Τις πρωτοβουλίες που έχει αναπτύξει το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού το τελευταίο διάστημα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά και στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα πολιτιστικών χώρων τουριστικής και οικονομικής σημασίας, παρουσιάστηκαν σήμερα από την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, κατά τη διάρκεια διαδικτυακής συνέντευξης Τύπου.
Στη συνέντευξη συμμετείχαν επίσης ο γγ Πολιτισμού, Γιώργος Διδασκάλου, ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, Κώστας Καρτάλης, πρόεδρος και συντονιστής της Ομάδας Εργασίας του ΥΠΠΟΑ για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά και τη διατύπωση προτάσεων και ενεργειών στο πλαίσιο ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης, καθώς και η Έλενα Κουντούρη, διευθύντρια της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ.
«Δεν επιλέξαμε τυχαία τη σημερινή μέρα, καθώς το Σάββατο 5 Ιουνίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος και επιπλέον αυτές τις ημέρες εξελίσσεται η προετοιμασία της Διεθνούς Διάσκεψης για το Κλίμα που θα γίνει τον Νοέμβριο 2021 στη Γλασκόβη», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού. «Υπάρχει μια πραγματικότητα την οποία οφείλουμε να προλάβουμε. Αυτό που έχει σημασία στην περίπτωσή μας είναι η πρόληψη. Σήμερα πρόβλημα δεν υπάρχει στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία μας. Οφείλουμε όμως να προβλέψουμε και να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τυχόν προβλήματα που μπορεί να προκύψουν», τόνισε.
Όπως έγινε σαφές στη συνέντευξη, μπορεί να μην καταγράφεται σήμερα άμεσος, ευρύς και συστηματικός κίνδυνος από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας. Ωστόσο, καταγράφονται υπαρκτοί κλιματικοί κίνδυνοι, που επηρεάζουν τις ευρύτερες περιοχές στις οποίες βρίσκονται τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι (π.χ. ακραία καιρικά φαινόμενα που οδηγούν σε έντονες ανεμολογικές συνθήκες και πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, ερημοποίηση εδαφών, διάβρωση - κατολισθήσεις, άνοδος της στάθμης της θάλασσας και κατακλυσμός παράκτιων εδαφών, καύσωνες), ανησυχητικές τάσεις αύξησης της έντασης και της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, καθώς και δυσοίωνες εκτιμήσεις για τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με ημερομηνίες αναφοράς το 2040 και το 2050, σύμφωνα με έγκυρες μελέτες ερευνητικών φορέων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επίσης, έχουν καταγραφεί αυξανόμενα μεμονωμένα περιστατικά ζημιών μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, στα οποία η κλιματική αλλαγή αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα.
Εθνικό Σχέδιο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά
Στη συνέντευξη, εκτός από τους άξονες στρατηγικής που έθεσε το ΥΠΠΟΑ στο πλαίσιο της συγκεκριμένης θεματολογίας, έγινε επίσης λόγος για το Εθνικό Σχέδιο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά που καταρτίστηκε στο πλαίσιο της Ομάδας Εργασίας. Ένα σχέδιο που έχει ως ορίζοντα σχεδιασμού δυο χρονικές φάσεις:
Η πρώτη φάση είναι ως το 2025 και αφορά, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία (χαρτογραφικού) καταλόγου κλιματικής τρωτότητας σε επίπεδο χώρας (με έμφαση στις χωρικές ενότητες με μνημεία/αρχαιολογικούς χώρους) και ανάπτυξη ψηφιακού αποθετηρίου σε σύνδεση με το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο.
Η δεύτερη φάση, που είναι ως το 2030, σχετίζεται με τη σταδιακή κατάρτιση και εφαρμογή 35 συνολικά (και για τις δύο φάσεις) Σχεδίων Προσαρμογής αρχαιολογικών χώρων/μνημείων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την ενεργειακή αναβάθμιση 30 συνολικά (και για τις δύο φάσεις) Μουσείων του ΥΠΠΟΑ. Η τελευταία αναβάθμιση θεωρείται αναγκαία για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργία των μουσείων σε επιβαρυμένες θερμικές συνθήκες, την προστασία των συλλογών αλλά και για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στο πνεύμα της Συμφωνίας των Παρισίων και των εθνικών στόχων.
«Η πρόληψη είναι ο βασικός μας στόχος. Να προλάβουμε πριν τα φαινόμενα εξελιχτούν. Κι αυτό που επίσης μας ενδιαφέρει είναι να θωρακίσουμε, στο μέγιστο βαθμό, τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, πρώτον για την ίδια την αξία τους, αυτοτελώς, και δεύτερον να μην λειτουργήσει η οποιαδήποτε φθορά εις βάρος της αναπτυξιακής τους διάστασης και της τουριστικής επισκεψιμότητας των συγκεκριμένων περιοχών», επισήμανε η κ. Μενδώνη, που παρουσίασε και τα πιλοτικά έργα τα οποία έχουν ενταχθεί στις χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψη.
Πρόκειται για έργα προστασίας από τις βραχοπτώσεις στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, αντιπλημμυρικά έργα στο Δίο και σε μινωικά ανάκτορα («ξεκινάμε με τη Φαιστό και τα Μάλια, αλλά αν χρειαστεί μπορούμε να παρέμβουμε και σε άλλα», δήλωσε η υπουργός) και δυο κρίσιμα έργα πυροπροστασίας στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και του Μυστρά. «Οι Δελφοί, οι Φίλιπποι και ο Μυστράς είναι ήδη στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, το Δίον είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός αρχαιολογικός χώρος και αντιμετωπίζει πολύ έντονα πλημμυρικά φαινόμενα, ενώ τα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης είναι ήδη σε διαδικασία κατάρτισης φακέλου για την υποψηφιότητα στην UNESCO», σημείωσε η κ. Μενδώνη.
Το συγκεκριμένο πακέτο από το Ταμείο Ανάκαμψης θα χρηματοδοτήσει επίσης συστήματα παρακολούθησης και καταγραφή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο μικροπεριβάλλον για τις ανάγκες συντήρησης των επιφανειών των μνημείων, καθώς και τον σχεδιασμό της Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ο προϋπολογισμός των έργων αυτών, όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης, είναι 23 εκατ. ευρώ (ποσό στο οποίο δεν συμπεριλαμβάνεται το ΦΠΑ, που σημαίνει ότι η χρηματοδότηση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να φτάσει στα 32-35 εκατ. ευρώ περίπου).
«Μέσα από αυτό το πιλοτικό έργο, προστατεύουμε επιλεγμένα μνημεία σε πολιτιστικούς χώρους και μείζονες αρχαιολογικούς χώρους και ιδίως αυτούς που σχετίζονται με τις κλιματικές αλλαγές. Μέσα από την υλοποίηση στοχευμένων έργων και υποδομών, διασφαλίζουμε τις παρεχόμενες σε αυτά πολιτιστικές υπηρεσίες, ενώ παράλληλα συμβάλλουμε στην υλοποίηση του σχεδιασμού της Εθνικής Στρατηγικής και του οδικού χάρτη για την εφαρμογή της προστασίας των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ουσιαστικά προχωράμε μαζί με τη θεωρία και στην πράξη και στην υλοποίηση όλων αυτών που σχεδιάζουμε», σημείωσε ο κ. Διδασκάλου.
Τέλος, ο κ. Καρτάλης παρουσίασε συνοπτικά τις έρευνες της Ομάδας Εργασίας του ΥΠΠΟΑ για την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου σχετικά με την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Πολιτιστική Κληρονομιά, από τις οποίες προέκυψαν ορισμένα ιδιαίτερα χρήσιμα στοιχεία και συμπεράσματα.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
