Στο πλαίσιο του σύγχρονου κινήματος για περιβαλλοντική δικαιοσύνη, η ιδέα της απονομής νομικής προσωπικότητας στη φύση, δηλαδή το να θεωρηθεί η φύση ως πρόσωπο με νομικά δικαιώματα, έχει τραβήξει ξανά την προσοχή.
Έχει ξεκινήσει μία μεγάλη συζήτηση γύρω από το θέμα αυτό, ωστόσο, το ζήτημα παραμένει ακόμα αμφιλεγόμενο και προκαλεί αντιδράσεις.
Τι είναι «πρόσωπο»;
Στα νομικά συστήματα, ο όρος «πρόσωπο» αναφέρεται σε μια οντότητα που μπορεί να έχει έννομο συμφέρον και δικαιώματα στο δικαστικό σύστημα.
Παραδοσιακά, αυτή η ιδιότητα ανήκει σε ανθρώπους, οργανισμούς και οικονομικούς φορείς όπως οι εταιρείες. Όμως, η έννοια του νομικού προσώπου δεν είναι σταθερή—είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα που αλλάζει με την πάροδο του χρόνου.
Ένα παράδειγμα είναι η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στην υπόθεση Dred Scott εναντίον Sandford το 1857, όπου αποφασίστηκε ότι οι Αφροαμερικανοί, είτε σκλάβοι είτε ελεύθεροι, δεν μπορούσαν να θεωρηθούν "πρόσωπα" με νομικά δικαιώματα.
Αυτή η απόφαση επέτρεψε τη συνέχιση της καταπίεσης των Αφροαμερικανών χωρίς νομικές συνέπειες, μέχρι που η 14η Τροπολογία του Συντάγματος των ΗΠΑ αναγνώρισε τα δικαιώματα όλων των ατόμων που γεννήθηκαν σε αμερικανικό έδαφος.
Μπορεί η Φύση να έχει δικαιώματα;
Όπως σημειώνει ο ακαδημαϊκός Γενς Κέρστεν, η αναγνώριση των μη ανθρώπινων οντοτήτων ως νομικών προσώπων με δικαιώματα δεν είναι καινούργια ιδέα. Ωστόσο, αυτή η αναγνώριση συνήθως εξαρτάται από τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης.
Η απονομή νομικών δικαιωμάτων στη φύση σημαίνει να υπερβούμε τα εμπόδια που έχουν τεθεί από εκείνους που ωφελούνται από την άρνηση της φύσης ως νομικού προσώπου.
ΗΠΑ: Η υπόθεση Sierra Club εναντίον Morton
Στις ΗΠΑ, το ζήτημα της αναγνώρισης της φύσης ως νομικού προσώπου έχει εμφανιστεί πολλές φορές, με δικαστικές υποθέσεις εναντίον κυβερνήσεων για περιβαλλοντικές ζημιές. Σήμερα, η φύση προστατεύεται έμμεσα από το νομικό σύστημα, μόνο όταν οι βλάβες της επηρεάζουν ένα νομικό πρόσωπο, όπως την υγεία ή την οικονομική ευημερία των ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά, οι ακτιβιστές και οι ιθαγενείς πιέζουν για την αναγνώριση της φύσης ως νομικά προστατευόμενου προσώπου.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η υπόθεση Sierra Club εναντίον Morton το 1972, όπου ο δικαστής William O. Douglas υποστήριξε ότι η φύση θα έπρεπε να έχει δικαίωμα έννομου συμφέροντος, όπως και οι εταιρείες ή τα πλοία. Υποστήριξε ότι κοιλάδες, ποτάμια, δάση και άλλες φυσικές οντότητες θα έπρεπε να μπορούν να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους στο δικαστήριο.
Εκουαδόρ και Νέα Ζηλανδία
Η έννοια των δικαιωμάτων της φύσης έχει εδραιωθεί σε διάφορα μέρη του κόσμου. Για παράδειγμα, το Σύνταγμα του Εκουαδόρ αναγνωρίζει τη φύση ως νομικό πρόσωπο με δικαιώματα. Η νομοθεσία αυτή απαιτεί από τους φορείς να αποδείξουν ότι οι δραστηριότητές τους δεν βλάπτουν τη φύση, εφαρμόζοντας την «αρχή της προφύλαξης».
Στη Νέα Ζηλανδία, μετά από διαπραγματεύσεις μεταξύ των Μαορί και της κυβέρνησης, ο ποταμός Whanganui και το Εθνικό Πάρκο Te Urewera αναγνωρίστηκαν ως νομικά πρόσωπα. Αυτοί οι νόμοι απαιτούν τον διορισμό ανθρώπινων θεματοφυλάκων για να εκπροσωπούν τα συμφέροντα της φύσης.
Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον;
Η απονομή νομικών δικαιωμάτων στη φύση θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά την προσέγγιση μας για την προστασία του περιβάλλοντος. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυστηρότερες πολιτικές περιβαλλοντικής προστασίας και σε μια μεγαλύτερη έμφαση στη βιωσιμότητα, καθώς τα δικαιώματα της φύσης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στις αποφάσεις.
Τα νομικά συστήματα παγκοσμίως βρίσκονται μπροστά σε ένα δίλημμα: να θεωρήσουν τη φύση ως νομικό πρόσωπο με δικαιώματα ή να συνεχίσουν να την αντιμετωπίζουν ως ένα αντικείμενο προς εκμετάλλευση.
Η πρώτη επιλογή θα μπορούσε να προωθήσει μια πιο αρμονική σχέση μεταξύ ανθρώπων και περιβάλλοντος, εξασφαλίζοντας δικαιοσύνη και βιωσιμότητα για όλους.
Φωτογραφία: Image by freepik