Φανταστείτε η ανθρωπότητα να αποφάσιζε να αποξηράνει τη Μεσόγειο, μετατρέποντάς την σε μια τεράστια αλυκή. Τι θα συνέβαινε στη θαλάσσια ζωή και πόσος χρόνος θα χρειαζόταν για να ανακάμψει; Αυτά τα ερωτήματα μπορεί να ακούγονται φανταστικά, αλλά -πέραν του ότι αυτό έχει όντως συμβεί με φυσικό τρόπο- κάποτε απασχολούσαν έναν Βαυαρό αρχιτέκτονα ονόματι Χέρμαν Σέργκελ.
Ο τελευταίος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στο όνειρο να χτίσει ένα τεράστιο φράγμα στον πορθμό του Γιβραλτάρ, να αποξηράνει τη Μεσόγειο και να δημιουργήσει νέα γη για ανθρώπινη εγκατάσταση. Ο Σέργκελ πίστευε ότι το φιλόδοξο έργο του θα προωθούσε τη συνεργασία μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής και θα τροφοδοτούσε και τις δύο ηπείρους με τεράστια υδροηλεκτρική ενέργεια. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, οργάνωνε διαλέξεις, παρήγαγε ντοκιμαντέρ και συγκέντρωνε κεφάλαια για το μεγάλο του όραμα.
Αυτό που ο Σέργκελ δεν είχε συνειδητοποιήσει, ωστόσο, είναι ότι η φύση είχε ήδη πραγματοποιήσει ένα παρόμοιο "πείραμα" πριν από 5,5 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της εποχής του Μειοκαίνου.
Ένα φυσικό φαινόμενο: Η εξαφάνιση της Μεσογείου
Από τη δεκαετία του 1970, θαλάσσιοι γεωλόγοι και γεωφυσικοί επιβεβαίωσαν την παρουσία ενός τεράστιου αποθέματος άλατος, πάχους έως και τριών χιλιομέτρων, κάτω από το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου. Αυτή η τεράστια αλατούχα στρώση είναι ένα υπόλειμμα από μια εποχή κατά την οποία η Μεσόγειος αποκόπηκε από τους ωκεανούς του κόσμου—μια περίοδος που διήρκεσε περίπου 190.000 χρόνια. Σε γεωλογικούς όρους, αυτό ήταν ένα σύντομο, αλλά μετασχηματιστικό γεγονός.
Ωστόσο, δεν ήταν έργο ενός οραματιστή αρχιτέκτονα που οδήγησε στην αποξήρανση της Μεσογείου. Αντίθετα, υπεύθυνες ήταν οι τεκτονικές πλάκες. Καθώς οι αφρικανικές και ευρασιατικές ήπειροι αργά κινούνταν η μία προς την άλλη με ρυθμό έως και δύο εκατοστών ανά έτος, τελικά διέκοψαν τη σύνδεση της Μεσογείου με τον Ατλαντικό Ωκεανό. Το ξηρό κλίμα της περιοχής έκανε τα υπόλοιπα, προκαλώντας την εξάτμιση των νερών και αφήνοντας πίσω τεράστιες εκτάσεις άλατος.
Αυτό το γεγονός, γνωστό ως Κρίση Αλατότητας του Μεσσήνιου, αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών στη Γη, από τότε που ο αστεροειδής αφάνισε τους δεινόσαυρους πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στην ανθεκτικότητα της θαλάσσιας ζωής σε ακραίες περιβαλλοντικές αλλαγές.
Τι συμβαίνει όταν αποξηραίνεται μια θάλασσα;
Για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την Κωνσταντίνα Αγιάδη από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, σε συνεργασία με το Ισπανικό Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και άλλους 28 επιστήμονες από όλη την Ευρώπη, πραγματοποίησαν μια εκτενή μελέτη. Τα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στο περιοδικό Science, παρέχουν πληροφορίες για το πώς αντιδρούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα σε καταστροφικά γεγονότα όπως η Κρίση Αλατότητας του Μεσσήνιου.
Αναλύοντας περισσότερα από 22.000 απολιθώματα από την περίοδο μεταξύ 12 και 3,6 εκατομμυρίων ετών πριν, η ομάδα ανακάλυψε ότι η αυτόχθονη θαλάσσια ζωή της Μεσογείου εξαλείφθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, όταν η θάλασσα αποκόπηκε από τον Ατλαντικό. Ακολούθησε μια αργή επανεγκατάσταση ειδών από τον Ατλαντικό Ωκεανό, που οδήγησε στη θαλάσσια πανίδα που γνωρίζουμε σήμερα.
Η μελέτη αποκαλύπτει ότι πριν από την κρίση, η Μεσόγειος φιλοξενούσε μια ποικιλία ειδών, συμπεριλαμβανομένων 779 που θεωρούνταν ενδημικά (μοναδικά στην περιοχή). Μετά την κρίση, μόνο 86 από αυτά τα είδη επιβίωσαν. Τα τροπικά κοράλλια, κάποτε άφθονα στη Μεσόγειο, εξαφανίστηκαν εντελώς.
Ενδιαφέρον είναι ότι μερικά είδη, όπως συγκεκριμένες σαρδέλες και θαλάσσια θηλαστικά συγγενικά με τα σύγχρονα μανάτεια, κατάφεραν να επιβιώσουν. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν αυτά τα είδη ήταν πράγματι ενδημικά ή αν επιβίωσαν αλλού κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Η ερευνητική ομάδα επικεντρώθηκε στη στατιστική ανάλυση για να εντοπίσει τα μοτίβα επιβίωσης και αντικατάστασης αυτών των ειδών, επισημαίνοντας ότι πολλά από τα επιβιώσαντα είδη τελικά αντικαταστάθηκαν από "μετανάστες" από τον Ατλαντικό μόλις η Μεσόγειος ξαναγέμισε με νερό.
Εμβληματικά θαλάσσια είδη όπως ο μεγάλος λευκός καρχαρίας και τα δελφίνια εμφανίστηκαν στη Μεσόγειο μόνο μετά την κρίση, δείχνοντας περαιτέρω πώς το οικοσύστημα της θάλασσας μεταμορφώθηκε από αυτό το δραματικό γεγονός.
Η αργή ανάκαμψη: Μαθήματα από το παρελθόν
Η Κρίση Αλατότητας του Μεσσήνιου είχε καταστροφικό αντίκτυπο στα οικοσυστήματα της Μεσογείου, εξαλείφοντας τα περισσότερα από τα αυτόχθονα είδη της. Ίσως το πιο εντυπωσιακό εύρημα της μελέτης είναι ο χρόνος που χρειάστηκε για να ανακάμψει η βιοποικιλότητα της θάλασσας: περισσότερο από 1,7 εκατομμύρια χρόνια.
Αυτή η αργή ανάκαμψη υπογραμμίζει πόσος χρόνος χρειάζεται για να επουλωθούν τα οικοσυστήματα μετά από ένα γεγονός μαζικής εξαφάνισης.
Σήμερα, η Μεσόγειος διαθέτει υψηλό επίπεδο βιοποικιλότητας, χάρη στην παρουσία πολλών ενδημικών ειδών. Η έρευνα δείχνει ότι υπήρχε μια παρόμοια κατάσταση πριν από έξι εκατομμύρια χρόνια, πριν η περιοχή αποκοπεί από τον Ατλαντικό. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των ειδών εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης και τα οικοσυστήματα της θάλασσας μεταμορφώθηκαν ριζικά.
Αυτή η ιστορική προοπτική προσφέρει ένα σοβαρό μάθημα: όσο και αν είναι δελεαστικό να πιστεύουμε ότι τα έργα γεωμηχανικής μπορούν να μετριάσουν τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής, η γεωλογική ιστορία της Γης μας λέει κάτι άλλο. Ακόμη και όταν η Μεσόγειος επανασυνδέθηκε με τον Ατλαντικό και αναπληρώθηκε από ένα πλούσιο απόθεμα ειδών ωκεανού, χρειάστηκαν ακόμα εκατομμύρια χρόνια για να ανακάμψουν πλήρως τα οικοσυστήματα της.
Υπό το φως των συνεχιζόμενων παγκόσμιων περιβαλλοντικών αλλαγών, αυτή η έρευνα χρησιμεύει ως μια έντονη υπενθύμιση των πιθανών μακροπρόθεσμων συνεπειών των γεγονότων μαζικής εξαφάνισης. Εξακολουθούμε να μην γνωρίζουμε πόσο καιρό θα χρειαστεί για να ανακάμψει η θαλάσσια ζωή από τις αλλαγές που συμβαίνουν σήμερα - αλλά αν το παρελθόν είναι κάποια ένδειξη, δεν θα είναι γρήγορο ή εύκολο.
Φωτογραφία: Image by Freepik
