Την ώρα που η ευρωπαϊκή οικονομία σαρώνεται από μια πρωτόγνωρη οικονομική κατάρρευση, οι χώρες της Ευρωζώνης και οι κυβερνήσεις τους έχουν εμπλακεί σε μια αντιπαράθεση που φαίνεται εντελώς παράλογη. Αφορά τον τρόπο χρηματοδοτικής στήριξης των πλέον πληττόμενων χωρών.
Πίσω όμως από τους όρους δανεισμού από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και τη γαλλική πρόταση για ένα ευρωπαϊκό κοινό Ταμείο ανάκαμψης μετά την κρίση - μια πρόταση που προορίζεται να «πακετάρει» πιο ελκυστικά για τους Βόρειους την ιδέα για κάποιας μορφής έκδοση κοινού χρέους, βρίσκεται ο... "ελέφαντας στο δωμάτιο", τον οποίο αρνούνται να δουν οι υπουργοί του Eurogroup: Mπορεί σε αυτή την κρίση να διασωθεί η Ιταλία και να μην συρθεί εκτός Eυρωζώνης, βυθίζοντας στο χάος το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης;
Τα νέα δεδομένα, μετά την άκαρπη τηλεδιάσκεψη του Eurogroup και ενόψει της νέας τηλεδιάσκεψης που έχει προγραμματισθεί την Πέμπτη, πριν συνεδριάσουν, την επόμενη εβδομάδα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες, γεννούν έντονο προβληματισμό για την πορεία της ευρωζώνης:
- Η πρόταση των 9 κρατών για έκδοση κορονο-ομολόγων έχει τεθεί εκτός συζήτησης, λόγω του άκαμπτου βέτο Γερμανίας, Ολλανδίας, Αυστρίας και Φινλανδίας, το οποίο ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο από τη δήλωση του Ολλανδού υπουργού Οικονομικών, ο οποίος το απέκλεισε κατηγορηματικά, σημειώνοντας ότι αρκετές χώρες αντιτίθενται σε αυτή την ιδέα.
- Το λιγότερο φιλόδοξο πακέτο που προωθήθηκε με συναίνεση Γαλλίας και Γερμανίας και προβλέπει δάνεια 240 δισ. ευρώ από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, 200 δισ. σε επιχειρήσεις από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και 100 δισ. από την Κομισιόν για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων προστασίας εργαζομένων από τις κυβερνήσεις «σκάλωσε» στο ζήτημα των όρων δανεισμού από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό. Η Ιταλία αρνήθηκε μέχρι τέλους, με την υποστήριξη της Ισπανίας, την πρόταση των Ολλανδών να δίνονται τα δάνεια του ESM αρχικά χωρίς όρους, αλλά με μνημόνια στη συνέχεια. Η Ιταλία φαίνεται ότι θα συνεχίσει να αρνείται οποιαδήποτε πρόταση για μνημόνια, καθώς η εύθραυστη κυβέρνηση Κόντε απειλείται από την ακροδεξιά Λέγκα, που περιμένει μια ευκαιρία αντεπίθεσης, εάν η χώρα οδηγηθεί σε μνημόνια.
- Το «γαλλικό κλειδί», δηλαδή η πρόταση της Γαλλίας να δημιουργηθεί ένας νέος ευρωπαϊκός μηχανισμός για τη χρηματοδότηση μετά την κρίση, μια πρόταση που ικανοποιεί την Ιταλία και τις άλλες χώρες του Νότου, καθώς δημιουργεί προοπτικές για φθηνό δανεισμό με κοινές εγγυήσεις στα δάνεια, θα συζητηθεί εκ νέου την Πέμπτη, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα περιληφθεί τελικά στις προτάσεις που θα φθάσουν στους ηγέτες, έστω και με τη σημείωση ότι δεν υπάρχει ομοφωνία, ώστε να γίνει η τελική διαπραγμάτευση στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο.
Αν ξεπερασθεί το πρόβλημα με τους όρους δανεισμού από τον ESM την Πέμπτη, στην καλύτερη περίπτωση φαίνεται ότι θα εγκριθεί μόνο το σχέδιο των 500 δισ. ευρώ, με πιθανή μια προσθήκη στις υπό συζήτηση από τους ηγέτες προτάσεις της γαλλικής ιδέας για ευρωπαϊκό ταμείο, το οποίο πιθανότατα θα απορρίψουν οι χώρες του Βορρά, καθώς «μυρίζει» αμοιβαιοποίηση χρέους.
Όμως, το πακέτο των 500 δισ., όσο και αν μοιάζει εντυπωσιακό, είναι εντελώς ανεπαρκές για τις ανάγκες της παρούσας συγκυρίας, καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προειδοποίησε τους υπουργούς Οικονομικών ότι τα δημοσιονομικά μέτρα που θα αποφασισθούν δεν μπορεί να είναι λιγότερα από 1,5 τρισ. ευρώ για να έχουν ουσιαστική συμβολή στην αντιμετώπιση αυτής της κρίσης.
Το πρόβλημα της Ιταλίας και το Italexit
Ακόμη χειρότερα, οι υπουργοί Οικονομικών αρνούνται να αντιμετωπίσουν το πραγματικό πρόβλημα που έχει μπροστά της η ευρυζώνη και δεν είναι άλλο από την πορεία της ιταλικής οικονομίας προς μια άκρως επικίνδυνη κατάρρευση, που θέτει επιτακτικά το ίδιο πρόβλημα που ξεπεράσθηκε το 2012 με τα τρικ του Μάριο Ντράγκι: πώς θα διασωθεί η τρίτη μεγαλύτερη και πλέον χρεωμένη οικονομία της ευρωζώνης, εάν οι αγορές κρίνουν ότι το χρέος της δεν είναι βιώσιμο και δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τον ιδιωτικό τομέα;
Προς αυτό το πρόβλημα δεν έχει ξεφύγει από κάθε όριο, μόνο επειδή η ΕΚΤ παρεμβαίνει συνεχώς υπέρ της Ιταλίας στην αγορά ομολόγων. Τον Μάρτιο, έχοντας εγκαταλείψει το πλαφόν του 33% για την αγορά ομολόγων από κάθε κράτος και έχοντας ενεργοποιήσει ένα νέο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων 750 δισ. ευρώ, η ΕΚΤ διέθεσε το 1/3 των κεφαλαίων που δαπάνησε για αγορές ομολόγων σε αγορές ιταλικών τίτλων και, με αυτό τον τρόπο, κατάφερε να κρατήσει εντός ορίων το κόστος δανεισμού του ιταλικού Δημοσίου.
Όμως, αυτά τα «πυροσβεστικά» μέτρα δεν αποτελούν μόνιμη λύση του ιταλικού προβλήματος. Το ΑΕΠ της Ιταλίας αναμένεται να κάνει φέτος τη μεγαλύτερη μεταπολεμική «βουτιά», το έλλειμμα θα εκτιναχθεί στα ύψη, όπως και το δημόσιο χρέος, με αποτέλεσμα να αρχίζει να γίνεται όλο και πιο αβέβαιη η προοπτική χρηματοδότησης της χώρας από την αγορά.
Αυτό που βλέπουν όλοι οι αναλυτές είναι ότι υπάρχει ένα τεράστιο πολιτικό πρόβλημα σε ενδεχόμενη διάσωση της Ιταλίας από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο Ντράγκι είχε επινοήσει ειδικά για την Ιταλία ένα σχέδιο διάσωσης με πρόγραμμα (μνημόνιο) από τον ESM και χρηματοδότηση από την ΕΚΤ, η οποία θα αγόραζε, για πρώτη φορά στην ιστορία, ομόλογα από την πρωτογενή αγορά (κατά την έκδοση). Αυτό το πρόγραμμα φάνηκε αρκετό για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση το 2012, σήμερα όμως φαίνεται αδύνατο να εφαρμοσθεί, αφού η κυβέρνηση Κόντε, υπό την πίεση και της ακροδεξιάς, αρνείται οποιαδήποτε σκέψη για υπαγωγή σε μνημόνιο. Αν, μάλιστα, επιβληθεί από τις περιστάσεις ένα τέτοιο πρόγραμμα, θεωρείται βέβαιο ότι η κυβέρνηση θα καταρρεύσει και στις επόμενες εκλογές πρώτη δύναμη με αυξημένα ποσοστά θα είναι η Λέγκα, που «φλερτάρει» ανοικτά με την ιδέα της εξόδου από την ευρωζώνη.
Στην πραγματικότητα, αυτό που χρειάζεται για τη διάσωση της Ιταλίας, με ένα πρόγραμμα που θα μπορούσε να έχει κόστος έως και 3 τρισ. ευρώ(!), όπως εκτιμά το πρώην στέλεχος του ΔΝΤ, Ντέσμοντ Λάκμαν, είναι να αλλάξουν οι όροι δανεισμού από τον ESM και να προβλεφθεί ότι λόγω της έκτακτης αυτής συγκυρίας ο μηχανισμός διάσωσης θα δώσει δάνεια χωρίς μνημόνιο, ενώ παράλληλα η ΕΚΤ θα αποδεχθεί ότι, έστω και χωρίς την υπαγωγή σε ένα πρόγραμμα, θα μπορεί η ίδια να αγοράζει ιταλικά ομόλογα από την πρωτογενή αγορά.
Ο συνδυασμός αυτών των δύο ιδεών, που θα μπορούσαν να διασώσουν την Ιταλία, φαίνεται πολύ προχωρημένος με τα σημερινά δεδομένα για τις χώρες του Βορρά, όπως φαίνεται από την επιμονή της Ολλανδίας στο δανεισμό με μνημόνια και την άρνηση όλων να συζητήσουν προτάσεις αμοιβαιοποίησης του χρέους. Έτσι, φαίνεται όλο και λιγότερο υπερβολική η πρόσφατη προειδοποίηση του Γάλλου υπουργού Οικονομικών Λε Μερ ότι η κρίση του κορονοϊού θα μπορούσε να διαλύσει την ευρωζώνη...