Παρότι η εκτεταμένη μετανάστευση αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα από τους πολιτικούς δεθνώς, η έρευνα έχει δείξει εδώ και καιρό, ότι στην πραγματικότητα φέρνει σημαντικά οικονομικά οφέλη, όπως καινοτομία, δημιουργικότητα, ανταλλαγή γνώσης και νέες προοπτικές πέρα από τα σύνορα.
Την ανάγκη πολύ μεγαλύτερης αξιοποίησης της επιχειρηματικότητας των μεταναστών στις χώρες της Ε.Ε τονίζουν σθεναρά η Daniela Bolzani, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, η Rosana Silveira Reis, Καθηγήτρια Διαχείρισης Ανθρώπινων Πόρων και Συμπεριφοράς Οργανισμών στη Διεθνής Σχολή Επιχειρήσεων ISG και η Vittoria G. Scalera, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διεθνών Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ.
Οι τρεις ακαδημαϊκοί έχουν λάβει χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το έργο MIG.EN.CUBE - Προώθηση της Επιχειρηματικότητας Μεταναστών στην Επωάση στην Ευρώπη (Στρατηγική Συνεργασία Erasmus+ για την Εκπαίδευση Ενηλίκων, έργο αριθ. 2020-1-IT02-KA204-080069), σύμφωνα με σχετικό άρθρο που δημοσιεύθηκε στο The Conversation.
Πρόσφατα δεδομένα για την αμερικανική οικονομία δείχνουν ότι το 30% των κατοχυρωμένων εφευρέσεων σε στρατηγικούς κλάδους περιλαμβάνουν μετανάστες εφευρέτες, που αποτελούν το 20% του εργατικού δυναμικού. Ένας σημαντικός δίαυλος για αυτά τα οφέλη, τόσο για τη χώρα υποδοχής όσο και για την πατρίδα τους, είναι η επιχειρηματικότητα.
Η Ευρώπη δεν στηρίζει τους μετανάστες επιχειρηματίες
Παρότι είναι εδώ και καιρό μαγνήτης για τη μετανάστευση, η Ευρώπη δυσκολεύεται να αξιοποιήσει αυτό το δυναμικό που συνδέεται με τους επιχειρηματίες από χώρες εκτός ΕΕ. Ενώ υπάρχουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της μεταναστευτικής επιχειρηματικότητας, όπως το Σχέδιο Δράσης για την Επιχειρηματικότητα 2020, οι μακροπρόθεσμες, συστηματικές πολιτικές που δημιουργούν ίσους όρους ανταγωνισμού παραμένουν άπιαστες.
Σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ολλανδία, η έρευνα του έργου Erasmus+ MIG.EN.CUBE αναδεικνύει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες επιχειρηματίες. Από 63 συνεντεύξεις και 105 έρευνες με μετανάστες επιχειρηματίες και επαγγελματίες από οργανισμούς υποστήριξης, τα ευρήματα είναι σαφή: ακόμα και με πολιτικές όπως οι βίζες εκκίνησης στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, οι μετανάστες επιχειρηματίες εξακολουθούν να δυσκολεύονται να λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να ξεκινήσουν και να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους.
Κανένα μεμονωμένο πρόγραμμα δεν αρκεί
Ένα σημαντικό συμπέρασμα από την έρευνα είναι ότι, μια προσέγγιση «ενιαίου μεγέθους» δεν είναι επαρκής. Αυτή η παραδοσιακή προσέγγιση συχνά αδυνατεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προκλήσεις διαφορετικών ομάδων και να εξασφαλίσει την κοινωνική και οικονομική ένταξή τους.
Οι μετανάστες επιχειρηματίες αποτελούν μια πολυποίκιλη ομάδα, που περιλαμβάνει φοιτητές, εργαζόμενους, πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και δεύτερης γενιάς κατοίκους με πολύ διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, επιχειρηματική εμπειρία και επίπεδα ένταξης στις χώρες υποδοχής. Για παράδειγμα, το 3% των ανθρώπων που ζούσαν σε χώρες της ΕΕ το 2022 ήταν πολίτες άλλης χώρας της ΕΕ (οι πέντε πρώτες χώρες καταγωγής: Ρουμανία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία και Βουλγαρία) και το 6% πολίτες από άλλες χώρες εκτός ΕΕ (Ουκρανία, Τουρκία, Μαρόκο, Κίνα και Ρωσία).
Συνεπώς, η υποστήριξη που χρειάζονται μπορεί να διαφέρει σημαντικά, από βασικές ανάγκες, όπως μαθήματα γλώσσας, έως πιο συγκεκριμένες επιχειρηματικές απαιτήσεις, όπως οι φορολογικές ρυθμίσεις.
Δομές που υποστηρίζουν επιχειρήσεις – προ-θερμοκοιτίδες, θερμοκοιτίδες και επιταχυντές – προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτή την ποικιλομορφία, εισάγοντας προγράμματα που στοχεύουν συγκεκριμένες ομάδες, όπως πρόσφυγες ή γυναίκες μετανάστριες.
Ωστόσο, έχουν ακόμα μακρύ δρόμο να διανύσουν. Οι επιχειρηματίες αυτής της «υπερ-ποικιλόμορφης» ομάδας έχουν διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης επιχειρήσεων και γνώσης του κλάδου, καθιστώντας δύσκολο να προσφερθεί μια ενιαία υποστήριξη.
Μερικές αξιέπαινες πρωτοβουλίες
Η έκθεσή των προαναφερόμενων ακαδημαϊκών για τις θερμοκοιτίδες που στηρίζουν μετανάστες επιχειρηματίες διαπίστωσε ότι η υποστήριξη που παρέχεται ποικίλει σημαντικά. Κάποιες είναι ειδικά προσαρμοσμένες στους μετανάστες, προσφέροντας εκπαίδευση που στοχεύει στην ανάπτυξη επιχειρηματικών δεξιοτήτων και την προσωπική ανάπτυξη. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:
Delitelabs, μια σχολή startup που βοηθά στην κοινωνική ένταξη και οικονομική ανεξαρτησία μέσω της επιχειρηματικότητας στην Ολλανδία.
Place, που "τρέχει" ένα πρόγραμμα προ-θερμοκοιτίδας για να βοηθήσει τα νεοεισερχόμενα ταλέντα στη Γαλλία.
Fondazione Grameen, που εκπαιδεύει νέους επιχειρηματίες για να μετατρέψουν μια ιδέα σε επιχειρηματικό σχέδιο για ευάλωτους δικαιούχους.
Άλλα προγράμματα είναι γενικού χαρακτήρα, ανοιχτά τόσο για τοπικούς όσο και για μετανάστες επιχειρηματίες, με έμφαση στην επιτάχυνση της ανάπτυξης των επιχειρήσεων μέσω της καθοδήγησης, της δικτύωσης και των ευκαιριών χρηματοδότησης.
… αλλά δεν επαρκούν
Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά κενά στο σύστημα υποστήριξης. Η έκθεσή των τριών καθηγητριών «Η Εκπαίδευση των Θερμοκοιτίδων χρειάζεται να Εξυπηρετεί Μετανάστες Επιχειρηματίες» επισημαίνει ότι, οι επαγγελματίες που διαχειρίζονται οργανισμούς υποστήριξης επιχειρηματιών στερούνται επαρκούς εκπαίδευσης, ειδικά όσον αφορά την κατανόηση διαφορετικών πολιτισμών και τη χρήση μεθόδων διδασκαλίας που προάγουν τη συμπερίληψη.
Για παράδειγμα, μεγάλες ελλείψεις παρατηρούνται στην ανεπαρκή μετάφραση και προσαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού, τόσο από γλωσσική, όσο και από διαπολιτισμική άποψη. Πολλά προγράμματα υποστήριξης δεν είναι ευέλικτα όσον αφορά την παρουσία και την οργάνωση των προγραμμάτων μεταξύ δια ζώσης και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Γενικά, οι μετανάστες επιχειρηματίες παρατηρούν ότι οι επαγγελματίες που διαχειρίζονται θερμοκοιτίδες βρίσκονται σε προνομιούχο θέση στον καθορισμό του σχεδιασμού και της υλοποίησης των προγραμμάτων, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ανάπτυξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αποτελεσματικής υποστήριξης.
Το κλείσιμο αυτών των κενών απαιτεί δράση τόσο σε ατομικό όσο και σε συστημικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο, οι επαγγελματίες που εργάζονται με μετανάστες επιχειρηματίες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις προκαταλήψεις τους και να υποβληθούν σε εκπαίδευση για να εξυπηρετήσουν καλύτερα αυτήν την ποικιλόμορφη κοινότητα. Πρέπει επίσης να στηριχτούν σε ειδικούς, όπως εργασιακούς ή επαγγελματικούς ψυχολόγους, πολιτισμικούς διαμεσολαβητές ή ειδικούς πολιτισμού. Η υποστήριξη δεν πρέπει να καθιστά τους επιχειρηματίες εξαρτημένους, αλλά να τους ενδυναμώνει να ευδοκιμήσουν με τους δικούς τους όρους.
Σε συστημικό επίπεδο, όλο το επιχειρηματικό οικοσύστημα χρειάζεται αναδιάρθρωση. Οι οργανισμοί υποστήριξης, τα πανεπιστήμια, οι επενδυτές και οι βιομηχανίες πρέπει να συνεργαστούν για τη δημιουργία ενός συστήματος που να προάγει τη συμπερίληψη.
Ο Καναδάς αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα: ένας συνδυασμός συντονισμένων προγραμμάτων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο για την προώθηση της επιχειρηματικότητας των μεταναστών μέσω της ένταξης και της επιχειρηματικής υποστήριξης. Οι ίδιοι οι μετανάστες επιχειρηματίες πρέπει να έχουν θέση στο τραπέζι κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων, διασφαλίζοντας ότι οι φωνές και οι ανάγκες τους έχουν προτεραιότητα.
