Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές στις ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές διαδικασίες και συχνά συνδέεται με προκλητική συμπεριφορά. Χαρακτηρίζεται επίσης από σημαντικές αλλαγές στον εγκέφαλο, μερικές από τις οποίες αποτελούν τη βάση της μετάβασης στους τρόπους σκέψης των ενηλίκων. Νέα έρευνα αποκαλύπτει πώς ωριμάζουν οι υψηλότερης τάξης γνωστικές ικανότητες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της ζωής.
Οι έφηβοι μπορεί να είναι κυκλοθυμικοί, προκλητικοί και μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών και να εμφανίσουν άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές. Σε αυτό το στάδιο της ζωής οι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στην ανάπτυξη παθήσεων ψυχικής υγείας, όπως η σχιζοφρένεια.
Σύμφωνα με τη νευροεπιστημονική θεωρία, η εφηβεία χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας και την ανάπτυξη υψηλότερων γνωστικών δεξιοτήτων, όπως η λήψη αποφάσεων και ο προγραμματισμός, με τις οποίες συντονίζουμε άλλες γνωστικές ικανότητες και συμπεριφορές.
Αλλά σε ποιο σημείο της εφηβείας ολοκληρώνεται αυτή η διαδικασία ωρίμανσης;
Μια νέα μελέτη «μεγάλων δεδομένων» δείχνει ακριβώς πότε ωριμάζει η εκτελεστική λειτουργία. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Nature Communications, οριοθετούν τα όρια μεταξύ της εφηβείας και της ενηλικίωσης, για να αποκαλύψουν πότε οι έφηβοι αρχίζουν να σκέφτονται σαν ενήλικες.
Ώρα για ψήφο
Οι μελέτες για την ανάπτυξη της εκτελεστικής λειτουργίας συνήθως εξετάζουν πώς αλλάζουν με την ηλικία διαδικασίες όπως η μνήμη εργασίας, ο ανασταλτικός έλεγχος και η εναλλαγή εργασιών, αλλά οι περισσότερες χρησιμοποιούν είτε μικρό αριθμό παιδιών και εφήβων που εκτελούν ένα ευρύ φάσμα αυτών των εργασιών, είτε μεγάλους αριθμούς που εκτελούν λίγες εργασίες.
Ο Μπρέντεν Κλέβο Κλέμμενς του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν τα αποτελέσματα από τέσσερις μεγάλες ανεξάρτητες μελέτες, για να δημιουργήσουν ένα σύνολο δεδομένων που περιλαμβάνει την απόδοση σχεδόν 10.800 ατόμων ηλικίας μεταξύ 8 και 35 ετών σε 23 διαφορετικές μετρήσεις της εκτελεστικής λειτουργίας από 17 ξεχωριστές εργασίες. Κατάφεραν έτσι να χαρτογραφήσουν την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας σε όλη την εφηβεία.
Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε ότι η απόδοση σε όλες σχεδόν τις εργασίες βελτιώθηκε με την ηλικία, με τις μεγαλύτερες βελτιώσεις να σημειώνονται μεταξύ της πρώιμης και μέσης εφηβείας (ηλικίας 10-15 ετών) και μικρότερες αλλά ακόμα σημαντικές βελτιώσεις από τη μέση έως την ύστερη εφηβεία (15-18 ετών). Η απόδοση σε όλες τις μετρήσεις σταθεροποιήθηκε σε ενήλικα επίπεδα μεταξύ 18 και 20 ετών.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ευρήματά τους επιβεβαιώνουν και παρέχουν σπάνιες άμεσες αποδείξεις για την ιδέα ότι η εφηβεία είναι μια ξεχωριστή μεταβατική φάση κατά την οποία η προσανατολισμένη σε στόχο εκτελεστική λειτουργία φτάνει στην ωριμότητα.
Ο εγκέφαλος συνεχίζει να αλλάζει
Η εκτελεστική λειτουργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από μια δομή του εγκεφάλου που ονομάζεται προμετωπιαίος φλοιός (PFC), ο οποίος υφίσταται παρατεταμένη ωρίμανση κατά την εφηβεία. Πολυάριθμες μελέτες απεικόνισης εγκεφάλου δείχνουν, ωστόσο, ότι η ωρίμανση του προμετωπιαίου φλοιού συνεχίζεται και στην τρίτη δεκαετία της ζωής — πολύ αργότερα από την ωρίμανση της εκτελεστικής λειτουργίας που παρατηρείται εδώ.
«Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι σαφώς σχετικός με την εκτελεστική λειτουργία και τόσο οι διαδικασίες του εγκεφάλου, όσο και η γνωστική απόδοση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να οριοθετήσουν τα όρια της εφηβείας», λέει ο Tέρβο Κλέμενς. «Η εργασία μας επικεντρώνεται σε συμπεριφορές όπως ορίζονται από υπολογιστικές γνωστικές εργασίες και δεν μετρήσαμε τις ίδιες τις εγκεφαλικές διαδικασίες».
«Μια ιδέα που έχουμε, είναι ότι η ωρίμανση του εγκεφάλου στη δεκαετία των '20 μπορεί να είναι σημαντική για τη μεταβλητότητα του συντονισμού από μέρα σε μέρα ή σε διάφορα πλαίσια, κάτι που δεν αποτυπώνεται καλά από τις ηλεκτρονικές γνωστικές αξιολογήσεις που βασίζονται στο εργαστήριο», προσθέτει.
Ομοίως, πιστεύουμε ότι η γνωστική χαρτογράφηση και οι εγκεφαλικές αλλαγές είναι μόνο ένα μέρος του παζλ, όταν πρόκειται να καθοριστεί πότε οι έφηβοι φθάνουν στην ενηλικίωση και θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί παράλληλα με τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τα κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια για να συζητηθούν και να ληφθούν υπόψη τα όρια της εφηβείας.
Ο Τέρβο Κλέμενς και οι συνάδελφοί του σχεδιάζουν να διερευνήσουν το θέμα σε πλαίσια που μοιάζουν περισσότερο με τον πραγματικό κόσμο, αξιολογώντας την εκτελεστική λειτουργία στην καθημερινή ζωή των συμμετεχόντων, χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, εφαρμογές smartphone, αντί να βασίζονται μόνο στην παρατήρηση σε εργαστήρια.
«Αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα πολλαπλές πηγές μεταβλητότητας, τόσο εντός όσο και μεταξύ ατόμων και να πλησιάσουμε πιο κοντά στα αποτελέσματα του πραγματικού κόσμου», λέει. «Σκοπεύουμε επίσης να συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε αυτές τις γνώσεις για να κατανοήσουμε περαιτέρω θέματα ψυχικής υγείας, που συνήθως εμφανίζονται για πρώτη φορά κατά την εφηβεία, που μπορεί να σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία».