Έπειτα από μήνες προειδοποιήσεων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργοποίησε για πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης τη διαδικασία της επιβολής κυρώσεων κατά της Πολωνίας που μπορεί να στερήσει από τη Βαρσοβία το δικαίωμα ψήφου στους θεσμούς της Ένωσης, εάν η πολωνική κυβέρνηση επιμείνει στις μεταρρυθμίσεις που επέβαλε στον τομέα της δικαιοσύνης.
Η Επιτροπή ανακοίνωσε, έπειτα από την εβδομαδιαία συνεδρίαση στις Βρυξέλλες, ότι ενεργοποιείται το άρθρο 7 της ευρωπαϊκής συνθήκης, το οποίο χαρακτηρίζεται «πυρηνικό όπλο» του οπλοστασίου των κυρώσεων που προβλέπονται στο πλαίσιο της Ένωσης.
«Με βαριά καρδιά ενεργοποιήσαμε» το άρθρο 7, δήλωσε ενώπιον των δημοσιογράφων ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Φρανς Τίμερμανς. «Αλλά τα γεγονότα αυτά δεν μας δίνουν άλλη επιλογή, δεν έχουμε άλλη επιλογή».
Το άρθρο 7 προβλέπει μέσα από πολύπλοκες διαδικασίες μέχρι και την αναστολή του δικαιώματος ψήφου μίας χώρας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σε περίπτωση κατάφωρης παραβίασης του κράτους δικαίου.
Στην πρώτη φάση, που ξεκίνησε σήμερα από την Επιτροπή, το άρθρο 7 επιτρέπει τη διαπίστωση της ύπαρξης κινδύνου για κατάφωρη παραβίαση του κράτους δικαίου σε μία χώρα μέλος με την έγκριση με ειδική πλειοψηφία 22 χωρών μελών της ΕΕ.
Όμως, η επιβολή κυρώσεων, όπως η αναστολή του δικαιώματος ψήφου, δεν μπορεί να συμβεί παρά στη δεύτερη φάση και απαιτεί ομόφωνη απόφαση των ευρωπαϊκών χωρών.
Βέτο από την Ουγγαρία
Η Ουγγαρία έχει ήδη ανακοινώσει ότι θα εμποδίσει την επιβολή των κυρώσεων του δευτέρου σταδίου και κατά συνέπεια δεν θεωρείται πιθανόν ότι η διαδικασία θα τελεσφορήσει.
«Δεν θα κόψουμε όλες τις γέφυρες με την Πολωνία...δεν βρισκόμαστε σε εμπόλεμη κατάσταση με την Πολωνία, κάναμε μία δύσκολη κίνηση και ελπίζω ότι στο τέλος θα καταφέρουμε να προσεγγίσουμε ο ένας τον άλλον», δήλωσε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, αφήνοντας ανοικτή την πόρτα στον διάλογο.
«Το μήλον της έριδος» ανάμεσα σε Πολωνία - ΕΕ
Στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βρίσκεται η μεταρρύθμιση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, η οποία εισήχθη το 2016 από την πολωνική κυβέρνηση, και η πιο πρόσφατη μεταρρύθμιση του Ανωτάτου Δικαστηρίου και του Εθνικού Δικαστικού Συμβουλίου.
Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις το αναπάντεχο βέτο του προέδρου της χώρας Αντρέι Ντούντα δημιούργησε πρόσκαιρα ελπίδες. Όμως, οι νέες εκδοχές των νομοθετικών κειμένων δεν έπεισαν την πολωνική αντιπολίτευση και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που έχουν κινητοποιηθεί στο όνομα της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης.
Οι τριβές ανάμεσα στις Βρυξέλλες και τη Βαρσοβία ξεκίνησαν πριν από έναν χρόνο χωρίς αποτέλεσμα, με την πολωνική κυβέρνηση να επιμένει στο δικαίωμά της να μεταρρυθμίσει ένα «διεφθαρμένο» δικαστικό σύστημα.
Ο νέος πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι ο οποίος δήλωσε την περασμένη βδομάδα, στο περιθώριο της ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής, ότι αναμένει την ενεργοποίηση του άρθρου 7, επέμεινε ότι η Βαρσοβία εκλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως «μία Ευρώπη κυρίαρχων κρατών που έχουν το απόλυτο δικαίωμα μεταρρύθμισης των δικαστικών τους συστημάτων» και καταλόγισε στις Βρυξέλλες αδυναμία «κατανόησης αυτού που συμβαίνει στην Πολωνία...».
Αντιμέτωπη με την αρνητική στάση της Βαρσοβίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απειλούσε εδώ και μήνες με την ενεργοποίηση του άρθρου 7. Αλλά έχοντας επίγνωση του γεγονότος ότι η αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου δεν είναι παρά θεωρητική, η Ένωση στρέφεται ήδη προς άλλα εργαλεία. Ήδη στις Βρυξέλλες κυκλοφορεί η ιδέα της σύνδεσης της πρόσβασης των κρατών στους ευρωπαϊκούς διαρθρωτικούς πόρους με τον σεβασμό των αξιών και των αποφάσεων της Ένωσης.
«Μία χώρα που παραβιάζει το κράτος δικαίου δεν μπορεί ταυτόχρονα να ζητά από τις Βρυξέλλες να υποστηριχθεί με τα δισεκατομμύρια των πόρων σύγκλισης», των οποίων η Πολωνία είναι ο κύριος αποδέκτης, προειδοποίησε η υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Γαλλίας Ναταλί Λουαζό.