Το 1241 οι Μογγόλοι έφτασαν κοντά στην κατάκτηση της Ανατολικής Ευρώπης. Τελικά, απωθήθηκαν από το Βασίλειο της Ουγγαρίας και το Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας. Αλλά η Ουγγαρία και η Ρωσία δεν είναι οι μόνες χώρες που άλλαξαν ως αποτέλεσμα της εισβολής των Μογγόλων.
Στις 11 Απριλίου 1241, Ούγγροι στρατιώτες παρατάχθηκαν κατά μήκος των τυχαία οχυρωμένων όχθεων των ποταμών Hernad και Sajo για να περιμένουν την άφιξη των Μογγόλων. Αν και αριθμητικά οι Ούγγροι ήταν πολύ ανώτεροι, οι πιθανότητες ήταν σε μεγάλο βαθμό υπέρ του αντιπάλου τους. Η «Μογγολική καταιγίδα» μαινόταν στην Κεντρική Ασία και την Ανατολική Ευρώπη για περίπου δύο δεκαετίες τότε, καταβροχθίζοντας την αυτοκρατορία της Χβαραζμίας στο σύγχρονο Αφγανιστάν, τα πριγκιπάτα της Ρωσίας, του Κιέβου και πιο πρόσφατα το Βασίλειο της Πολωνίας.
Χάρη εν μέρει στην ασυναγώνιστη ιππασία και τις δεξιότητές τους στην τοξοβολία - τα μογγολικά τόξα ήταν ελαφρύτερα, πιο γρήγορα και πιο ακριβή από τα αντίστοιχά τους στην Ευρώπη - οι Μογγόλοι κατατρόπωναν στρατούς πολλαπλάσιους του μεγέθους τους και η Ουγγαρία δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Οι γραμμές στο Sajo και στο Hernad έσπασαν, οι πόλεις κάηκαν ολοσχερώς, οι καλλιέργειες και τα ζώα κατασχέθηκαν και εκτιμάται ότι το 25% όλων των Ούγγρων σφαγιάστηκε.
Ο Ούγγρος βασιλιάς Μπέλα ο 4ος κατέφυγε στις ακτές της Δαλματίας, που ήταν μέρος της Κροατίας εκείνη την εποχή, όπου ο ίδιος και το βασίλειό του θα είχαν σίγουρα συντριβεί, αν δεν μεσολαβούσε ο ξαφνικός θάνατος του Ογκοντέι Χαν αργότερα εκείνο το έτος, που ανάγκασε τις μογγολικές δυνάμεις παντού να επιστρέφουν στη χώρα τους για να εκλέξουν νέο αρχηγό.
Η εισβολή των Μογγόλων στην Ευρώπη, που έμεινε ημιτελής, άφησε στίγμα της στους επιζώντες. «Ολόκληρο το πολύτιμο βασίλειο», έγραψε ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β΄ για την Ουγγαρία, «ερημώθηκε, καταστράφηκε και μετατράπηκε σε έναν άγονο χερσότοπο». Η εισβολή πιστεύεται επίσης ότι διευκόλυνε την εξάπλωση της βουβωνικής πανώλης, οδηγώντας σε θάνατο έως και 200 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Όμως, ενώ τα εγκλήματα και οι απώλειες από την εισβολή των Μογγόλων είναι πολύ μεγάλα για να μετρηθούν, το ίδιο ισχύει και για τις επιπτώσεις που είχε στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Η Πολωνία, η Ουγγαρία και ιδιαίτερα η Ρωσία ανέκαμψαν πιο δυνατά, χτίζοντας τα θεμέλια για τα έθνη-κράτη που υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Με τα εδάφη της Ασίας ενωμένα κάτω από έναν μόνο ηγεμόνα, οι ιδέες και οι εφευρέσεις μπορούσαν να ταξιδεύουν πιο ελεύθερα και με ασφάλεια από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Κατά έναν περίεργο τρόπο, η επιρροή των Μογγόλων φαίνεται να φτάνει σε γεγονότα τόσο μακρινά, όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, υποστηρίζει ο Τιμ Μπρινκόφ σε άρθρο του στο Big Think..
Η "Pax Mongolica"
Αν και οι Μογγόλοι θα μπορούσαν να κατακτήσουν όλη την Ευρώπη, δεν το κατάφεραν ποτέ. Μετά το θάνατο του Ογκοντέι, οι εισβολές έδωσαν τη θέση τους σε εσωτερικές διαμάχες, καθώς πολλαπλοί κληρονόμοι του Τζένγκις Χαν διεκδίκησαν τον τίτλο του. Ακόμα κι αν υπήρχε ένας αδιαμφισβήτητος διάδοχος, ωστόσο, είναι απίθανο οι Μογγόλοι να είχαν διεισδύσει μακρύτερα.
Η Ουγγαρία, γνωστή για τα βοσκοτόπια και τα λιβάδια της, είχε από καιρό χαρακτηριστεί ως το τελευταίο σκέλος της εκστρατείας τους. Τα πυκνά δάση της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, συγκριτικά, ήταν δύσκολα για να τα περάσουν οι νομάδες Μογγόλοι σε περιόδους πολέμου, αλλά και άσκοπο να τα καταλάβουν ειρηνικά.
Έτσι ξεκίνησε αυτό που οι ιστορικοί μερικές φορές αναφέρουν ως Pax Mongolica, μια περίοδος που η Μογγολική Αυτοκρατορία έπαψε να επεκτείνεται σε μεγάλο βαθμό και οι Χαν επικεντρώθηκαν στη διατήρηση των εδαφών που είχαν φέρει οι προκάτοχοί τους. Κεντρική θέση στην Pax Mongolica είχε η αναζωπύρωση του διεθνούς εμπορίου. Από τους αρχαίους Ρωμαίους δεν υπήρχε μια αυτοκρατορία αρκετά μεγάλη και ισχυρή ώστε να φέρει την Ευρώπη σε διαρκή επαφή με την Ανατολική Ασία. Υπό την επίβλεψη των Μογγόλων, οι εμπορικοί δρόμοι του Δρόμου του Μεταξιού, πολλοί από τους οποίους είχαν γίνει επικίνδυνοι και έρημοι μετά την κατάρρευση της Ρώμης, άνοιξαν ξανά, δημιουργώντας νέες βιομηχανίες και οικονομίες. Το ρύζι και η πορσελάνη ταξίδεψαν δυτικά, καθώς τα γυάλινα σκεύη και η γούνα πήγαιναν ανατολικά. Το κινέζικο μετάξι, αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό προϊόν από όλα, έκανε τις ιταλικές πόλεις-κράτη της Γένοβας, της Φλωρεντίας και της Βενετίας αρκετά πλούσιες για να χρηματοδοτήσουν την Αναγέννηση.
Οι έμποροι κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού δεν εμπορεύονταν μόνο καταναλωτικά αγαθά, αλλά και ιδέες, εφευρέσεις και ταυτότητες. Μεταξύ της πτώσης της Ρώμης και της γέννησης του Τζένγκις Χαν «δεν υπήρχε ένας διεθνής κόσμος. Υπήρχαν πολλοί ξεχωριστοί κόσμοι (…) οι εφευρέσεις στην Κίνα παρέμειναν στην Κίνα. Οι καινοτομίες από την Ευρώπη παρέμειναν στην Ευρώπη», όπως εξήγησε ο Έντουαρντ Βάιντα, ιστορικός γλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Ουάσιγκτον, σε μια διάλεξη.
Αυτό άλλαξε μετά την εισβολή των Μογγόλων στην Ευρώπη, όταν τεχνολογίες που άλλαξαν τη ζωή, όπως η χαρακτική και η πυρίτιδα, που υπήρχαν εδώ και αιώνες στην Ανατολή, μετακινήθηκαν προς τα δυτικά. Έγγραφα δείχνουν ότι η πυρίτιδα, που πιστεύεται ότι επινοήθηκε στη δυναστεία των Χαν στην Κίνα γύρω στο 140 μ.Χ., εμφανίστηκε στη Μέση Ανατολή ήδη από το 1240, λιγότερο από 10 χρόνια μετά την πτώση της Χουαραζμίας. Η πρώτη αναφορά του στην Ευρώπη βρίσκεται στο κείμενο του Ρότζερ Μπέικον του 1267, Opus Majus (Έργο Μείζον).
Κατά κανόνα, οι Μογγόλοι σκότωναν όποιον δεν παραδινόταν, ενώ αντίθετα, προστάτευαν όσους παραδίνονταν. Σε μια κίνηση που τον διακρίνει από τους περισσότερους άλλους ιμπεριαλιστές, ο Τζένγκις Χαν προώθησε τη θρησκευτική ανοχή, δημιουργώντας ένα περιβάλλον στο οποίο Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Βουδιστές και Ταοϊστές θα μπορούσαν να εκφράσουν την πίστη τους χωρίς φόβο ότι θα πληγούν. Επέτρεψε επίσης σε μοναχούς και ιεραποστόλους να ταξιδέψουν στο Δρόμο του Μεταξιού, μια απόφαση που τελικά επέτρεψε τα περίφημα ταξίδια του Βενετού εμπόρου Μάρκο Πόλο.
Ωστόσο, η ελευθερία της θρησκείας συνέβαλε τελικά στη διάσπαση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας. Το 1368, η δυναστεία των Μινγκ της Κίνας σφετερίστηκε τη δυναστεία Γιουάν, που υποστηριζόταν από τους Μογγόλους, για να αντισταθεί στην επικράτηση του Χριστιανισμού.
Η γέννηση της Ρωσίας
Επί του παρόντος, η μεγαλύτερη κληρονομιά της εισβολής των Μογγόλων στην Ανατολική Ευρώπη είναι ο ρόλος που έπαιξε στην ενοποίηση των πριγκιπάτων της Ρωσίας του Κιέβου σε ένα ενιαίο διοικητικό σώμα. Πριν από την άφιξη των Μογγόλων, το έδαφος που περιλαμβάνει τη σύγχρονη Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη δυτική Ρωσία αποτελείτο από μια συνομοσπονδία χαλαρά συνδεδεμένων πόλεων-κρατών. Η πιο ισχυρή από αυτές τις πόλεις-κράτη ήταν το Κίεβο, μέχρι που οι Μογγόλοι το κατέλαβαν και το κατέστρεψαν το 1240.
Υπό την κυριαρχία των Μογγόλων, ένα άλλο πριγκιπάτο, το Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας, αναδείχθηκε ως το νέο πολιτιστικό, θρησκευτικό και στρατιωτικό επίκεντρο της περιοχής. Ήταν η Μόσχα που τελικά ανέτρεψε τους Μογγόλους, χρησιμοποιώντας τη νίκη για να ιδρύσει μια δική της αυτοκρατορία: το Τσαρικό Βασίλειο της Ρωσίας.
Η πτώση του Κιέβου και η άνοδος της Μόσχας, δύο γεγονότα στα οποία οι Μογγόλοι είχαν τον κεντρικό ρόλο, καταλαμβάνουν μια ιδιαίτερη θέση στον μύθο του ρωσικού μεγαλείου, που η κυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποίησε για να δικαιολογήσει την εισβολή της στην Ουκρανία, υποστηρίζει ο Τιμ Μπρινκόφ. Παρουσιάζοντας μια υπεραπλουστευμένη εκδοχή του μακρινού παρελθόντος, ο Πούτιν αναφέρθηκε στο Κίεβο ως «η μητέρα των ρωσικών πόλεων», ενός λαού που προορίζεται να αποκρούει τις διεθνείς απειλές, είτε είναι οι γιοι του Τζένγκις Χαν, είτε οι πράκτορες του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.
Το Μεγάλο Δουκάτο της Μόσχας δεν ήταν η μόνη κοινωνία που έγινε ισχυρότερη ως αποτέλεσμα της εισβολής των Μογγόλων στην Ευρώπη. Έχοντας επιζήσει από την αρχική επίθεση στη χώρα του, ο βασιλιάς Μπέλα πέρασε μια σειρά στρατιωτικών μεταρρυθμίσεων, για να προετοιμάσει την Ουγγαρία για πιθανές επιθέσεις στο μέλλον. Διέταξε την κατασκευή οχυρώσεων κατά μήκος του Δούναβη, του ποταμού όπου οι στρατιώτες του κατάφεραν να κρατήσουν τους Μογγόλους για ένα εντυπωσιακό 10μηνο. Εργάστηκε επίσης με τους Knights Hospitaller (ιππότες), ένα καθολικό στρατιωτικό τάγμα που ιδρύθηκε στην Ιερουσαλήμ, για να χτίσει κάστρα στις πιο ευάλωτες και ερημωμένες περιοχές του βασιλείου, συμπεριλαμβανομένης της Τρανσυλβανίας.
Όταν οι ορδές των Μογγόλων επέστρεψαν το 1285, τα άλογά τους συγκρούστηκαν με τα απόρθητα τείχη των νεόκτιστων φρουρίων του Μπέλα. Για άλλη μια φορά οι εισβολείς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν έναν πόλεμο που οι ίδιοι είχαν ξεκινήσει — μόνο που αυτή τη φορά έφυγαν οριστικά.