«Θέλουν να υποχρεώσουν τα κράτη να μειώσουν τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου»: έξι νεαροί Πορτογάλοι οδηγούν μεθαύριο, Τετάρτη, 32 κράτη ενώπιο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), ελπίζοντας να εξασφαλίσουν μια απόφαση που θα ενισχύει τη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής.
Ηλικίας από 11 έως 24 ετών, οι ενάγοντες έζησαν από κοντά τις πυρκαγιές που κατέκαψαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα και προκάλεσαν τον θάνατο τουλάχιστον 100 ανθρώπων στη χώρα τους το 2017. Μια καταστροφή που τους έκανε να ευαισθητοποιηθούν για την κλιματική αλλαγή και να θελήσουν να απαιτήσουν από τις κυβερνήσεις να λογοδοτήσουν.
«Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν καταφέρνουν να μας προστατεύσουν», υποστηρίζει ο Αντρέ Ολιβέιρα, 15 ετών, ένας από τους έξι ενάγοντες. «Και οι καύσωνες γίνονται όλο και πιο έντονοι».
Αυτός και οι σύντροφοί του κατηγορούν τα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και τη Ρωσία, την Τουρκία, την Ελβετία, τη Νορβηγία και τη Βρετανία ότι δεν μειώνουν αρκετά τις εκπομπές τους αερίων του θερμοκηπίου, εκτιμώντας πως αυτό τροφοδοτεί την υπερθέρμανση και επηρεάζει τις συνθήκες διαβίωσης και την υγεία τους
Από νομική άποψη, οι έξι νέοι Πορτογάλοι επικαλούνται παραβιάσεις του «δικαιώματος στη ζωή» και του «δικαιώματος του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής», που έχουν εγγραφεί στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, σε ό,τι αφορά κυρίως τις διεθνείς δεσμεύσεις που έχουν περιληφθεί στη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα το 2015.
Ο δικηγόρος τους, ο Τζέρι Λίστον, μέλος της βρετανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης Global Legal Action Network (Glan), ελπίζει σε μια απόφαση από το ΕΔΔΑ «που θα ήταν σαν μια υποχρεωτική συνθήκη που θα επιβληθεί από το Δικαστήριο» στα κράτη και θα τα υποχρέωνε να «επισπεύσουν τις προσπάθειές τους για μετριασμό της κλιματικής αλλαγής».
«Από νομική άποψη, κάτι τέτοιο θα άλλαζε το παιχνίδι», εκτιμά, καθώς στην Ευρώπη όπως και αλλού τα δικαστήρια καλούνται όλο και περισσότερο να αποφανθούν για την αδράνεια των κυβερνήσεων για το κλίμα ή για τις πολιτικές των επιχειρήσεων που ρυπαίνουν.
Υπόθεση «κατά προτεραιότητα»
Στο Στρασβούργο, έδρα του ΕΔΔΑ, η υπόθεση λαμβάνεται πολύ σοβαρά: εξετάζεται «κατά προτεραιότητα» και θα συζητηθεί ενώπιον του πιο επίσημου σχήματος του Δικαστηρίου, του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης των 17 δικαστών.
«Είναι μια μοναδική περίπτωση», υπογραμμίζει στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) πηγή στον θεσμό, κυρίως σε ό,τι αφορά «τον αριθμό των κρατών» που εγκαλούνται ή την προβληματική που προβάλλεται.
Γιατί μπορεί το ΕΔΔΑ να έχει εκδώσει, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, πολλές αποφάσεις σχετικές με το περιβάλλον, για παράδειγμα για τον προσδιορισμό των ευθυνών σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών (πλημμυρών, σεισμού…) ή για τις συνέπειες εγκατάστασης βιομηχανικών σχεδίων (χαλυβουργεία, πυρηνικοί σταθμοί…), αλλά είναι η πρώτη φορά που θα αποφανθεί ειδικά για την κλιματική αλλαγή.
Όμως, προτού αποφανθεί για την ουσία, το Δικαστήριο θα εξετάσει κατ' αρχάς εάν θα αποδεχθεί την αγωγή, που περιλαμβάνει την τήρηση αυστηρών κριτηρίων για τα οποία πολλοί φάκελοι έχουν κατά το παρελθόν διαχωριστεί περιλαμβανομένων και εκείνων περιβαλλοντικού περιεχομένου. Και στην υπόθεση των έξι Πορτογάλων, το θέμα αναμένεται να προκαλέσει έντονη συζήτηση.
Το ΕΔΔΑ απαιτεί συνήθως από τους ενάγοντες να έχουν εξαντλήσει όλα τα ένδικα μέσα ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων προτού στραφούν σε αυτό. Όμως εδώ, οι έξι ενάγοντες προσέφυγαν απευθείας στον θεσμό: η διεξαγωγή χωριστών διαδικασιών σε καθένα από τα 32 κράτη θα αποτελούσε για αυτούς μια «υπερβολική και δυσανάλογη επιβάρυνση».
«Δαβίδ εναντίον Γολιάθ»
«Είναι ο Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ», εκτιμά ο Γκερόιντ Ο'Κουίν, διευθυντής του Glan. «Είναι μια υπόθεση που δεν έχει προηγούμενο ως προς το εύρος και τις συνέπειές της».
Στο διάβημά τους, οι ενάγοντες προσέλκυσαν επίσης την προσοχή της Επιτρόπου του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Ντούνια Μιγιάτοβιτς, που υπέβαλε τις παρατηρήσεις της στο Δικαστήριο.
Αναφέρει κυρίως πως οι Ευρωπαίοι δικαστές οφείλουν να «προσφέρουν συγκεκριμένη προστασία στους ανθρώπους που υφίστανται τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής».
«Θα πάμε στο Στρασβούργο με πολλές ελπίδες», λέει ο Αντρέ Ολιβέιρα. «Είναι ακόμη δυνατό να αποφύγουμε μια κλιματική κρίση που θα γίνει ανεξέλεγκτη, όμως ο χρόνος πιέζει».
Θα πρέπει ωστόσο να κάνει ακόμη λίγη υπομονή: η απόφαση του Δικαστηρίου δεν θα κοινοποιηθεί προτού περάσουν αρκετοί μήνες.