Σε ένα «πρωθυπουργικοκεντρικό» πολιτειακό σύστημα, όπως αυτό που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα με τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει ελάχιστες εξουσίες και αρμοδιότητες, περιοριζόμενος τυπικά στο ρόλο του ρυθμιστή του πολιτεύματος.
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΣΑΜΠΑΝΗ*
Όπως έλεγαν παλιοί πολιτικοί από την εποχή του Κωνσταντίνου Τσάτσου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή, «καλός Πρόεδρος είναι αυτός που δεν “ακούγεται”» - που οι ενέργειες και οι αποφάσεις του δεν γίνονται πρώτο θέμα στα μέσα ενημέρωσης
Το εύρος των εξουσιών και των αρμοδιοτήτων που πρέπει να έχει, είναι ένα άλλο ζήτημα - το οποίο θα τεθεί μάλιστα προς συζήτηση στη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος που προωθεί η κυβέρνηση.
Πάντως η 40χρονη εμπειρία της μεταπολιτευτικής «προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» δείχνει ότι ο ρόλος του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα στη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας του πολιτεύματος και η συμβολή του στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων δεν περιορίστηκαν από έλλειψη συνταγματικών αρμοδιοτήτων.
Το βλέπουμε στα δύο και πλέον χρόνια παρουσίας του Προκόπη Παυλόπουλου στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, σε μιά περίοδο εξαιρετικά κρίσιμη για το μέλλον της χώρας, καθώς τέθηκε εν αμφιβόλω η παραμονή της στην Ευρωζώνη και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, εξαιτίας της μεγάλης δημοσιονομικής-οικονομικής κρίσης και των μνημονίων που συνόδευσαν τα προγράμματα διάσωσης.
Αγνωστες παρεμβάσεις και διεθνείς επαφές
Ο πολύπειρος πολιτικός και πανεπιστημιακός, κατόρθωσε να αρθεί πάνω από εσωτερικές διαιρέσεις και κομματικές αντιπαραθέσεις, να συμβάλει στην επίτευξη συναινέσεων τις κρίσιμες ώρες και να εξασφαλίσει για τη χώρα διεθνή στηρίγματα.
Ολες οι κινήσεις έγιναν με τη διακριτικότητα και τη σοβαρότητα που επιβάλλει ο θεσμικός του ρόλος - γι αυτό κρατήθηκαν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Ελάχιστοι λοιπόν γνωρίζουν για τις προσωπικές παρεμβάσεις του ΠτΔ, για τις τηλεφωνικές συνομιλίες του με τον Γάλλο πρόεδρο Ολάντ, την καγκελάριο Μέρκελ, τον Γερμανό ΥΠΟΙΚ Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τον πρόεδρο της Αυστρίας, τον πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ και άλλους κορυφαίους Ευρωπαίους ηγέτες.
Εγιναν σε εξαιρετικά κρίσιμες στιγμές, όταν οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές έφθαναν σε αδιέξοδο και η κυβέρνηση – δηλαδή η χώρα – χρειαζόταν βοήθεια για να «ανοίξουν πόρτες» και να βρεθούν λύσεις.
Διατηρώντας προσωπικές σχέσεις και απολαμβάνοντας την εκτίμηση Ευρωπαίων ηγετών και πολιτικών «πρώτης γραμμής», ο Προκόπης Παυλόπουλος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις περιόδους «εντάσεων» στις σχέσεις της χώρας με τους Ευρωπαίους δανειστές.
Ευρωπαϊκό όραμα
Ουσιαστικές ήταν και οι δημόσιες παρεμβάσεις του ενώπιον διεθνούς ακροατηρίου, που έδωσαν «φωνή» στη χώρα και στήριξαν τις προσπάθειες της κυβέρνησης. Τα διεθνή ΜΜΕ έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στις πρόσφατες δηλώσεις του στο γερμανικό περιοδικό Spiegel για την ελάφρυνση χρέους:
«Η Ελλάδα εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις της στο ακέραιο και στο συντομότερο δυνατό χρόνο, δεδομένης και της κατάστασης που αντιμετωπίζουν η ελληνική οικονομία και η κοινωνία», είπε ο ΠτΔ. «Τώρα είναι η ώρα των εταίρων να εκπληρώσουν τις δικές τους υποχρεώσεις».
Απευθυνόμενος ρητορικά στον παλιό του γνώριμο, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τόνισε: «Ο κ. Σόιμπλε πρέπει να σκεφτεί το εξής: Ο ελληνικός λαός, με τόσες θυσίες, αποφάσισε σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις να ψηφίσει κόμματα φιλοευρωπαϊκά σε ποσοστό 85%. Απέδειξε ότι, παρά τις θυσίες που υφίσταται -ακόμη και θυσίες ως αποτέλεσμα λαθών άλλων - μένει στην Ευρώπη. Ενώ άλλοι λαοί, που δεν υπέστησαν παρόμοιες θυσίες, εγκατέλειψαν το ευρωπαϊκό σκάφος. Εμείς οι Έλληνες μπορεί να είμαστε μικρό κράτος σε έδαφος και πληθυσμό, έχουμε όμως όραμα. Οχι μόνο για εμάς, αλλά και για την Ευρώπη».
Το δημοψήφισμα και ο κίνδυνος διπλού Grexit
Ακόμη πιο σημαντικός ήταν ο ρόλος του στις εσωτερικές διεργασίες που απαιτήθηκαν το καλοκαίρι του 2015, προκειμένου η «πολιτική πλάστιγγα» να γείρει υπέρ της παραμονής της χώρας στην Ευρωζώνη.
Τότε η σύγκρουση με τους Ευρωπαίους εταίρους-πιστωτές έφθασε σε επικίνδυνη κορύφωση: Η κυβέρνηση αρνήθηκε να προσυπογράψει το συμβιβαστικό σχέδιο Γιούνκερ για την ολοκλήρωση του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής και προκήρυξε δημοψήφισμα.
Μετά την επικράτηση του «όχι» με ισχυρή πλειοψηφία, η Ελλάδα βρέθηκε με το ένα πόδι εκτός Ευρωζώνης- ίσως και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτή την ιστορική στιγμή, ο Προκόπης Παυλόπουλος απέδειξε ότι είναι ένας «μάχιμος» ανώτατος άρχοντας, μια ηγετική προσωπικότητα που σέβεται απόλυτα τους συνταγματικούς περιορισμούς στις αρμοδιότητές του, αλλά κινείται αποφασιστικά και αποτελεσματικά, όταν χρειάζεται να παρέμβει για την υπέρβαση μιας εν δυνάμει καταστροφικής κρίσης.
Έχει αξία να αναδειχθεί σήμερα μια πολύ σημαντική μαρτυρία για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, η οποία καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία των χειρισμών που έγιναν από την Προεδρία της Δημοκρατίας μετά το δημοψήφισμα, για να αποτραπεί μια εθνική περιπέτεια.
Ο διευθυντής του γραφείου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Αθήνα, Πάνος Καρβούνης, αποκάλυψε πρόσφατα μια άγνωστη πλευρά των παρασκηνιακών διεργασιών που έλαβαν χώρα τις πρώτες ώρες μετά το δημοψήφισμα.
«Το μήνυμα που είχα», ανέφερε ο κ. Καρβούνης, «ήταν κατηγορηματικό και είχε αποδέκτες αυτούς που αποφασίζουν - δηλαδή την κυβέρνηση. Το μήνυμα έλεγε ότι θα γίνει διπλή Σύνοδος Κορυφής με στόχο την διπλή έξοδο της Ελλάδας. Και από το ευρώ και από την ΕΕ. Διότι -όπως μου έλεγαν – “δεν μπορεί να φύγεις από το ευρώ, αν δε φύγεις από την ΕΕ”».
Οπως είχε υποχρέωση, ο κ. Καρβούνης διαβίβασε το μήνυμα/τελεσίγραφο των Ευρωπαίων στην κυβέρνηση. Αλλά αυτός που πραγματικά αντιλήφθηκε την κρισιμότητα των περιστάσεων ήταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Όπως δήλωσε ο κ. Καρβούνης, «βρήκα ευήκοον ους στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος είχε την εμπειρία να κατανοήσει τι πάει να πει αυτό που μου μετέφεραν οι Ευρωπαίοι. Αργότερα ο κ. Παυλόπουλος κάλεσε τη Σύνοδο των Πολιτικών Αρχηγών και τελικά υπήρξε συναίνεση να προχωρήσουμε μέσα στην Ευρωζώνη».
Σωστοί χειρισμοί την κρίσιμη ώρα
Αυτή η αφήγηση από ένα πρόσωπο που δεν αμφισβητείται η αξιοπιστία του, αποδεικνύει ότι ο Προκόπης Παυλόπουλος, ένας πολιτικός με βαθιά κατανόηση των ευρωπαϊκών θεσμών και λειτουργιών, αλλά και με καθαρή αντίληψη των στρατηγικών συμφερόντων της χώρας, άρθηκε στο ύψος των κρίσιμων περιστάσεων. Με την καίρια παρέμβασή του καθοδήγησε το πολιτικό σύστημα στη σωστή κατεύθυνση, προς διασφάλιση της συμμετοχής της χώρας στο ευρώ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε αυτή την περίπτωση, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατόρθωσε με εύστοχους χειρισμούς να ξεπεράσει τα θεσμικά εμπόδια του πρωθυπουργοκεντρικού πολιτειακού συστήματος και να αναλάβει τη σωστή πρωτοβουλία την κατάλληλη στιγμή, για να φέρει τους πολιτικούς αρχηγούς στο ίδιο τραπέζι και να καταλήξουν σε αποφάσεις που αποδείχθηκαν σωτήριες για τη χώρα.
Μικροπολιτική κριτική
Ορισμένοι, κυρίως πολιτικά στελέχη από την Νέα Δημοκρατία, έχουν κατηγορήσει τον Προκόπη Παυλόπουλο ότι δεν αντιμετώπισε με αρκετή αποφασιστικότητα την πρωτοβουλία του πρωθυπουργού να προχωρήσει σε δημοψήφισμα. Ισχυρίζονται, μάλιστα, ότι όφειλε να αντισταθεί στην κυβέρνηση και, αν χρειαζόταν, να ανέπεμπε στη Βουλή το νόμο για το δημοψήφισμα.
Πρόκειται για εντελώς εσφαλμένη επιχειρηματολογία: Ακόμη και αν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέπεμπε το νόμο στη Βουλή, απλώς θα καθυστερούσε, αλλά δεν θα εμπόδιζε τη διενέργεια του δημοψηφίσματος. Ετσι όμως θα διαταράσσονταν επικίνδυνα οι σχέσεις του ΠτΔ με τον πρωθυπουργό, την κυβέρνηση και την κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή και μια ήδη σύνθετη κρίση θα προσλάμβανε και τη διάσταση της πολιτειακής κρίσης.
Ο Προκόπης Παυλόπουλος έχει ήδη αποδείξει ότι, κινούμενος πάντοτε στο πλαίσιο που καθορίζουν οι συνταγματικές διατάξεις, είναι ένας «μάχιμος» Πρόεδρος: Δεν αρκείται στο ρόλο του ρυθμιστή του πολιτεύματος, αλλά συμβάλει αποφασιστικά στην προώθηση και διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων.
*Οικονομολόγος, πρώην στέλεχος τραπεζών