Η πρώτη επίθεση της λογοκρισίας, το 1910, ενάντια στα έργα της Νατάλιας Γκοντσαρόβα, της εμβληματικής δημιουργού της Ρωσικής Πρωτοπορίας και μίας από τις καλλιτέχνιδες που επηρέασαν βαθιά τη ζωγραφική τεχνοτροπία του 20ου αιώνα, οφειλόταν στην κοινωνική αιδημοσύνη της εποχής της. Τα τολμηρά γυναικεία γυμνά, που ο δημιουργικός της οίστρος απαθανάτιζε πάνω στον καμβά, σκανδάλισαν την μικροαστική ηθική της Ρωσίας των αρχών του αιώνα και της στοίχισαν διώξεις και δίκες για προσβολή της δημοσίας αιδούς και για πορνογραφία, κατηγορίες που τελικά εξέπεσαν.
Όμως 109 χρόνια αργότερα, εκείνος που τελικά θέλησε να καλύψει με ένα πέπλο σεμνότητας τα έργα της Γκοντσαρόβα ήταν ένας…αλγόριθμος. Μοιάζει εξωπραγματικό κι όμως συνέβη στο βίντεο για τη διαφημιστική προώθηση στο Facebook της έκθεσης της πολυεδρικής αυτής καλλιτέχνιδας και Ηγερίας του ρωσικού φουτουρισμού στο Παλάτσο Στρότσι της Φλωρεντίας, που θα εγκαινιασθεί στις 28 Σεπτεμβρίου. Το βίντεο δεν προβλήθηκε ποτέ, διότι το μέσο κοινωνικής δικτύωσης έκρινε πως σε αυτό «προβάλλονται εικόνες που απεικονίζουν γυμνά και τμήματα ακάλυπτου σώματος σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό».
Το «απεταξάμην» του Facebook αφορά το έργο «Γυναικείο μοντέλο (σε μπλε φόντο)», που θα εκτίθεται στο Παλάτσο Στρότσι, έως τον Ιανουάριο του 2020, στο πλαίσιο της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης για την ανατρεπτική ζωή και δημιουργία της Γκοντσαρόβα, σε αντιπαράθεση με δημιουργίες άλλων μεγάλων δημιουργών, που στάθηκαν πηγή έμπνευσης και αναφοράς για την ίδια και τη δουλειά της: όπως έργα του Πολ Γκογκέν, του Ανρί Ματίς, του Πάμπλο Πικάσο και του Ουμπέρτο Μποτσόνι.
Όπως είχε συμβεί την περασμένη χρονιά με τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, έτσι και η μεγάλη καλλιτέχνιδα της πρωτοπορίας του 20ου αιώνα πέφτει θύμα της λογοκρισίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Αυτό ενδεχομένως μπορεί να σημαίνει πως, ακόμη και μετά έναν αιώνα και πλέον, τα έργα της Νατάλια εξακολουθούν να σκανδαλίζουν, όπως ακριβώς συνέβαινε και στον καιρό της», σχολίασε ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος του Παλάτσο Στρότσι Αρτούρο Γκαλανσίνο.
«Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βλέπουμε διαρκώς φωτογραφίες, ή βίντεο με γυμνά, όμως σε αυτήν την περίπτωση απαγορεύεται η απεικόνιση ενός έργου που ανήκει στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Αναπόφευκτα ανακύπτει ένα ερώτημα: είναι δυνατόν ένας αλγόριθμος να καθορίζει ένα κριτήριο λογοκρισίας στο εσωτερικό ενός από τα κυριότερα μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης στον κόσμο;», αναρωτήθηκε ο ίδιος.
Πάντως, στην έκθεση της Γκοντσαρόβα, που φιλοξενείται έως τις 8 Σεπτεμβρίου στην Πινακοθήκη Tate του Λονδίνου τέτοια προβλήματα δεν ετέθησαν. Απεναντίας, στην έκθεση καταδεικνύεται το πόσο η μεγάλη αυτή καλλιτέχνιδα και η ποικιλία της εκφραστικής παλέτας και των τεχνικών της --που εκτείνονται από το σχέδιο, τη ζωγραφική, την χαρακτική και τις εκτυπώσεις, την εικονογράφηση, την περφόρμανς, τα κοστούμια, τα θεατρικά σκηνικά και το ντιζάιν--επηρέασαν βαθιά τις εικαστικές τέχνες και τους τρόπους έκφρασής τους στον 20ο αιώνα.
Το εικαστικό της πρόγραμμα «φσετσέστβο» (που ελεύθερα θα μπορούσε να αποδοθεί ως 'ολοκληρωτισμός' ) περιελάμβανε την ομότιμη χρήση όλων των μέσων και των μορφών της δημιουργικής έκφρασης και τεχνικής, που δεν διαχώριζε ένα προϊόν ως πιο 'καλλιτεχνικό' από κάποιο άλλο. Τα απαράμιλλα κοστούμια της και τα σκηνικά για τα διάσημα μπαλέτα Νταγκίλιεφ και τις συνθέσεις του Ιγκόρ Στραβίνσκι, αποδεικνύουν την προσέγγιση της τέχνης και της καθημερινής χρήσης της τεχνικής στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα της Γκοντσαρόβα.
Η Γκοντσαρόβα ήταν η πρώτη γυναίκα που πραγματοποίησε ατομική έκθεση το 1913 στη Μόσχα, γεγονός που την ανέδειξε σε ηγετική φυσιογνωμία του ρωσικού φουτουρισμού και ως μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Πάνθεου της Τέχνης.
