Ευρωπαϊκό ρεκόρ στους αιφνιδιαστικούς ελέγχους σε επιχειρήσεις (dawn raids) καταγράφει φέτος η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού, έχοντας προχωρήσει στους περισσότερους ελέγχους από το 2018. Ωστόσο, τα αποτελέσματα στο επίπεδο της επιβολής κυρώσεων σε καρτέλ και εταιρείες που καταχρώνται τη δεσπόζουσα θέση τους παραμένουν πενιχρά.
Η δημόσια συζήτηση για τον πληθωρισμό απληστίας, την ύπαρξη του οποίου αναγνώρισε και ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης (μιλώντας στην τηλεόραση του ΣΚΑΪ) έφερε και πάλι στο προσκήνιο τον ρόλο της Επιτροπής Ανταγωνισμού και, ειδικότερα, το αν εξαντλεί τα περιθώρια ελέγχων και επιβολής κυρώσεων, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου οι αδικαιολόγητες αυξήσεις στα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων είναι αποτέλεσμα παραβίασης της νομοθεσίας για τον ανταγωνισμό, μέσω αθέμιτων συνεννοήσεων για τις τιμές ή κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης από εταιρείες με πολύ μεγάλα μερίδια αγοράς.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, καθηγητής Ιωάννης Λιανός, «σήκωσε το γάντι», χαρακτηρίζοντας «ασυναρτησίες» την κριτική που ασκείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με αναρτήσεις του στο Twitter ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι:
- Τα στατιστικά για τους ελέγχους από την Επιτροπή Ανταγωνισμού δείχνουν ότι είμαστε πρώτοι στην ΕΕ, με περισσότερους ελέγχους από τη Γερμανία ακι Γαλλία, αν διαθέτουμε λίγο προσωπικό
- Έχουμε επίσης τους περισσότερους ελέγχους από όλες τις Επιτροπές Ανταγωνισμού της Ευρώπης το 2023.
- Είμαι από τους πρώτους προέδρους Αρχών Ανταγωνισμού στην Ευρ. Ένωση που μίλησα για τον πληθωρισμό απληστίας (βλέπε ομιλία μου σε ημερίδα της Σουηδικής Επιτροπής Ανταγωνισμού τον Μάϊο 2023). Στην Επ.Αντ. έχουμε αναγνωρίσει και ασχοληθεί με το φαινόμενο του πληθωρισμού απληστίας ήδη από τον Σεπτέμβριο 2021 καταρχήν με σειρά ελέγχων (όντας η Επ.Αντ. με τους περισσότερους ελέγχους στην ΕΕ).
- Προχωρήσαμε στη δημιουργία μόνιμου μηχανισμού παρακολούθησης 65.000 κωδικών την ημέρα, με χαρτογράφηση διαφόρων αγορών όπου προκύπτουν μεγαλύτερες αυξήσεις στην Ελλάδα ή με σημαντικό αντίκτυπο στους καταναλωτές, ξεκινώντας Κανονιστική Παρέμβαση (πετρελαιοειδή).
- Διαχρονικά η Ελλάδα έχει προβλήματα ανταγωνισμού σε κάποιες αγορές. Όμως εάν δείτε τα στοιχεία της Eurostat για τιμές στα περισσότερα αγαθά, πλην τηλεπικοινωνιών, είμαστε φθηνότεροι ή στο μέσο όρο.
Πράγματι, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που παρουσίασε ο κ. Λιανός, η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού έχει τα πρωτεία στην Ευρώπη σε ελέγχους. Την περίοδο 2018 – 2023, διενήργησε 37 dawn raids, επτά περισσότερους από τη δεύτερη στην κατάταταξη, ισπανική αντιμονοπωλιακή αρχή και σχεδόν διπλάσιους από την Κομισιόν.
Το 2023, εν μέσω έξαρσης του πληθωρισμού, η ελληνική Επιτροπή είχε και πάλι τα πρωτεία στον αριθμό ελέγχων, με συνολικά πέντε dawn raids, ενώ υπήρξαν 11 περιπτώσεις εθνικών αντιμονοπωλιακών αρχών στην Ευρώπη που είχαν μηδενικό αριθμό ελέγχων.
Ο κ. Λιανός σκιαγραφεί μια αρκετά ικανοποιητική εικόνα για το επίπεδο των τιμών στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον μέσο όρο των 20 χωρών της ευρωζώνης. Σε πίνακα που παραθέτει φαίνεται ότι η Ελλάδα είναι φθηνότερη κατά 17% στα τρόφιμα, κατά 7% στα μεταφορικά μέσα, κατά 29% στις υπηρεσίες μεταφορών και κατά 16% στην εστίαση.
Τεράστια είναι, όμως, η διαφορά σε έναν τομέα, τις τηλεπικοινωνίες, όπου η Ελλάδα είναι περισσότερο από 50% ακριβότερη από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι άμοιρη ευθυνών για όσα συζητούνται επί χρόνια περί καρτέλ στις τηλεπικοινωνίες, αφού την αρμοδιότητα ελέγχου στον κλάδο έχει η Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών....
Μετά τους ελέγχους, τι;
Το μεγάλο ερώτημα που δεν απαντά πειστικά η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι ποια αποτελέσματα έχει η πλούσια ελεγκτική της δραστηριότητα στο επίπεδο της επιβολής κυρώσεων για σοβαρά αδικήματα ανταγωνισμού, ώστε να ενισχυθεί η συμμόρφωση των επιχειρήσεων στους κανόνες του ανταγωνισμού, ιδιαίτερα σε βασικούς κλάδους (τρόφιμα, τράπεζες, καύσιμα κ.α.) για την οικονομία και τους καταναλωτές.
Δυστυχώς, μέχρι τώρα, όπως επισημαίνουν όσοι παρακολουθούν στενά τα θέματα του ανταγωνισμού, η Επιτροπή δεν έχει καταφέρει να αναδείξει τις λίγες και μεγάλες υποθέσεις που θα έστελναν σαφές μήνυμα στην αγορά και την κοινωνία με παραδειγματική επιβολή κυρώσεων.
Η Επιτροπή εξακολουθεί να αναλώνει το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων της, σε ό,τι αφορά την έκδοση αποφάσεων, στην έγκριση συγκεντρώσεων (εξαγορές και συγχωνεύσεις), οι περισσότερες από τις οποίες έχουν μικρή επίδραση στον ανταγωνισμό. Λίγες θεωρούνται συγκεντρώσεις δεύτερης φάσης, όπου γίνεται ουσιαστικότερος έλεγχος. Το 2022, από τις 42 αποφάσεις που εκδόθηκαν, οι 30 αφορούσαν συγκεντρώσεις.
Ακόμη και σε μεγάλες υποθέσεις που άνοιξε η σημερινή διοίκηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η δυστοκία στην έκδοση αποφάσεων είναι σοβαρή. Χαρακτηριστικότερη, ίσως, η περίπτωση των θεαματικών ελέγχων του 2009 στις τράπεζες, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει φθάσει στην Ολομέλεια σχετική εισήγηση για να εκδοθεί απόφαση με πιθανή επιβολή προστίμων.
Τα προβλήματα αυτά, όπως και το χρονίζον πρόβλημα της έλλειψης επαρκών ανθρώπινων πόρων, είναι γνωστά στη διοίκηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, με τον κ. Λιανό να γράφει πρόσφατα, στον απολογισμό για το 2022, ότι:
- Η επόμενη μεταρρύθμιση που σχεδιάζεται από τη Διοίκηση της Αρχής αφορά την εσωτερική λειτουργία και διαδικασία της ΕΑ ώστε το λιγοστό ανθρώπινο δυναμικό της να δύναται να εστιάσει περισσότερο σε αυτεπάγγελτες έρευνες ή καταγγελίες για αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές (αντι-ανταγωνιστικές συμπράξεις, κατάχρηση δεσπόζουσα θέσης) ή, σε περίπτωση που αυτές δεν επαρκούν, Kανονιστικές Παρεμβάσεις σε κλάδους της οικονομίας με μη αποτελεσματικές συνθήκες ανταγωνισμού, αλλά και συγκεντρώσεις Β φάσης οι οποίες προκαλούν σοβαρές αμφιβολίες ως προς το συμβατό αυτών με τις απαιτήσεις λειτουργίας του ανταγωνισμού.
- Σκοπός είναι τόσο η ΓΔΑ όσο και η Επιτροπή να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους στις παραπάνω υποθέσεις, έτσι ώστε να περιοριστεί ο χρόνος που χρειάζεται για να ολοκληρώσει την έρευνα της η ΓΔΑ, αλλά και ο χρόνος έκδοσης των Αποφάσεων της Αρχής, κάτι που ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να επιτευχθεί λόγω της λειτουργίας της ΕΑ το τελευταίο έτος με 2 μόνο εισηγητές από τους 6 που προβλέπει ο Νόμος.
- Η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση αποτελεί μέρος της γενικότερης προσπάθειας που πραγματοποιεί η ΕΑ τα τελευταία έτη ώστε να ολοκληρώνονται οι υποθέσεις σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και να έχουν επίσης και τα μέγιστα αποτελέσματα αποτροπής. Ύστερα από τη σημαντική πρόοδο που επιτεύχθηκε με την ολοκλήρωση πλέον των 160 παλαιών εκκρεμών υποθέσεων τα τελευταία τρία έτη, το να απλοποιήσουμε τις διαδικασίες εξέτασης συγκεντρώσεων Α φάσης θα παράσχει στην ΕΑ τους απαραίτητους πόρους για να επενδύσει σε υποθέσεις με μεγαλύτερο ακόμα «αποτύπωμα» στους καταναλωτές και την οικονομία.
Αυτή τη βασική μεταρρύθμιση, ο κ. Λιανός θα προσπαθήσει να την ολοκληρώσει τώρα, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του στην Επιτροπή και ένα χρόνο πριν λήξει η πενταετής θητεία του. Για αρκετό καιρό ακόμη, όμως, όλα δείχνουν ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα είναι μια αντιμονοπωλιακή αρχή με εξαιρετικά πυκνή ελεγκτική δραστηριότητα και… αφλογιστία στην επιβολή προστίμων για σοβαρές παραβάσεις.
