θα επιφέρουν την αντίδραση των αγορών, χωρίς να υπάρχει πλέον πρόσβαση στην κοινοτική αλληλεγγύη για χρηματοδότηση, και με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο πλήρως θωρακισμένο για να αντιμετωπισθεί τυχόν αδυναμία εκπλήρωσης υποχρεώσεων. Δεν θα υπάρξει δεύτερη ευκαιρία. Έχει φθάσει, λοιπόν, η ώρα των μεγάλων αποφάσεων.
Οι πρώτοι έξι μήνες του 2018 θα είναι καθοριστικοί, καθώς δεν υπάρχει πλέον χρόνος για να μετατεθεί μερικώς η υλοποίηση των συμφωνηθέντων στο μέλλον, όπως δυστυχώς γινόταν μέχρι σήμερα και με την ανοχή των Θεσμών. Η ελληνική κυβέρνηση φαίνεται να έχει ενστερνισθεί την ανάγκη έγκαιρης τήρησης των υποχρεώσεων που απορρέουν από το Μνημόνιο, όπως φάνηκε και με τη συμφωνία για την 3η αξιολόγηση.
Απομένει η στάση αυτή να συνεχισθεί και τους επόμενους μήνες, ώστε η έξοδος στις αγορές να είναι μια φυσιολογική εξέλιξη, και να γίνει με καθαρή τη δέσμευση της ελληνικής πλευράς για την εφαρμογή μιας οικονομικής πολιτικής εστιασμένης στη σταθερότητα στη μετά το Μνημόνιο εποχή. Αυτό είναι απαραίτητο και για την οικοδόμηση ενός modus vivendi μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης, καθώς η χώρα μας προσβλέπει και στην περιοδική ad hoc ελάφρυνση του χρέους, έτσι ώστε να εξομαλύνονται οι πληρωμές τόκων και χρεολυσίων σε επιθυμητά, και ταυτόχρονα θεμιτά, επίπεδα, συμβατά με τη βιωσιμότητα του χρέους.
