Ένα χριστουγεννιάτικο θρίλερ, που θέτει σε σκληρή δοκιμασία το ευρώ, βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ιταλία, καθώς σήμερα το ιταλικό υπουργικό συμβούλιο θέτει σε κίνηση τη διαδικασία διάσωσης της Monte dei Paschi di Siena (MPS) με κρατικά κεφάλαια, ενώ η Κομισιόν καλείται να κρίνει την τύχη 40.000 αποταμιευτών,που κατέχουν ομόλογα της αρχαιότερης ευρωπαϊκής τράπεζας και βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για «κούρεμα».
Η προ πολλού αναμενόμενη αποτυχία της αύξησης κεφαλαίου της ιταλικής προβληματικής τράπεζας επιβεβαιώθηκε, αργά χθες το βράδυ, με ανακοίνωση από τη διοίκησή της. Το κρατικό επενδυτικό χαρτοφυλάκιο του Κατάρ, όπως και άλλοι ισχυροί επενδυτές από τις ΗΠΑ και την Κίνα, αποφάσισαν να μην μετάσχουν στην αύξηση, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί και η ανταλλαγή ομολόγων με μετοχές, από την οποία θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν γύρω στα 2 δισ. ευρώ.
Σήμερα έχει προγραμματισθεί συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, όπου αναμένεται να εγκριθεί η ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας με κρατικά κεφάλαια. Ήδη έχει περάσει νομοθετική ρύθμιση από τη Βουλή, που επιτρέπει στην κυβέρνηση να δανεισθεί έως και 20 δισ. ευρώ, προκειμένου να υποστηρίξει με νέα κεφάλαια προβληματικές τράπεζες.
Όμως, το «παιχνίδι» για αυτή τη διάσωση με κρατικά κεφάλαια δεν παίζεται, στην πραγματικότητα, στην Ρώμη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εγκρίνει το σχέδιο της ιταλικής κυβέρνησης για την παροχή κρατικής βοήθειας, εφαρμόζοντας για πρώτη φορά τις γενικές αρχές του ευρωπαϊκού δικαίου για τον ανταγωνισμό και την παροχή κρατικών ενισχύσεων, σε συνδυασμό με την οδηγία για την εκκαθάριση προβληματικών τραπεζών (Bank Recovery and Resolution Directive - BRRD), η οποία ισχύει από την αρχή του 2016 και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της τραπεζικής ένωσης στην Ευρώπη.
Η BRRD απαγορεύει την παροχή κρατικής βοήθειας σε τράπεζες, εάν δεν προηγηθεί bail-in πιστωτών και ανασφάλιστων καταθετών, το οποίο ορίζεται ότι θα -πρέπει να αντιστοιχεί τουλάχιστον σε ποσοστό 8% του συνολικού παθητικού. Στην περίπτωση της MPS, αλλά και πολλών άλλων ιταλικών τραπεζών, η εφαρμογή αυτού του κανόνα είναι προβληματική, δεδομένου ότι οι τράπεζες έχουν πουλήσει πιστωτικούς τίτλους χαμηλής εξασφάλισης (junior debt) σε χιλιάδες αποταμιευτές, συχνά εντελώς ανυποψίαστους για τους κινδύνους που έκρυβαν αυτές οι τοποθετήσεις.
Ειδικά στην περίπτωση της MPS, εκτιμάται ότι περίπου 40.000 είναι οι αποταμιευτές που θα μπορούσαν να μπουν στο στόχαστρο του bail-in και να δουν τους τίτλους που κατείχαν να μετατρέπονται σε μια νύχτα σε μετοχές πολύ μικρής αξίας, χάνοντας το μεγαλύτερο μέρος από τις οικονομίες τους.
Η ιταλική κυβέρνηση φέρεται να έχει προτείνει στην Κομισιόν ένα σχήμα «προληπτικής ανακεφαλαιοποίησης», σύμφωνα με τους κανόνες της BRRD, το οποίο θα περιόριζε τις απώλειες των αποταμιευτών. Επίσης, φέρεται να έχει ζητήσει να δοθεί έγκριση για αποζημίωση όσων αποταμιευτών τελικά θιγούν από τη διαδικασία της ανακεφαλαιοποίησης, με την εξαγορά των μετοχών που θα λάβουν από το ιταλικό Δημόσιο.
Απόφαση - δίκοπο μαχαίρι
Η Κομισιόν και οι τραπεζικές εποπτικές αρχές της Ευρώπης καλούνται να πάρουν μια πολύ δύσκολη απόφαση, στην οποία αναπόφευκτα θα παίξουν ρόλο και πολιτικά κριτήρια. Για παράδειγμα, η γερμανική κυβέρνηση τηρεί ως τώρα πολύ σκληρή στάση, καθώς φοβάται ότι θα δημιουργηθεί προηγούμενο για να «νερωθούν» οι κανόνες για το bail-in και θα προκληθούν πολιτικές αντιδράσεις στο εσωτερικό της Γερμανίας, εάν θεωρηθεί ότι οι ζημιές ιδιωτών μεταφέρονται στα κράτη.
Από την άλλη, οι Βρυξέλλες συνεκτιμούν τους σοβαρούς κινδύνους που υπάρχουν για τη σταθερότητα του ιταλικού τραπεζικού συστήματος, που η Ρώμη υπογραμμίζει θα είναι άκρως επικίνδυνη, στην περίπτωση που διαταραχθεί έντονα η εμπιστοσύνη των αποταμιευτών.
Συνεκτιμούν, επίσης, τους πολιτικούς κινδύνους, καθώς μια «άτσαλη» παρέμβαση στο τραπεζικό σύστημα θα έδινε ισχυρή δυναμική στα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα, ενόψει των ιταλικών εκλογών. Ο Μπέπε Γκρίλο, μάλιστα, που υποστηρίζει το δημοψήφισμα για να κριθεί η συμμετοχή της χώρας στο ευρώ, έχει «κάνει σημαία» τη θέση του κόμματός του υπέρ της κρατικοποίησης όλων των προβληματικών τραπεζών, ώστε να μην θιγούν οι αποταμιευτές.
Ευρύτερα στην ευρωζώνη, εκτιμάται ότι μια αυστηρή ερμηνεία των κανόνων της τραπεζικής ένωσης θα συνέτεινε στην εξασθένηση της θέσης των πιο αδύναμων τραπεζών, κυρίως του ευρωπαϊκο-ύ Νότου, καθώς θα ενίσχυε την εντύπωση ότι η τοποθέτηση κεφαλαίων σε αυτές εκθέτει τους αποταμιευτές σε σοβαρούς κινδύνους για απώλειες.
Ήδη, ο βαθμός κατακερματισμού του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης είναι ανησυχητικός, καθώς τα στοιχεία του συστήματος πληρωμών Target 2 δείχνουν ότι συνεχώς αυξάνονται οι εκροές από τις αδύναμες στις ισχυρές χώρες, δημιουργώντας ανοίγματα, τα οποία έχουν πλησιάσει στο ύψος όπου βρίσκονταν το 2012, στην κορύφωση της κρίσης, λίγο πριν προχωρήσει ο Μάριο Ντράγκι στην ιστορική σταθεροποιητική δήλωσή του («θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να σωθεί το ευρώ»).