Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής (ΓΠΒ) στην τριμηνιαία έκθεσή του για την ελληνική οικονομία, κάνοντας έκκληση προς την κυβέρνηση για απαρέγκλιτη εφαρμογή και τήρηση των συμφενηθέντων, καθώς σε διαφορετική περίπτωση η επιστροφή στην ανάπτυξη θα βρεθεί στον αέρα. Την ίδια ώρα προειδοποιεί ότι αν δεν ληφθούν οι αναγκαίες αποφάσεις για το ασφαλιστικό, τότε θα υπάρχουν ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως η μη καταβολή συντάξεων.
Συνολικά, η πολιτική προσαρμογή θα αποτύχει αν η χώρα δεν επιστρέψει σε τροχιά σταθερής ανάπτυξης εκτιμά το ΓΠΒ, ενώ προβλέπει πώς η συμφωνία με τους θεσμούς για τον πρώτο έλεγχο του προγράμματος θα έχει κλείσει μέχρι τον Μάρτιο-Απρίλιο 2016, για να αρχίσουν να εφαρμόζονται οι δύσκολες μεταρρυθμίσεις. Κατά το Γραφείο, το εύρος των δημοσιονομικών προσαρμογών και των μεταρρυθμίσεων που ακόμα απαιτούνται αλλάζουν το πρότυπο οικονομίας και κράτους στη χώρα καθώς τροποποιούν τα δεδομένα σε σειρά ολόκληρη περιοχών πολιτικής.
«Χωρίς μεταρρυθμίσεις που δημιουργούν ένα ευνοϊκό κλίμα για την υγιή επιχειρηματικότητα και δεν συσκοτίζονται από αμφίσημες δηλώσεις και αντιφατικές πρακτικές, η χώρα θα εγκλωβιστεί σε συσταλτικά μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής, που θα εντείνουν την ύφεση και θα καταλήξουμε σε ένα σπιράλ προς τα κάτω» προειδοποιεί το ΓΠΒ σε άλλο σημείο της έκθεσής του.
Παράλληλα, καλεί και την αντιπολίτευση να στηρίξει την προσπάθεια της κυβέρνησης. «Θα δούμε αν και η νέα προσπάθεια θα πετύχει. Αλλά ακόμα και τώρα μπορούμε να πούμε ότι επρόκειτο για ένα θαρραλέο αναπροσανατολισμό πολιτικής που πιστώνεται πρωτίστως στον πρωθυπουργό. Το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί όμως και από τη στάση της αντιπολίτευσης. Οι κίνδυνοι είναι πολιτικοί».
Επίσης, κριτική ασκεί και για το πρώτο εξάμηνο του 2015. «Γεγονός είναι ότι το πρώτο εξάμηνο του 2015 θα καταγραφεί στην ιστορία ως μια διαδικασία πολιτικής προσαρμογής που, παρ’ όλο που βελτίωσε ορισμένους στόχους (πχ στα πρωτογενή πλεονάσματα), κόστισε στη χώρα και περιέπλεξε τα προβλήματα».
Ειδική αναφορά γίνεται και για το ασφαλιστικό. «Αν δεν αναληφθεί αποφασιστική δράση και δεν γίνουν οι αναγκαίες επιλογές, η ίδια η πορεία της οικονομίας θα εκβιάσει λύσεις που είναι ανεπιθύμητες. Αρκεί να σκεφθούμε τι θα συμβεί στις συντάξεις αν δεν γίνει βιώσιμο το ασφαλιστικό στα αμέσως επόμενα χρόνια» αναφέρει το Γραφείο και υπενθυμίζει τις πρόσφατες κυβερνητικές προειδοποιήσεις ότι αν δεν αλλάξει το σύστημα δεν θα μπορούν να καταβληθούν συντάξεις τα επόμενα χρόνια.
Oπως εκτιμούν οι οικονομολόγοι του Γραφείου, οι προτάσεις της κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συνιστούν ένα πολιτικά επώδυνο (για την ίδια και την αντιπολίτευση) βήμα διόρθωσης του συστήματος. Κρίνουν αρχικά θετικά τις προτάσεις της κυβέρνησης, αλλά ταυτόχρονα το ΓΠΒ διακρίνει «συζητήσιμες επιλογές και πιθανές αρνητικές παρενέργειες και, κυρίως, τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία ορισμένων επιλογών, ούτε ότι ορισμένες ρυθμίσεις εκπέμπουν λάθος μηνύματα (π.χ. η «προσωπική διαφορά»)».
Βέβαια, σε ένα πολύπλοκο σύστημα, κάθε παρέμβαση σε οποιοδήποτε σημείο μπορεί να έχει και δυσμενείς επιπτώσεις σε άλλες παραμέτρους, αναφέρει το ΓΠΒ, δίνοντας ως παράδειγμα τις σημερινές συντάξεις που επιτρέπουν τη στήριξη των νέων ανέργων στο πλαίσιο της οικογενειακής αλληλεγγύης.
Πάντως, το ΓΠΒ υποστηρίζει πώς «οι επαναλαμβανόμενες διαβεβαιώσεις του αρμόδιου υπουργού για «διασφάλιση των σημερινών συντάξεων» δύσκολα υποκρύπτουν τις απώλειες των σημερινών απασχολούμενων και επόμενων γενεών συνταξιούχων. Εκτός τούτου είναι αμφίβολο αν μπορούν να τηρηθούν μετά από 2-3 χρόνια!».
Η κυβέρνηση έχει χάσει πολύτιμο χρόνο
Η κυβέρνηση έχει καθυστερήσει να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις που υπέγραψε καθυστερώντας παράλληλα την αξιολόγηση του προγράμματος που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ασφαλιστική μεταρρύθμιση, προκειμένου να χορηγηθεί η επόμενη δόση. Το σχέδιο νόμου87 του Υπουργού Εργασίας Γ. Κατρούγκαλου επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο συνταξιοδοτικό σύστημα αλλά γεννά πολλά ερωτηματικά για το αν τελικά μπορεί να οδηγήσει σε ένα βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα. Η Κυβέρνηση επιμένει στην αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών88 μόνο για τις επικουρικές κατά 1 μονάδα για τους εργοδότες και 0,5 για τους εργαζόμενους ως ισοδύναμο μέτρο για την προστασία των κύριων συντάξεων.90 Προ- ωθεί την εθνική σύνταξη (€384) συν την αναλογική ανταποδοτική σύνταξη. Η εθνική σύνταξη θα καλύπτεται από την φορολογία και θα είναι εγγυημένη από το κράτος και θα παρέχεται σε όσους έχουν 15 χρόνια ασφάλισης χωρίς εισοδηματικά κριτήρια στο 67ου έτους ηλικίας ενώ το ανταποδοτικό μέρος θα προέρχεται από τα έτη εργασίας και τις καταβαλλόμενες εισφορές.
Ουσιαστικά η κυβέρνηση στο πλαίσιο του τρίτου Μνημονίου έρχεται να εφαρμόσει τον νόμο 3863/201091 που αφορά στην εθνική και ανταποδοτική σύνταξη αλλά και τη ρήτρα μηδενικού ελλείματος. Μάλιστα σε ότι αφορά την ρήτρα μηδενικού ελλείμματος των επικουρικών ταμείων, αυτή αντικαταστάθηκε από τον κανόνα βιωσιμότητας χωρίς όμως να διευκρινίζεται ξεκάθαρα τι ακριβώς θα περιλαμβάνει.
Κύριες συντάξεις
Η κύρια σύνταξη θα εξαρτάται από τις εισφορές ολόκληρου του ασφαλιστικού βίου με χαμηλότερους συντελεστές υπολογισμού της τελικής παροχής. Σχετικά με το ποσοστό αναπλήρωσης οι αλλαγές θα είναι άμεσες και δεν προβλέπεται κανένα μεταβατικό στάδιο όπως προέβλεπε ο νόμος 3863/2010, ενώ θα αγγίζουν το 60-65%93 τη στιγμή που οι θεσμοί εμμένουν σε 50%-55%94. Όλοι οι ασφαλισμένοι θα έχουν το ίδιο ποσοστό αναπλήρωσης με βάση τα χρόνια προϋπηρεσίας και την εισοδηματική κατηγορία που ανήκουν.95 Επίσης, το σχέδιο νό- μου προβλέπει τη διατήρηση των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων μέσω της «προσωπικής διαφοράς», που σημαίνει ότι οι παλιοί συνταξιούχοι δεν θα υποστούν μειώσεις συντάξεων μέχρι και το 2018. Μετά το 2018 παλιές και νέες συντάξεις θα έρθουν στα ίδια επίπεδα καταργώντας σταδιακά την προσωπική διαφορά. Βέβαια δεν μας είναι γνωστό πόσο αλλά και σε ποιόν θα κοστίσει η προσωπική διαφορά. Σημειώνουμε ότι από τη μία πλευρά η κυβέρνηση με τη σταδιακή μείωση της προσωπικής διαφοράς μεταθέτει το τίμημα στο μέλλον, με ένα στοίχημα υψηλού ρίσκου ότι η οικονομική μεγέθυνση θα καλύψει τις μειώσεις που θα επέλθουν. Από την άλλη πλευρά είναι θετική η προσπάθεια της κυβέρνησης για οροφές στις διπλές συντάξεις και για κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Σε ότι αφορά τις επικουρικές συντάξεις, οι μειώσεις είναι αναπόφευκτες έως και το 2018 λόγω του ελλείματος του ΕΤΕΑ96 που θα αγγίξει τα €730 εκατ. ως απόρροια της μη εφαρμογής της ρήτρας μηδενικού ελλείματος. Οι μειώσεις θα είναι κλιμακωτές από 2% έως και 30%, ενώ θα γίνει προσπάθεια να διασωθούν οι χαμηλές επικουρικές.
Ενοποίηση Ταμείων
Ως προς την ενοποίηση των ταμείων κύριας ασφάλισης το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας προβλέπει τη δημιουργία ενός υπερταμείου100 101 με την ονομασία Εθνικός Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης.102 Πιο συγκεκριμένα, μέχρι το Δεκέμβριο του 2015 θα ήταν έτοιμη η ενοποίηση όλων των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης σε ένα υπερταμείο με την υποδομή και οργάνωση του ΙΚΑ. Στον ΕΦΚΑ θα περιληφθούν τα περιουσιακά στοιχεία όλων των ταμείων αλλά και τα έσοδα τους. Οι κανόνες που θα διέπουν τις συντάξεις θα είναι κοινοί για όλους, επιτυγχάνοντας μεγαλύτερη διαφάνεια. Επιπλέον το ΙΚΑ για το 2016 θα καταγράψει έλλειμμα € 2,1 δισ., ενώ θα καταγραφεί και αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης με μειωμένη την κρατική επιχορήγηση (€3,2 δισ.). Θα ήταν προτιμότερο όμως, να υπάρχουν τρία ταμεία, όπως το ΙΚΑ για τους μισθωτούς, ο ΟΑΕΕ για τους ελεύθερους επαγγελματίες και ο ΟΓΑ105 για το σύνολό των αγροτών, λόγω διαχειριστικής ανεπάρκειας σε συνθήκες οικονομικής κρίσης.
Να σημειώσουμε εδώ όμως ότι οι ενιαίοι κανόνες θα σημαίνουν και νέες μειώσεις για τους νέους συνταξιούχους. Με την ενοποίηση των ταμείων γίνεται μια προσπάθεια μετριασμού της γραφειοκρατίας αλλά αυτό προϋποθέτει μηχανογραφημένα στοιχεία. Η μη ύπαρξη μηχανογραφημένων στοιχείων για όλα τα ταμεία θα σημαίνει δυσκολία στην απονομή συντάξεων. Τέλος δίνεται πολύ βαρύτητα στην διοικητική στελέχωση του ταμείου αφήνοντας την ρύθμιση σημαντικών ζητημάτων για το μέλλον μέσω υπουργικών διατάξεων. Επιπλέον, ως προς την κατάργηση των κοινωνικών πόρων, στο νέο σχέδιο νόμου δεν υπάρχει σχετική αναφορά.