Τα media στην Ελλάδα, -από τις εφημερίδες και τα περιοδικά ως τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια – παραμένουν μη επικερδής επιχειρηματική δραστηριότητα.
Εντούτοις, προσελκύουν το ενδιαφέρων ισχυρών επιχειρηματικών ομίλων, που ρίχνουν χρήμα σε μιά κατακερματισμένη αγορά, όπου είναι εμφανής η παρέμβαση πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Τα στοιχεία αυτά ενισχύουν την εκτίμηση ότι πέρα από την προφανή προσπάθεια απόκτησης επιρροής υπάρχουν κι άλλοι παράλληλοι στόχοι.
Στην τελευταία έκθεση του το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI) διαπιστώνει μια ανησυχητική, «τοξική» αλληλεξάρτηση ΜΜΕ, κράτους και τραπεζών, σε συνδυασμό με έλλειψη διαφάνειας ως προς την πραγματική ιδιοκτησία των ΜΜΕ. Το ποιός κατέχει τι στα ελληνικά media παραμένει νεφελώδες.
Από την εποχή του Λαμπράκη, του Μπόμπολα, των μεγάλων συγκροτημάτων και των “βαρόνων του Τύπου” πολλά έχουν αλλάξει. Τα τελευταία χρόνια νέοι ισχυροί πόλοι αναδύονται, καινούργια συγκροτήματα δημιουργούνται, η “πίτα” της ενημέρωσης ξαναμοιράζεται. Αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής των εξελίξεων ο εφοπλιστής Βαγγέλης Μαρινάκης, ανερχόμενη δύναμη ο όμιλος Μπάκου-Καϋμενάκη-Εξάρχου, φιλόδοξος αλλά “μετρημένος” στις κινήσεις του παίκτης ο Δημήτρης Μελισσανίδης, οχυρωμένοι στις θέσεις τους οι αδελφοί Αλαφούζοι. Κάποιοι πυλώνες του παλιού συστήματος όχι μόνο παραμένουν σταθεροί, αλλά ενισχύονται - βλέπε όμιλος Βαρδινογιάννη
Ο ιστός της αράχνης
Οσον αφορά τα ιδιοκτησιακά και την προέλευση των κεφαλαίων που διοχετεύονται στα media, επισημαίνεται η αυξανόμενη παρουσία επιχειρηματικών συμφερόντων από τους τομείς της ναυτιλίας και της ενέργειας. Τα εφοπλιστικά κεφάλαια παραμένουν ο βασικός αιμοδότης του Τύπου, ενώ οι μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι παίρνουν τη θέση των “εθνικών εργολάβων” που κυριαρχούσαν παλιότερα στον κλάδο.
Στα ελληνικά media υπάρχει τώρα ένας “ιστός αράχνης” - διασυνδέσεις πολύπλοκες που δεν αφήνουν να φανεί ποιοί είναι οι πραγματικοί ιδιοκτήτες και με ποιά επιχειρηματικά συμφέροντα συνδέονται εφημερίδες, κανάλια, ραδιοφωνικοί σταθμοί και μεγάλα sites.
Οι πρωταγωνιστές με τις 762(!) εταιρείες
Αποκαλυπτικά στοιχεία για τα επιχειρηματικά συμφέρονται που κινούνται στον τομέα της ενημέρωσης φέρνει στο φως η ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα του Solomon. Ερευνώντας επί 18 μήνες χιλιάδες ισολογισμούς, εταιρικές ανακοινώσεεις, δικαστικές αποφάσεις και εμπορικά μητρώα σε p;anv ap;o 30 χώρες, η δημοσιογραφική ομάδα κατέγραψε όλες τις εταιρείες που ανήκουν σε (πραγματικούς) ιδιοκτήτες ελληνικών ΜΜΕ, προκειμένου να φανούν οι διασυνδέσεις των μιντιακών συγκροτημάτων με άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα.
Η έρευνα εστιάστηκε σε δέκα κορυφαίους παράγοντες της οικονομικής ζωής της χώρας. Στους επιχειρηματίες Γιάννη και Θεμιστοκλή Αλαφούζο, Βαρδή Βαρδινογιάννη, Δημήτρη Γιαννακόπουλο, Θόδωρο Κυριακού, Βαγγέλη Μαρινάκη, Δημήτρη Μελισσανίδη, Βίκτωρα Ρέστη και Ιβάν Σαββίδη, καθώς και στο επιχειρηματικό τρίδυμο των Δημήτρη Μπάκου, Γιάννη Καϋμενάκη και Αλέξανδρου Εξάρχου.
Οπως διαπιστώθηκε, οι 10 μιντιάρχες ελέγχουν συνολικά 762 εταιρείες σε 32 χώρες. Οι μισές (386) καταγράφηκαν στην Ελλάδα. Την πρώτη τριάδα συμπληρώνουν η Κύπρος (122) και οι Νήσοι Μάρσαλ (61) - δύο χώρες τις οποίες η ελληνική ΑΑΔΕ θεωρεί φορολογικούς παραδείσους. Ακολουθούν η Ρωσία (38) και η Λιβερία (34), η Ολλανδία (24) και το Ηνωμένο Βασίλειο (19). Επονται τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (14), που επίσης αποτελούν φορολογικό παράδεισο για το ελληνικό κράτος, η Νορβηγία (10) και το Λουξεμβούργο (8).
Πρώτος ο Βαρδινογιάννης
Χωρίζοντας τις 762 εταιρείες με βάση τα συμφέροντα στα οποία ανήκουν, προκύπτει πως 155 εξ αυτών είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη. Ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Μπάκου - Καϋμενάκη (132), σε μεγάλο βαθμό λόγω της πρόσφατης εξαγοράς της Ιντρακάτ και των δεκάδων θυγατρικών της. Ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Κυριακού (89), Μαρινάκη (87) , Μελισσανίδη (87), Σαββίδη (68), Ρέστη (62), Αλαφούζου (57). Στην τελευταία θέση η οικογένεια Γιαννακόπουλου με 24 εταιρείες.
Διαχωρίζοντας τις εταιρείες των σύγχρονών “βαρόνων” των media σε 14 κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, οι δημοσιογράφοι διαπίστωσαν ότι η Ναυτιλία εξακολουθεί να καταγράφεται ως ο πλέον ισχυρός επιχειρηματικός τομέας δραστηριοποίησης των Ελλήνων ολιγαρχών με συνολικά 164 εταιρείες. Ακολουθούν τα Χρηματοοικονομικά (153), που περιλαμβάνουν από εταιρείες συμμετοχών μέχρι τράπεζες, funds και συμβουλευτικές, και η Ενέργεια (114), τα ΜΜΕ (94), το Real Estate (61), οι Κατασκευές (47) και η Βιομηχανία (46). Στις τελευταίες θέσεις ο Αγροτικός τομέας (7) και η Υγεία (3).
Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον των κορυφαίων επιχειρηματιών για επενδύσεις στην Ενέργεια. Κυριαρχεί και εκεί η οικογένεια Βαρδινογιάννη, που ελέγχοντας τη Motor Oil επεκτείνεται με συνολικά 68 εταιρείες στις ΑΠΕ. Ανερχόμενη δύναμη ο όμιλος Μπάκο-Καϋμενάκη (40 εταιρείες στην Ενέργεια) που πέραν της ιδιοκτησίας της Volton δραστηριοποιείται σε φωτοβολταϊκά ανά την Ελλάδα και ελέγχει ένα εκ των τεσσάρων διυλιστηρίων στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η οικογένεια Βαρδινογιάννη έχει βρεθεί στο επίκεντρο τα τελευταία δύο χρόνια λόγω των υπερκερδών που σημειώνει η Motor Oil εν μέσω ενεργειακής κρίσης (κέρδη 806,6 εκατ. ευρώ μόνο για το 2023). Την ίδια ώρα, οι τραπεζικές υποχρεώσεις των καναλιών που ελέγχει ξεπερνούν τα 110 εκατ. ευρώ: Η εταιρεία Νέα Τηλεόραση Α.Ε. (Star Channel) έχει σχεδόν 56 εκατ. ευρώ χρέη προς τις τράπεζες, ενώ ο Alpha (όπου επίσης συμμετέχει η οικογένεια Βαρδινογιάννη) έχει τραπεζικά χρέη περίπου 47 εκατ. ευρώ.
Ναυτιλία - ΜΜΕ – αθλητική ομάδα
Η οικονομική κρίση του 2008 δημιούργησε ένα αποδυναμωμένο τοπίο στα Μέσα. Νέοι επιχειρηματίες αναζήτησαν ευκαιρίες να κυριαρχήσουν στην αγορά, εξαγοράζοντας πτωχευμένους ομίλους, όπως ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη (ΔΟΛ) και η “Πήγασος Εκδοτική” του Φώτη Μπόμπολα. Αναπτύχθηκε ένα μοντέλο συγκέντρωσης ιδιοκτησίας που θα μπορούσε σχηματικά να περιγραφεί με το τρίπτυχο ναυτιλία - ΜΜΕ – αθλητική ομάδα.
Σήμερα, η τάση φέρεται να επιβεβαιώνεται: από τις εννέα περιπτώσεις κορυφαίων επιχειρηματιών που αποτέλεσαν αντικείμενο έρευνας, μόλις τρεις δεν ήταν ταυτόχρονα ιδιοκτήτες κάποιας αθλητικής ομάδας (ενώ πέραν του Ολυμπιακού ο Βαγγέλης Μαρινάκης έχει τη Νότιγχαμ Φόρεστ στην Αγγλία και τη Ρίο Αβε στην Πορτογαλία).
Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορεί να ιδωθεί η περίπτωση του εφοπλιστή Μάριου Ηλιόπουλου: ο οποίος αφού αγόρασε πρόσφατα την ΑΕΚ, διεμήνυσε ότι σκοπεύει να αποκτήσει και ΜΜΕ.
Αδιαφάνεια στο ιδιοκτησιακό
Κεντρικό ζητούμενο της έρευνας ήταν η ενίσχυση της διαφάνειας ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς κορυφαίων ΜΜΕ αλλά και των υπόλοιπων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των ιδιοκτητών τους. Οι ερευνητές ζήτσαν στοιχεία από τους μιντιακούς ομίλους. Απαντήσεις πήραν μόνο από τον όμιλο DPG Digital Media του Δημήτρη Γιαννακόπουλου. Οι άλλοι αρνήθηκαν.
Μέσα από την εξέταση των μετοχικών συνθέσεων και των οικονομικών καταστάσεων τεκμηριώνεται η ηγεμονία του Ιβάν Σαββίδη στη Βόρεια Ελλάδα. Από τον ΠΑΟΚ στη «Σουρωτή» και από τα ξενοδοχεία Μακεδονία Παλλάς και Πόρτο Καρράς μέχρι το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και επενδύσεις στη Χαλκιδική, αποτυπώνεται η κυριαρχία του στη συμπρωτεύουσα.
Επί 20 χρόνια, οι επιχειρηματίες Μπάκος και Καϋμενάκης εμφανίζονται υπεύθυνοι για την αναμόρφωση της ποδοσφαιρικής ομάδας του Αστέρα Τρίπολης, που ξεκίνησε από τις ερασιτεχνικές κατηγορίες και έφτασε στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Σήμερα δεν εμφανίζονται στη μετοχική σύνθεσή του.
Για τις εταιρείες συμφερόντων του εφοπλιστή Βίκτωρα Ρέστη, οι ερευνητές δεν πήραν απαντήσεις, “σκοντάφτοντας” σε υπαλλήλους-διαχειριστές που δεν ήθελαν να δώσουν κανένα στοιχείο.
Το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων θα μπορούσε να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τέτοιου είδους δημοσιογραφικές έρευνες. Πρόκειται για ένα ψηφιακό, κεντρικό μητρώο, όπου καταγράφονται υποχρεωτικά οι πραγματικοί δικαιούχοι των εταιρειών καθώς και σχετικές μεταβολές.
Ωστόσο, παρότι το Μητρώο έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί, δεν είναι προσβάσιμο στο κοινό. Το υπουργείο Οικονομικών, παρότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προβλέπει ρητή εξαίρεση των δημοσιογράφων από τον αποκλεισμό πρόσβασης, εξακολουθεί να μη δίνει το ελεύθερο. Στο μητρώο έχουν πρόσβαση οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές και βασικός στόχος του είναι η καταπολέμηση/πρόληψη του οικονομικού εγκλήματος.
Εταιρείες-μπάμπουσκες: Το παράδειγμα του Alpha
Οι 762 εταιρείες των μιντιαρχών που εντοπίστηκαν από τη δημοσιογραφική έρευνα, ακούγονται πολλές, Είναι όμως μόνο ένα μέρος της συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας τους. Επισημαίνεται παράλληλα ότι πολλές από αυτές τις εταιρείες είναι απλώς “σφραγίδες” ή “κελύφη” που κρύβουν άλλες. Ο κανόνας είναι ότι:
● ως μέτοχος της μιντιακής εταιρείας Χ εμφανίζεται η εταιρεία Ψ (αντί κάποιου φυσικού προσώπου),
● ως μέτοχος της εταιρείας Ψ εμφανίζεται η εταιρεία Ζ,
● ως μέτοχος της εταιρείας Ζ μια άλλη εταιρεία κ.ο.κ.
“Το πιο δύσκολο σημείο της έρευνας ήταν να εντοπίσουμε τη μετοχική σύνθεση των εταιρειών”, λένε οι δημοσιογράφοι-ερευνητές. “Ας δούμε το παράδειγμα του τηλεοπτικού σταθμού Alpha:
Ο Alpha ανήκει στην εταιρεία “Alpha Δορυφορική Τηλεόραση ΑΕ”. Μέτοχοι της είναι οι κυπριακές Nevine Holdings με 50%, Mediamax Holdings με 25%, και η Martikorio με 25%.
Η Mediamax Holdings ανήκει 100% στην “Motor Oil Διυλιστήρια Κορίνθου, η οποία με τη σειρά της ανήκει στην Petroventure Holdings (40%), στη Motor Oil Holdings (0,97%) και σε λοιπούς μετόχους (56,77%).
Η αλυσίδα συνεχίζεται: Η Petroventure Holdings ανήκει στη Motor Oil Holdings, της οποίας μέτοχοι είναι οι:
MOTOR OIL INVESTMENTS με 56,2%
MOLPIGHIA με 13,8%
ΑΙΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΝΙΚΟΛΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΠΑΥΛΟΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 8%
CHARMPLUS TRADING 3,7%
Μέτοχοι της Motοr Oil Investments είναι οι:
ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 32,7%
ΙΩΑΝΝΗΣ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 32,7%
ΝΙΚΟΛΑΟΣ B. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 19,6%
SFAX OIL LTD (Παύλος Ν. Βαρδινογιάννης) 10,3%
ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 4,7%.
Μέσα από από αυτό τον δαίδαλο φθάνουμε στη διαπίστωση ότι το 25% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Α.Ε., που εμφανίζεται ότι ανήκει στη Mediamax Holdings, έχει όλους τους παραπάνω ως πραγματικούς δικαιούχους.
Συνεχίζοντας, το 50% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Α.Ε. ανήκει στη Nevine Holdings Αυτή ανήκει κατά 50% στη Mediamax Holdings (που προαναφέρθηκε ότι είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη) και 50% στην λουξεμβουργιανή Primos Media (που δημοσιεύματα τη συνδέουν με τον Σέρβο επιχειρηματία Ντράγκαν Σόλακ).
Τέλος, το υπόλοιπο 25% ανήκει στην κυπριακή εταιρεία Martikorio, που σύμφωνα με τα στοιχεία έχει στο Δ.Σ. κοινά πρόσωπα με την Primos Media. Αυτό δείχνει ότι η οικογένεια Βαρδινογιάννη έχει κοινό έλεγχο του Alpha με τους ιδιοκτήτες των Primos Media και Martikorio Limited.
Είναι η ιδιοκτησιακή δομή τύπου «μπάμπουσκας», όπου θα πρέπει κανείς να πλοηγηθεί διαδοχικά σε μια θάλασσα εταιρειών προκειμένου να φτάσει στον πραγματικό δικαιούχο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπό κανονικές συνθήκες, το ΕΣΡ γνωρίζει τη μετοχική σύνθεση των τηλεοπτικών σταθμών,. Ομως παρότι οι μετοχικές αλλαγές στον Alpha έγιναν από το 2022, στο αρχείο του ΕΣΡ η μετοχική σύνθεση δεν είναι επικαιροποιημένη.