Την ώρα που η Επιτροπή Ανταγωνισμού ανοίγει κλαδική έρευνα για να βρει τι ακριβώς έχει συμβεί με τα επιτόκια καταθέσεων στην Ελλάδα και πώς «χάθηκε» για τους καταθέτες το μεγαλύτερο μέρος των αυξήσεων στα επιτόκια της ΕΚΤ, από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος και του Ευρωσυστήματος αναδεικνύεται ένα... colpo grosso των ελληνικών τραπεζών, σε μια κατηγορία επιτοκίων καταθέσεων που όχι μόνο δεν αυξήθηκαν καθόλου, αλλά υπήρξαν και περίοδοι μείωσής τους, την τελευταία διετία.
Η συζήτηση στην Ελλάδα εστιάζεται κυρίως στα επιτόκια των καταθέσεων προθεσμίας. Τα οποία αυξήθηκαν μεν από το καλοκαίρι του 2022, όταν άρχισε η ΕΚΤ να αυξάνει τα επιτόκια του ευρώ, όμως, όπως διαπιστώνει και η Επιτροπή Ανταγωνισμού, «η αύξηση έγινε σε περιορισμένη κλίμακα και με καθυστέρηση, τόσο σε σχέση με άλλα κράτη μέλη, όσο και με την παλαιότερη πρακτική του εγχώριου τραπεζικού συστήματος».
Πράγματι, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Ευρωσυστήματος (Μάιος 2024) δείχνουν ότι η Ελλάδα είχε μέσο επιτόκιο καταθέσεων προθεσμίας μόλις 1,83%, το δεύτερο χαμηλότερο στην ευρωζώνη με μικρή διαφορά από τη Σλοβενία και πολύ χαμηλότερο από τον μέσο όρο, που ξεπερνούσε το 3%.
Τα επιτόκια καταθέσεων προθεσμίας στην ευρωζώνη, Μάιος 2024
Όμως, στην κερδοφορία των τραπεζών τον μεγαλύτερο ρόλο δεν παίζουν τα επιτόκια καταθέσεων προθεσμίας, καθώς οι καταθέσεις αυτής της κατηγορίας, ακόμη και μετά την αύξηση που σημείωσαν την τελευταία διετία, εξακολουθούν να αποτελούν πολύ μικρό ποσοστό των συνολικών καταθέσεων.
Η κατηγορία καταθέσεων στις οποίες στηρίζονται οι τράπεζες για τη χρηματοδότησή τους, είναι οι λεγόμενες καταθέσεις του... χιλιάρικου, δηλαδή οι μικρές καταθέσεις σε λογαριασμούς "μίας ημέρας", τους οποίους κατά κανόνα χρησιμοποιούν οι καταθέτες όχι για αποταμίευση, αλλά και για τις καθημερινές τους συναλλαγές.
Αυτές οι καταθέσεις αποτελούν τον κύριο όγκο στα υπόλοιπα καταθέσεων των ελληνικών τραπεζών και υπολογίζεται ότι αντιστοιχούν στο 80% των συνολικών καταθέσεων. Το ισχυρό πλεονέκτημα για τις τράπεζες, που τους επέτρεψε να κρατήσουν χαμηλά το μέσο επιτόκιο καταθέσεων και να έχουν από το μεγαλύτερο περιθώρια επιτοκίου στην ευρωζώνη, προήλθε από την... άκρως φειδωλή πολιτική τους στα επιτόκια των καταθέσεων μίας ημέρας.
Τα στοιχεία του Ευρωσυστήματος αναδεικνύουν τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής στα επιτόκια των καταθέσεων μίας ημέρας. Τον Μάιο 2024, το μέσο επιτόκιο στην Ελλάδα ήταν μόλις 0,03%, δηλαδή ουσιαστικά μηδενικό. Σε αυτή την ιδιότυπη «μάχη» τραπεζών στη ζώνη του... μηδενός, η Κύπρος αναδεικνύεται νικήτρια, με απόλυτα μηδενικά επιτόκια, κάτι που οφείλεται στις ιδιαιτερότητες του τραπεζικού της συστήματος ως off-shore κέντρου, ενώ η Κροατία έχει το δεύτερο χαμηλότερο επιτόκιο και ακολουθεί η Ελλάδα. Είναι εντυπωσιακό ότι ο μέσος όρος στην ευρωζώνη φθάνει το 0,39%, ποσοστό 13 φορές (!) υψηλότερο από το μέσο ελληνικό επιτόκιο.
Τα επιτόκια στις καταθέσεις προθεσμίας στην ευρωζώνη, Μάιος 2024
Ούτε οι ίδιοι οι καταθέτες, βεβαίως, περιμένουν υψηλές αποδόσεις από λογαριασμούς που χρησιμοποιούνται για καθημερινές συναλλαγές και κατά κανόνα τροφοδοτούνται από μισθούς, συντάξεις και άλλα τακτικά εισοδήματα των καταθετών. Παρ' όλα αυτά, προκαλεί εντύπωση, καθώς ξεφεύγει από τους κανόνες της τραπεζικής πρακτικής, το γεγονός ότι στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα, ενώ τα επιτόκια της ΕΚΤ αυξήθηκαν σε επίπεδο ρεκόρ, στους λογαριασμούς μίας ημέρες η... βελόνα των επιτοκίων έμεινε εντελώς ακίνητη.
Στοιχεία της ΤτΕ δείχνουν ότι τον Ιούνιο του 2022, πριν ανοίξει ο κύκλος αύξησης των ευρωπαϊκών επιτοκίων, το μέσο επιτόκιο των λογαριασμών μίας ημέρας ήταν 0,03%, ακριβώς όσο ήταν και τον Μάιο του 2024.
- Όμως, τον Ιούνιο του 2022 το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ ήταν -0,50% (αρνητικό επιτόκιο), ενώ τον Μάιο του 2024 είχε κορυφωθεί στο 4% (μειώθηκε στο 3,75% τον Ιούνιο).
Δηλαδή, το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ έκανε μια διαδρομή 4,5 ποσοστιαίων μονάδων, αλλά οι ελληνικές τράπεζες άφησαν εντελώς αμετάβλητο το επιτόκιο των βασικών λογαριασμών.
- Στην πιο ακραία περίπτωση, μπορούσαν να παίρνουν καταθέσεις με μηδενικό επιτόκιο στην Ελλάδα και να τις τοκίζουν με 4% στον λογαριασμό τους στο Ευρωσύστημα!
Αυτές οι πρακτικές των ελληνικών τραπεζών αναμένεται να εξετασθούν στο πλαίσιο της έρευνας της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία πάντως από τη φύση της (πρόκειται για κλαδική έρευνα και όχι για μια έρευνα με επιτόπιους ελέγχους) δύσκολα μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα αν αυτή η τόσο συνεπής πρακτική των τραπεζών να κρατούν στο μηδέν τα επιτόκια των λογαριασμών μίας ημέρας ήταν μόνο μια «αθώα», παράλληλη συμπεριφορά, .ή ήταν προϊόν κάποιων (καταχρηστικών) συνεννοήσεων μεταξύ τους.