Περισσότερο φως στα αίτια, τις συνθήκες και τα αποτελέσματα της φονικής πυρκαγιάς στην Αν. Αττική ρίχνει η πρώτη επιστημονική έρευνα που εκπονήθηκε γι αυτό το θέμα, από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων», σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο.
Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ταχεία εξάπλωση της φωτιάς ήταν το αποτέλεσμα του χειρότερου συνδυασμού καιρικών συνθηκών-τοπογραφίας, ότι η οργανωμένη εκκένωση στο Μάτι ήταν σχεδόν αδύνατατη και ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός του οικισμού λειτούργησε ως παγίδα εγκλωβισμού.
Οι διαπιστώσεις και τα στοιχεία της έρευνας παρουσιάζονται συγκεντρωτικά σε ειδικό δίγλωσσο τεύχος, που προορίζεται για την την άμεση ενημέρωση της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και του ευρύτερου κοινού. Το τεύχος είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, στον σύνδεσμο: https://tinyurl.com/yanzams4
Πέντε είναι κωδικοποιημένα τα βασικά συμπεράσματα, όπως τα παρουσιάζει η «Εφημερίδα των Συντακτών»:
1. Ο χειρότερος συνδυασμός καιρού-τοπογραφίας
«Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς οι ισχυροί δυτικοί άνεμοι, ταχύτητας κατά θέσεις και κατά διαστήματα ακόμα και άνω των 90 χιλιομέτρων την ώρα (μεταξύ 17.00-21.00 στις 23/7/18), καθώς και η αλληλεπίδρασή τους με την τοπογραφία της περιοχής διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο στη γρήγορη μετάδοση της πυρκαγιάς και την εξάπλωσή της προς τα χαμηλότερα υψόμετρα (downslope spread). Η τοπογραφία της περιοχής ευθύνεται για τη δημιουργία ισχυρών καταβατών ανέμων κατά μήκος του παραλιακού μετώπου από τη Ραφήνα μέχρι τη Νέα Μάκρη».
2. Μηδενικός χρόνος προειδοποίησης και αντίδρασης
«Προκύπτει ότι ο πληθυσμός που βρισκόταν κοντά στην παραλία, πληροφορήθηκε για την πυρκαγιά από άτομα που εκκένωναν το δυτικότερο τμήμα του οικισμού Μάτι, το οποίο είχε ήδη πληγεί, και όχι με τη μορφή έγκαιρης προειδοποίησης από κάποιο φορέα. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι δόθηκε σχεδόν μηδενικός χρόνος προειδοποίησης και αντίδρασης. Η ταχύτατη εξάπλωση της φωτιάς συντέλεσε σημαντικά στην ελαχιστοποίηση του διαθέσιμου χρόνου αντίδρασης, γεγονός που συντέλεσε στον μεγάλο αριθμό των θυμάτων».
Σε αυτό το σημείο εγείρονται όλα τα κρίσιμα ερωτήματα για την αντίδραση του κρατικού μηχανισμού. Ανεξάρτητα από τον κομβικό ρόλο της πολιτικής προστασίας, ειδικοί επιστήμονες και πυροσβέστες θεωρούν πως με τα συγκεκριμένα δεδομένα χρόνου - ταχύτητας επέκτασης - τοπογραφίας - πολεοδομίας, η οργανωμένη εκκένωση ειδικά στο Μάτι ήταν από εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη.
3. Ο τύπος της βλάστησης και οι αναδασώσεις
«Θεωρείται πιθανή η αλλαγή στη συμπεριφορά της πυρκαγιάς λόγω αλλαγής στον τύπο της βλάστησης. Η πυρκαγιά ξεκίνησε από περιοχές που είχαν καεί στο παρελθόν με χαμηλή βλάστηση και μεγάλη ταχύτητα και μετέβη σε ένα χώρο που δεν είχε καεί σε πρόσφατη πυρκαγιά με ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση καύσιμης ύλης. Αυτό οδήγησε στην τροφοδότηση της πυρκαγιάς και την έκλυση υψηλότερης ενέργειας από τον Νέο Βουτζά και μέχρι την ακτή. Η πυρκαγιά ανατολικά της Λεωφ. Μαραθώνος μετατράπηκε σε πυρκαγιά που σάρωνε το σύνολο της επιφανειακής βλάστησης και των υψηλών δέντρων (ενεργή πυρκαγιά κόμης), ως ένας «τοίχος φωτιάς» ο οποίος καθοδηγούνταν από τον άνεμο (wind-driven) και επιπλέον μετέδιδε καύτρες προς την ακτή».
Ενδεικτικές της παραπάνω περιγραφής είναι εικόνες από drone (φωτό και γράφημα), οι οποίες δείχνουν πως όπου συνεχιζόταν το δάσος προς τα κάτω, δηλαδή προς τη θάλασσα, η λεωφόρος Μαραθώνος δεν αποτέλεσε εμπόδιο στην εξάπλωση της πυρκαγιάς. Μάλιστα υπάρχει ένα μικρό χωράφι με ελιές ανάμεσα σε πεύκα, το οποίο έμεινε σχεδόν ανέπαφο.
Εξειδικευμένοι στις δασικές πυρκαγιές δασολόγοι και πυροσβέστες εκτιμούν ότι ήταν αδύνατο να λειτουργήσει η Μαραθώνος ως αντιπυρική ζώνη. Ωστόσο προκύπτει ένα νέο ερώτημα για το πώς ακριβώς είχαν αναδασωθεί οι περιοχές που είχαν καεί στο παρελθόν, καθώς εκεί ήταν το σημείο εκκίνησης.
4. Το ταξικό πρόσημο των καταστροφών και η φροντίδα των κατασκευών
«Από την έρευνα πεδίου διαπιστώθηκαν ορισμένες αδυναμίες στις κατασκευές με ευαίσθητα σημεία στη στέγη, τα κουφώματα, τους περιβάλλοντες χώρους και άλλα μέρη. Παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κτιρίων σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις, που πιθανότατα σχετίζονται με τα υλικά κατασκευής και την παρακείμενη βλάστηση. Ως πρώτη εκτίμηση, παρατηρήθηκε ότι επηρεάστηκαν κυρίως κατοικίες και κτίρια που ήταν υπερυψωμένα ή με ορόφους, με μικρότερες ζημιές στα ισόγεια και στα υπόγεια, δείγμα τυπικό μιας “πυρκαγιάς κόμης”».
»Τα καλά δομημένα κτίρια οπλισμένου σκυροδέματος που ήρθαν σε επαφή με τη φωτιά είτε με καύτρες είτε με έκθεση μέσω θερμικής ακτινοβολίας είτε με απευθείας επαφή με τις φλόγες, συμπεριφέρθηκαν πολύ καλά με μικροβλάβες στα εξωτερικά μη δομικά στοιχεία τους, κυρίως μικρορωγμές στις τοιχοποιίες πλήρωσης και αποκόλληση των επιχρισμάτων λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύχθηκαν εξωτερικά του κτιρίου.
»Η στατικότητα των κτιρίων που επηρεάστηκαν από την πυρκαγιά εξαρτάται από τη διάρκεια καύσης στο εξωτερικό του κτιρίου, από το αν το σκυρόδεμα έχει ασβεστοποιηθεί και σε ποιο βάθος ή αν ο χάλυβας βρίσκεται σε καλή κατάσταση λόγω της μεγάλης διάρκειας καύσης εντός του σπιτιού».
5. Πολεοδομική παγίδα - απόκρημνη ακτογραμμή - κυκλοφοριακή συμφόρηση - πανικός - τουρίστες
«Σημαντικός εκτιμάται ότι είναι ο ιδιαίτερος πολεοδομικός σχεδιασμός του οικισμού, ο οποίος λειτούργησε ως “παγίδα” για τον πληθυσμό που προσπάθησε να εκκενώσει. Κάποια από τα σημαντικά χαρακτηριστικά του ήταν: οδοί μικρού πλάτους, πολυάριθμα αδιέξοδα, ιδιαίτερα επιμήκη οικοδομικά τετράγωνα, χωρίς δυνατότητα πλευρικής διαφυγής. Τα πρώτα συμπεράσματα που προκύπτουν με βάση μαρτυρίες που αναλύονται ακόμα συστηματικά, δείχνουν ότι η προσπάθεια διαφυγής από τον οικισμό ήταν άτακτη, δεν συνιστούσε οργανωμένη απομάκρυνση πολιτών, προκάλεσε κυκλοφοριακή συμφόρηση, λόγω και της μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού και του πανικού που επικράτησε.
Εκτός από τους κατοίκους υπήρχαν και επισκέπτες/τουρίστες, σημαντικό ποσοστό των οποίων δεν γνώριζαν καλά τη γεωγραφία της περιοχής. Η μορφολογία της ακτογραμμής έκανε δυσχερή την πρόσβαση στην παραλία στα περισσότερα σημεία (κρημνώδεις ακτές), ενώ οι προσβάσιμες παραλίες ήσαν περιορισμένες, γεγονός που, σε συνδυασμό με την ελάχιστη ορατότητα και αποπνιχτική ατμόσφαιρα, συντέλεσε σε σημαντικό βαθμό στον εγκλωβισμό μεγάλου αριθμού πολιτών».
Επισημαίνεται ότι η έρευνα του Τμήματος Γεωλογίας περιέχει στοιχεία και συμπεράσματα που είναι προκαταρκτικά και κατά συνέπεια μπορούν να μεταβληθούν. Αυτό που δεν μεταβάλλεται είναι η αρχική διαπίστωση των ερευνητών:
«Το φαινόμενο είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση πυρκαγιάς σε ζώνη μίξης δασών- οικισμών (wildland urban interface – WUI), η οποία έδρασε ως ενεργή πυρκαγιά κόμης. Οι ζώνες αυτές είναι από τις περιοχές με την υψηλότερη πιθανότητα ανθρώπινων απωλειών παγκοσμίως, καθώς και στον ελληνικό χώρο. Υπάρχουν πολυάριθμες περιπτώσεις τέτοιων ζωνών στην Ελλάδα».
Η τελευταία πρόταση είναι η πιο ανησυχητική και πρέπει να αποτελέσει οδηγό για το μέλλον σε όλα τα επίπεδα (οικιστικό-πολεοδομικό, πολιτική προστασία, ενέργειες πρόληψης, εκπαίδευση πληθυσμού, σωστός τρόπος αναδάσωσης).
