Μία ημέρα πριν συγκεντρωθούν στη Φρανκφούρτη οι τραπεζίτες της ΕΚΤ για να συζητήσουν τη δημιουργία νέου προγράμματος στήριξης των υπερχρεωμένων οικονομικών του Νότου, δηλαδή πρωτίστως της Ιταλίας, στη Ρώμη θα κορυφώνεται μια πολιτική κρίση που είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει στην κατάρρευση της πολυκομματικής κυβέρνησης του Μάριο Ντράγκι και να προκαλέσει σοβαρά «βραχυκυκλώματα» στον σχεδιασμό για τη στήριξη από την κεντρική τράπεζα των αδύναμων οικονομιών.
Σε μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια να περιορίσει το κόστος δανεισμού, η ΕΚΤ δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι θα αγόραζε περισσότερα από τα ομόλογα ενός συγκεκριμένου κράτους εάν οι αποδόσεις του χρέους του αυξάνονταν υπερβολικά με αδικαιολόγητο τρόπο. Το σχέδιο, το οποίο χρησιμοποιεί τα έσοδα από τα ομόλογα που ήδη έχει αγοράσει η ΕΚΤ, καθώς και ένα νέο μηχανισμό που θα αποκαλυφθεί την επόμενη εβδομάδα, ήταν μια απάντηση στην ξαφνική αύξηση των αποδόσεων σε ολόκληρη τη νότια Ευρώπη.
Η άνοδος ήταν πιο έντονη στην Ιταλία, κυρίως λόγω της τιμολόγησης από τους επενδυτές μιας βραδύτερης οικονομικής ανάπτυξης και της επίδρασης των υψηλότερων επιτοκίων στο χρέος της, ύψους 2,5 τρισ. ευρώ. Τις τελευταίες ημέρες σημειώθηκε πάλι αύξηση των αποδόσεων των ιταλικών ομολόγων και του ασφαλίστρου κινδύνου που πληρώνει πάνω από τα ασφαλή γερμανικά ομόλογα, καθώς οι αγορές ανταποκρίνονται στους φόβους για κατάρρευση της κυβέρνησης του Μάριο Ντράγκι, η μοίρα της οποίας κρέμεται από μια κλωστή.
Η αμηχανία των τραπεζιτών
Αυτό αφήνει την ΕΚΤ μπροστά σε ένα πρόβλημα που προκαλεί έντονη αμηχανία στους κεντρικούς τραπεζίτες: καλείται η ίδια η ΕΚΤ να καθορίσει ποιο μέρος της διεύρυνσης του spread είναι «αδικαιολόγητο», ή να παραιτηθεί εντελώς από την αγορά των ομολόγων της Ιταλίας, αφήνοντας τη χώρα χωρίς στήριξη, έκθετη στην αύξηση του κόστους δανεισμού.
Αυτή η απόφαση έχει νομικές επιπτώσεις, καθώς η παρέμβαση εν μέσω κυβερνητικής κρίσης θα έδινε νέα επιχειρήματα σε όσους -κυρίως στη Γερμανία- κατηγόρησαν την ΕΚΤ ότι, μέσω των παρεμβάσεών της στην αγορά, παραβίασε τον βασικό κανόνα που απαγορεύει στην κεντρική τράπεζα να παρεμβαίνει στην πολιτική. Τέτοιες επικρίσεις, μαζί με αγωγές που αμφισβήτησαν το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, απασχόλησαν έντονα τη γερμανική πολιτική σκηνή.
Ο πρόεδρος της Bundesbank, Γιόακιμ Νάγκελ, ενέτεινε αυτόν τον μήνα τις ανησυχίες για τη στάση της Γερμανίας μπροστά στο νέο πρόγραμμα στήριξης του Νότου, λέγοντας ότι ο προσδιορισμός του εάν ένα ασφάλιστρο κινδύνου ήταν δικαιολογημένο ή όχι ήταν «σχεδόν αδύνατος» και ότι οι τιμές της αγοράς θα πρέπει να θεωρούνται δίκαιες έως ότου αποδειχθεί το αντίθετο.
«Η διεύρυνση του spread είναι το αποτέλεσμα της επαναξιολόγησης από την αγορά των δημοσιονομικών προοπτικών και της προοπτικής για μεταρρυθμίσεις, οπότε πριν γίνει γνωστή μια νέα κυβέρνηση είναι δύσκολο να πούμε ότι είναι αδικαιολόγητη», δήλωσε στο Reuters ο Ντερκ Σουμάχερ. οικονομολόγος της Natixis.
Η ΕΚΤ αγοράζει ομόλογα από την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα με μέρος των εσόδων που εισπράττει από τη λήξη του γερμανικού, γαλλικού και ολλανδικού χρέους, σε μια προσπάθεια να περιορίσει τα spread στα κόστη δανεισμού των χωρών. Επεξεργάζεται επίσης ένα νέο πρόγραμμα που θα της επιτρέψει να αγοράσει ακόμη περισσότερα ομόλογα από χώρες της Νότιας Ευρώπης, χρησιμοποιώντας «φρέσκο» χρήμα.
Πότε είναι αδικαιολόγητη η αύξηση του spread;
Και στις δύο περιπτώσεις, οι αγορές μπορούν να ενεργοποιηθούν μόνο εάν αυτό που η ΕΚΤ ονομάζει χρηματοπιστωτικό «κατακερματισμό» μεταξύ διαφορετικών χωρών κριθεί αδικαιολόγητο. Όταν η ΕΚΤ ανακοίνωσε τα σχέδιά της, στις 15 Ιουνίου, η στενά παρακολουθούμενη διαφορά μεταξύ ιταλικών και γερμανικών 10ετών ομολόγων είχε φτάσει σε υψηλό διετίας, στις 250 μονάδες βάσης. Η ανακοίνωση του σχεδιασμού για νέα μέτρα στήριξης βοήθησε να περιοριστεί σε 186 μονάδες.
Τώρα είναι πίσω γύρω στις 222, καθώς οι επενδυτές αξιολογούν τα στοιχεία της πολιτικής κρίσης στην Ιταλία. Ο Ντράγκι, προκάτοχος της Κριστίν Λαγκάρντ ως πρόεδρος της ΕΚΤ, δεν είναι καθόλου βέβαιο αν θα παραμείνει στη θέση του, ή θα οδηγηθεί η χώρα σε νέες εκλογές, όπου οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι ακροδεξιοί Αδελφοί της Ιταλίας μπορεί να αναδειχθούν ως το μεγαλύτερο κόμμα.
Αυτό εγείρει επίσης το ερώτημα ποιες μεταγενέστερες αυξήσεις στο κόστος δανεισμού της Ιταλίας θα μπορούσαν να θεωρηθούν δικαιολογημένες ή όχι. «Η ΕΚΤ δεν θα αντιδράσει και δεν πρέπει να αντιδράσει σε αυτό που συμβαίνει στην Ιταλία», δήλωσε ο Φρεντερίκ Ντουκροζέ, οικονομολόγος της Pictet, προσθέτοντας ότι θα μπορούσε να αφήσει το spread να αυξηθεί στις 300 μονάδες βάσης χωρίς να παρέμβει.
Σημειώνεται ότι το νέο πρόγραμμα στήριξης θα συνοδεύεται από δεσμεύσεις, με στόχο την αποτροπή νέων νομικών προκλήσεων, δείχνοντας στα δικαστήρια ότι η ΕΚΤ δεν χρηματοδοτεί απλώς υπερχρεωμένες κυβερνήσεις. Οι χώρες θα πρέπει να συμμορφωθούν με τις οικονομικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τους όρους του Ταμείου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το χρέος τους να θεωρείται βιώσιμο από την ΕΚΤ, την Επιτροπή ή τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ανέφεραν πηγές στο Reuters.
Υπό το πρίσμα των γεγονότων στην Ιταλία, οι συνθήκες αυτές ενδέχεται να αποδειχθούν ζωτικής σημασίας για να καταστεί το σύστημα λειτουργικό. «Μπορούν να πουν στην Ιταλία: είναι δική σας επιλογή, είστε είτε Ευρωπαίοι είτε όχι», είπε ο Ντουκροζέ.
«Η ΕΚΤ δεν μπορεί να παίξει σκληρά»
Με την ύφεση στην Ευρώπη να πλησιάζει εάν η Ρωσία κλείσει τις στρόφιγγες φυσικού αερίου το φθινόπωρο, άλλοι πιστεύουν ότι η ΕΚΤ δεν πρέπει να παίξει σκληρά. «Η Ευρώπη δεν μπορεί να αντέξει μια νέα κρίση στην τρέχουσα κατάσταση», δήλωσε ο Κάρστεν Μπρεζίσκι, οικονομολόγος της ING. «Αυτό σημαίνει ότι η ΕΚΤ θα πρέπει να ακούγεται ακόμη πιο αποφασισμένη να δράσει και σημαίνει επίσης ευκολότερα κριτήρια για στήριξη με το νέο εργαλείο», πρόσθεσε.
Ο αναλυτής βλέπει ότι η ΕΚΤ δεν θα επιβάλει υπερβολικούς όρους για στήριξη. Θα συνδέσει τη στήριξη από το νέο πρόγραμμα μόνο με την προσήλωση κάθε χώρας στην εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών σχεδίων που έχει υποβάλει στο Ταμείο Ανάκαμψης, χωρίς να χρειασθεί η εμπλοκή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, του ταμείου διάσωσης που δημιουργήθηκε πριν μια δεκαετία. Το 2018, η ΕΚΤ απέφυγε να παρέμβει όταν τα ιταλικά spread διευρύνθηκαν μετά τον σχηματισμό μιας λαϊκιστικής, ευρωσκεπτικιστικής κυβέρνησης. Αλλά τώρα, τώρα θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αποφύγει μια παρέμβαση.