Υπηρεσίες κοινής ωφέλειας: κρατικοποίηση, ιδιωτικοποίηση ή μικτά σχήματα
Σε συνθήκες απελευθέρωσης αγορών, είναι εφικτή η πρόσβαση όλων των πολιτών σε σύγχρονα και ποιοτικά βασικά αγαθά; Πώς διασφαλίζεται το δικαίωμα στην ενέργεια, το νερό, τις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες; Το κράτος χρειάζεται και μπορεί να συνεχίζει να έχει ρόλο στο πεδίο των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας; Αν ναι, με τι όρους και προϋποθέσεις; Πώς η παραδοσιακή κρατική λειτουργία (μέσω των ΔΕΚΟ) μετασχηματίζεται σε ρυθμιστική παρέμβαση; Ποια είναι τα περιθώρια και τα εργαλεία άσκησης οικονομικής, κοινωνικής και αναπτυξιακής πολιτικής στη βάση του κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος (ΥΓΟΣ); Πώς μπορούν να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες και τα πλεονεκτήματα μεικτών σχημάτων και νέων συνεργατικών μορφών επιχειρηματικής δράσης;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που επιχειρεί να απαντήσει η ανάλυση του Γιάννη Ευσταθόπουλου, οικονομολόγου, συμβούλου σε θέματα Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής και της Μαντώς Λαμπροπούλου, μεταδιδακτορικής Ερευνήτριας, στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, του ΕΚΠΑ, που περιέχεται στο τρέχον τεύχος του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ) enainstitute.org
Στην Ευρώπη, ο ευρύτερος τομέας των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας ή βιομηχανιών δικτύου έχει υποστεί ριζικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών. Αυτές αντανακλώνται τόσο στο εσωτερικό περιβάλλον των δημόσιων επιχειρήσεων (μετοχοποίηση/ εταιρικοποίηση, ιδιωτικοποίηση, αναδιάρθρωση), όσο και στα χαρακτηριστικά των κλάδων εντός των οποίων δραστηριοποιούνται (αναδιάρθρωση, απελευθέρωση, εξευρωπαϊσμός, τεχνολογική αλλαγή, νέες ανάγκες και υποχρεώσεις).
Οι εν λόγω εξελίξεις έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα, τα οποία καθιστούν αναγκαία την αναθεώρηση του πλαισίου και του τρόπου άσκησης της κρατικής παρέμβασης. Οι κλασικές προσεγγίσεις (κράτος vs αγορά) εμφανίζουν σημαντικούς περιορισμούς ανταπόκρισης στις συνθήκες που δημιουργεί η ανάδυση μεικτών σχημάτων ιδιοκτησίας, ελέγχου, ρύθμισης και διακυβέρνησης των επιχειρήσεων και των κλάδων κοινής ωφέλειας.
Ιδιαίτερα σύνθετοι προδιαγράφονται οι όροι παρέμβασης στα εν λόγω πεδία, στα οποία συνυπάρχουν κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες. Η αναζήτηση ενός νέου υποδείγματος πολιτικής και η συνειδητοποίηση της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει το σύγχρονο περιβάλλον των κλάδων κοινής ωφέλειας προϋποθέτει, κατ’ αρχάς, τη χαρτογράφηση των μεταβλητών που οριοθετούν και προσδιορίζουν τα περιθώρια δράσης του κράτους: μεταβλητές που αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς και το πεδίο δραστηριοποίησης των επιχειρήσεων παροχής, τη διάρθρωση και τη λειτουργία της αγοράς, τους φορείς και τα εργαλεία άσκησης πολιτικής.
Το παρόν κείμενο επιχειρεί να καταγράψει τις διαφορετικές προσεγγίσεις και να διασυνδέσει τα διακριτά (επιχειρησιακά και κλαδικά) μοντέλα οργάνωσης και παροχής των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας με το πλαίσιο άσκησης των δημόσιων πολιτικών. Σε όρους δημόσιας πολιτικής, οι δύο αντιθετικές αναφορές προσδιορίζονται από την κρατικοποίηση και την ιδιωτικοποίηση. Ωστόσο η ανάλυση δεν εξαντλείται σε αυτήν τη διάκριση. Κεντρικό ζητούμενο αποτελεί η αναζήτηση των όρων μετασχηματισμού των δημόσιων επιχειρήσεων στο πλαίσιο μεικτών καθεστώτων ιδιοκτησίας/διαχείρισης και των αντίστοιχων προσαρμογών του περιεχομένου των ασκούμενων πολιτικών. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο ρόλο της ρυθμιστικής λειτουργίας και στην έννοια της μεικτής επιχείρησης, η οποία τείνει να αποτελεί ένα κρίσιμο παράδειγμα αναφοράς στις τρέχουσες συνθήκες. Το αναλυτικό σχήμα δομείται στη βάση τριών διακριτών αλλά αλληλεξαρτώμενων επίπεδων, τα οποία αποτυπώνουν τις βασικές μεταβλητές του τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας: (i) το (μίκρο) επίπεδο της επιχείρησης, (ii) το (μέσο) επίπεδο του κλάδου/αγοράς και (iii) το (μάκρο) επίπεδο της δημόσιας πολιτικής. Η διαδικασία διερεύνησης εκκινεί από την επισκόπηση της θεωρητικής συζήτησης και των υφιστάμενων κανονιστικών μοντέλων στο επιχειρησιακό, κλαδικό και πολιτικό επίπεδο, τα οποία εν συνεχεία διασυνδέονται με τα εμπειρικά δεδομένα και πρακτικά παραδείγματα από τη διεθνή και την ελληνική εμπειρία.
Το πλήρες κείμενο της ανάλυσης στο συνημμένο αρχείο pdf ή στον ιστοχώρο του ΕΝΑ http://www.enainstitute.org/