Μετά από μία δεκαετία συνεχών αλλαγών στο σύστημα ασφάλισης-περίθαλψης-συνταξιοδότησης και αφού επετεύχθη μιά πρώτη σταθεροποίηση-εξυγίανση των Ταμείων, το ασφαλιστικό επανέρχεται στο προσκήνιο για να αποτελέσει ένα από τα βασικά θέματα αντιπαράθεσης στη μάχη των επικείμενων εθνικών εκλογών.
Αυτή τη φορά ο πολιτικός διάλογος και η αντιπαράθεση δεν εστιάζονται σε συντάξεις, περικοπές, παροχές και ζητήματα "καθημερινότητας" με άμεση επίπτωση στα εισοδήματα συνταξιούχων και εργαζομένων και στο κόστος εργασίας για τις επιχειρήσεις.
Επικεντρώνεται στη "φιλοσοφία" του συστήματος, στο πώς θα γίνει βιώσιμο και αποτελεσματικό χωρίς να υποσκάπτει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και των επιχειρήσεων, στη διατήρηση ή μη του "κοινωνικού" χαρακτήρα του και στο ρόλο της ιδιωτικής ασφάλισης.
Το "εναρκτήριο λάκτισμα" δόθηκε από τον Διοικητή της ΤτΕ Γιάννη Στουρνάρα, ο οποίος επανέφερε το θέμα στο προσκήνιο, ο οποίος αναφέρθηκε στο ασφαλιστικό βάζοντας το φυτίλι για ένα µεικτό σύστηµα µε αναβαθµισµένο τον ρόλο του ιδιωτικού τοµέα.
Ο κ. Στουρνάρας είπε πως η πλημμελής εφαρμογή - πολύ περισσότερο η ανατροπή - των μεταρρυθμίσεων αυξάνει τις απαιτήσεις από τα δημόσια ταμεία και συνεπάγεται υψηλότερη συνταξιοδοτική δαπάνη. Προκύπτει λοιπόν ανάγκη συμβολής της ιδιωτικής ασφάλισης «σε ένα βιώσιμο πρότυπο ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία».
Ιδιωτική αντί κοινωνικής ασφάλισης;
Η κυβέρνηση έσπευσε να κατηγορήσει τον επικεφαλής της ΤτΕ και την αξιωματική αντιπολίτευση ότι θέλουν να παραδώσουν την κοινωνική ασφάλιση στα χέρια ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών. Η κατηγορία βρίσκει πρόσφορο έδαφος, καθώς ο κ. Μητσοτάκης έχει τονίσει επανειλημμένα ότι πρέπει να ενισχυθεί ο ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης, η οποία μπορεί να αποτελέσει βασικό πυλώνα του συτήματος.
Επανέρχεται λοιπόν στο προσκήνιο η διαμάχη, με τους υπέρµαχους των αναδιανεµητικών συστηµάτων και της δηµόσιας υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης να κατακεραυνώνουν τη µετάβαση σε ένα κεφαλαιοποιητικό µοντέλο µε εµπλοκή του ιδιωτικού τοµέα.
Υποστηρίζουν ότι απαιτείται µεγάλο κόστος µετάβασης, το οποίο κάποιος στο τέλος θα επιβαρυνθεί. Κάνουν λόγο για «σύγχυση της κοινωνικής ασφάλισης µε την αποταµίευση» και υπενθυµίζουν τα φαινόµενα κατάρρευσης της οικονοµικής κρίσης του 2008.
Επισηµαίνουν επίσης ότι τα κεφαλαιοποιητικά συστήµατα, ιδίως στο µεικτό µοντέλο εµπλοκής και του ιδιωτικού τοµέα, ενέχουν υψηλό ρίσκο για τους ασφαλισµένους, καθώς οι μελλοντικές απολαβές τους θα εξαρτηθούν από το πώς αξιοποιήθηκαν επενδυτικά οι εισφορές τους.
Στον αντίποδα, οι υπέρµαχοι των κεφαλαιοποιητικών συστηµάτων παραπέμπουν στο παράδειγμα χωρών του ανεπτυγµένου κόσµου όπου λειτουργούν τέτοια συστήµατα συµπληρωµατικά στα διανεµητικά, µε κυρίαρχο στόχο να επιµερίζεται ο κίνδυνος µεταξύ του δηµόσιου και του ιδιωτικού τοµέα.
Οι χώρες που έχουν κάνει τέτοιες µεταρρυθµίσεις, υποστηρίζει η ίδια πλευρά, κατοχύρωσαν τη βιωσιµότητα των εθνικών συστηµάτων συντάξεων και διασφάλισαν ότι το ασφαλιστικό δεν θα υπονοµεύει την απασχόληση, την ανταγωνιστικότητα και το δηµόσιο χρέος.
Τί συμβαίνει στην Ευρώπη
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες το κράτος παρέχει μια εθνική σύνταξη, συνήθως σχετικά χαμηλή και χρηματοδοτούμενη και από τον κρατικό προϋπολογισμό, όπως στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου. Όμως, σε αυτή την κύρια σύνταξη προσθέτει μια δεύτερη, που προκύπτει κεφαλαιοποιητικά (ή διανεμητικά). Οι περισσότερες λοιπόν χώρες έχουν μια μίξη αυτών των δύο συστημάτων.
Στην Ολλανδία υπάρχει μια αρκετά χαμηλή εθνική σύνταξη αλλά οι εισφορές των εργαζομένων επενδύονται και λειτουργεί ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα που προσθέτει σημαντικά στο τελικό ποσό της σύνταξης.
Στη Γερμανία λειτουργεί το διανεμητικό σύστημα, κατακερματισμένο σε αρκετά ταμεία και, τυπικά τουλάχιστον, με πολλές ομοιότητες με το δικό μας.
Διαφορές εντοπίζονται και στο σκανδιναβικό μοντέλο:
Η Δανία, κατ’ εξαίρεση δίνει υψηλότατη εθνική σύνταξη που χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό και όχι από τις ασφαλιστικές εισφορές.
Η Σουηδία είναι η πρώτη χώρα που εφάρμοσε με μεγάλη διαφάνεια, μετά από εξαντλητικό διάλογο και με ευρεία πολιτική συναίνεση, σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης: κάθε ασφαλισμένος μπορεί ανά πάσα στιγμή να ελέγξει τις συνολικές εισφορές στον ατομικό του λογαριασμό και να υπολογίσει τη σύνταξή σου.
Επιβαρυντικός παράγοντας το δηµογραφικό
Κρίσιμος παράγοντας για την Ελλάδα παραµένει το δηµογραφικό, καθώς διαφαίνεται µείωση του πληθυσµού κατά 3,09 εκατ. άτοµα έως το 2070. Η δηµογραφική γήρανση αποτελεί βασικό επιχείρηµα για τους υπέρµαχους των κεφαλαιοποιητικών συστηµάτων.
Οι σηµερινές ρήτρες ασφαλείας, πάντως, προβλέπουν ανά τριετία αναλογιστικές µελέτες που επικυρώνονται από την ΕΕ για «διόρθωση», εφόσον χρειάζεται, της συνταξιοδοτικής δαπάνης.
Εξάλλου οι πρόσφατες εκθέσεις της ΕΕ αποφαίνονται ότι η Ελλάδα αντιµετωπίζει µε τη µεταρρύθµιση του 2016 τις επιπτώσεις της γήρανσης, εξασφαλίζει τη βιωσιµότητα του συστήµατος και την επάρκεια των συντάξεων
Η πρόταση της ΝΔ
Σε συνέντευξή του στην Αυγή [16/8/2018] ο ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και άριστος γνώστης του ασφαλιστικού Σάββας Ρομπόλης είχε υποστηρίξει ότι η πρόταση της Νέας Δημοκρατίας για απόσπαση της επικουρικής ασφάλισης από τον δημόσιο πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος και την παραχώρησή της στις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες αν εφαρμοστεί, θα στοιχίσει 55 δισ. ευρώ και οδηγεί σε ακρωτηριασμό την κοινωνική ασφάλιση και σε δραματική συρρίκνωση των συντάξεων.
Συγκεκριμένα ο κ. Ρομπόλης είχε επισημάνει τα εξής:
"...Η πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης συνιστά ένα αμιγώς κεφαλαιοποιητικό σύστημα για την επικούρηση, γεγονός που σημαίνει ότι η δημόσια επικουρική ασφάλιση θα είναι αντικείμενο διαχείρισης από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Είδα μετά ότι η Ν.Δ. ισχυρίζεται ότι η πρότασή της θα ισχύσει για τους νέους ασφαλισμένους.
Όμως αυτό δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα που δημιουργείται για την πληρωμή των σημερινών (1,2 εκατ.) επικουρικών συνταξιούχων, το οποίο θα πρέπει να καλύψει ο κρατικός προϋπολογισμός. Πιο συγκεκριμένα το κόστος μετάβασης, δηλαδή το ποσό που θα πρέπει να καταβληθεί προκειμένου να πληρωθούν οι επικουρικές συντάξεις που δικαιούται το σύνολο των σημερινών επικουρικών συνταξιούχων, είναι τουλάχιστον 30 δισ. ευρώ.
Σήμερα οι ασφαλισμένοι για επικούρηση στην Ελλάδα είναι 2,8 εκατομμύρια άτομα. Η πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης για εθελοντική επικουρική ασφάλιση σε ασφαλιστικές εταιρείες αφαιρεί σταδιακά εισφορές από το δημόσιο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, με τις οποίες αναμένουν να χρηματοδοτηθούν όχι μόνο οι σημερινοί, αλλά και μελλοντικοί συνταξιούχοι επικουρικής ασφάλισης του δημόσιου συστήματος.
Το κόστος μετάβασης, δηλαδή η χρηματοδότηση των επικουρικών συντάξεων των σημερινών ασφαλισμένων, εκτιμάται τουλάχιστον στο επίπεδο των 25 δισ. ευρώ, γεγονός που διαμορφώνει μακροχρόνια το συνολικό κόστος μετάβασης των σημερινών συνταξιούχων και των σημερινών ασφαλισμένων σε επίπεδο μέχρι των 55 δισ. ευρώ..".
Όσον αφορά στους νέους ασφαλισμένους ο κ Ρομπόλης είχε τονίσει ότι εκείνοι που θα επιλέξουν το ιδιωτικό κερδοσκοπικό σύστημα των ατομικών μερίδων θα αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα του επενδυτικού κινδύνου, τις μεταβολές και τις διακυμάνσεις των αγορών. Εξάλλου οι καταρρεύσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα σε διεθνές επίπεδο δεν είναι σπάνιο φαινόμενο με χαρακτηριστικότερο όλων το παράδειγμα της μετοχής της AIG, της μεγαλύτερης ασφαλιστικής των ΗΠΑ, που τον Σεπτέμβριο του 2008, μέσα σε λίγες μέρες, έπεσε από τα 70 δολάρια στα 5,5, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να αναλάβουν το κόστος ασφαλιστικών συμβολαίων ύψους 85 δισ. ευρώ.
Και μπορεί οι υπέρμαχοι του κεφαλαιοποιητικού συστήματος να επικαλούνται το ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη βαίνει διαρκώς µειούµενη ως ποσοστό του ΑΕΠ σε όλη την Ευρώπη, ωστόσο ο κ. Ρομπόλης είχε εστιάσει στα εξής:
"...Για την Ευρώπη σήμερα η πρόταση αυτή της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι οπισθοδρομική, με την έννοια ότι η εφαρμογή της ανήκει στο απώτερο παρελθόν... (Ουγγαρία 1998, Πολωνία 1999, Λετονία 2001, Βουλγαρία 2002, Εσθονία 2002, Λιθουανία 2004, Σλοβακία 2005, Ρουμανία 2008). Όπως και στη Λατινική Αμερική, τα οδυνηρά αποτελέσματα της πρακτικής εφαρμογής της οδήγησε μετά το 2008 στο αναδιανεμητικό σύστημα και στα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία.
Παράλληλα, χώρες όπως οι Σουηδία, Ιταλία, Νορβηγία κ.ά. για να αποφύγουν τους κινδύνους των αμιγώς κεφαλαιοποιητικών ταμείων που είχαν δημιουργήσει και να μην εκτεθούν πλήρως στον κίνδυνο των διακυμάνσεων των αγορών, προσέφυγαν στο σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης..."
Τα βασικά χαρακτηριστικά, τα πλεονετήματα και οι αδυναμίες των δύο συστημάτων συμπυκνώνονται στα εξής σημεία:
Το αναδιανεμητικό σύστημα
Η ιστορική ανάπτυξη των συνταξιοδοτικών συστημάτων ανέδειξε μία βασική διάκριση ως προς τη μέθοδο χρηματοδότησής τους ανάμεσα σε διανεμητικά (pay as you go systems) και κεφαλαιοποιητικά (funded systems). Τα διανεμητικά συστήματα στηρίζονται στην αρχή των τρεχουσών πληρωμών, δηλαδή …οι σημερινοί εργαζόμενοι καταβάλλουν τις εισφορές από τις οποίες χρηματοδοτούνται οι τρέχουσες συντάξεις.
Από την παραπάνω αρχή προκύπτει και το βασικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου χρηματοδότησης: η "αλληλεγγύη των γενεών". Ιστορικά, το εν λόγω μοντέλο προέκυψε από τη μετεξέλιξη της αλληλοβοηθητικής ασφάλισης που αναπτύχθηκε κυρίως ανάμεσα στους μισθωτούς και για αυτό το λόγο στηρίζεται στις εισφορές. Η ανάδειξή του σε κυρίαρχο μοντέλο οφείλεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, στους αγώνες διάφορων μερίδων της εργατικής τάξης, ενώ σε άλλες περιπτώσεις στην πρωτοβουλία της κρατικής γραφειοκρατίας. Η πλειονότητα των ασφαλιστικών συστημάτων της ηπειρωτικής Ευρώπης λειτουργούν στη βάση του διανεμητικού μοντέλου, εφόσον είναι το μόνο που παράγει την απαιτούμενη κοινωνική αλληλεγγύη.
Πώς οδηγήθηκαν τα διανεμητικά συστήματα σε κρίση; Όταν, η εγκατάλειψη της πλήρους απασχόλησης και η εισαγωγή των ευέλικτων μορφών εργασίας συρρίκνωσαν το ασφαλισμένο εργατικό δυναμικό, περιορίζοντας τη δεξαμενή των εισφορών. Από την άλλη πλευρά, το πέρασμα της γενιάς της πλήρους απασχόλησης στη σύνταξη οδήγησε σε επέκταση των απαιτούμενων κονδυλίων, τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνούν τις καταβαλλόμενες εισφορές.
Το κεφαλαιοποιητικό σύστημα
Στον αντίποδα των διανεμητικών συστημάτων βρίσκονται τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα. Η βασική στόχευσή τους δεν είναι η κοινωνική αλληλεγγύη αλλά η επίτευξη της μέγιστης οικονομικής αποδοτικότητας. Η αρχή που διέπει τη λειτουργία τους είναι αυτή της ατομικής κεφαλαιακής συσσώρευσης, σύμφωνα με την οποία το ύψος των παρεχόμενων συντάξεων είναι συνάρτηση της ικανότητας των ατόμων να αποταμιεύουν εισοδήματα κατά τη διάρκεια του εργάσιμου βίου τους.
Η κεφαλαιοποιητική μέθοδος χρηματοδότησης στηρίζεται εξολοκλήρου στις δυνάμεις της αγοράς, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και τη βάση λειτουργίας των ασφαλιστικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον ιδιωτικό τομέα.
Η αποδοτικότητα αυτών των συστημάτων δεν εξαρτάται από τις κοινωνικές συνθήκες, αλλά από την επέκταση και την κερδοφορία των εγχώριων και διεθνών χρηματαγορών, αφού η λογική τους συνίσταται στην επένδυση των αποθεματικών σε χρηματιστηριακά προϊόντα με σκοπό την υψηλή κερδοφορία.
