Σε επικίνδυνη πορεία βρίσκεται το παγκόσμιο χρέος, όπως προειδοποιεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, το 2020, ακολούθησε έντονα ανοδική πορεία, λόγω των μέτρων που έλαβαν οι κυβερνήσεις για να προστατεύσουν τις οικονομίες, ενώ το 2022 δεν υποχωρήσει ακόμη στα επίπεδα όπου βρισκόταν το 2019.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τη σχετική έκθεση που δημοσιεύει το Ταμείο, το παγκόσμιο χρέος ανήλθε το 2022 στο 238% του παγκόσμιου ΑΕΠ και ήταν εννέα μονάδες του ΑΕΠ υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό του 2019. Σε απόλυτους όρους έφθασε στα 235 τρισ. δολάρια ή 200 δισ. πάνω από το 2021.
Όπως τονίζει ο ειδικός του ΔΝΤ για δημοσιονομικά θέματα, Βίκτορ Γκασπάρ, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να είναι αμετακίνητοι τα επόμενα χρόνια στη δέσμευσή τους για τη διατήρηση της βιωσιμότητας του χρέους.
Στο βωμό της ανάπτυξης
Παρά την ανάκαμψη των οικονομιών μετά το 2020 και τον πολύ υψηλότερο από τον αναμενόμενο πληθωρισμό, το δημόσιο χρέος παρέμεινε επίμονα υψηλό. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα διατήρησαν τα επίπεδα του δημόσιου χρέους σε υψηλά επίπεδα, καθώς πολλές κυβερνήσεις δαπανούσαν περισσότερα για να ενισχύσουν την ανάπτυξη και να ανταποκριθούν στις εξάρσεις των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας, ακόμη και όταν τερμάτιζαν τη δημοσιονομική στήριξη που σχετιζόταν με την πανδημία. Ως αποτέλεσμα, το δημόσιο χρέος μειώθηκε κατά μόλις 8 μονάδες του ΑΕΠ τα τελευταία δύο χρόνια, αντισταθμίζοντας μόνο το ήμισυ περίπου την αύξηση που σχετίζεται με την πανδημία.
Το ιδιωτικό χρέος, το οποίο περιλαμβάνει το χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, μειώθηκε με ταχύτερο ρυθμό, υποχωρώντας κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Όμως, η μείωση δεν ήταν αρκετή για να εξαλείψει την αύξηση της πανδημίας.
Οι παγκόσμιοι δείκτες χρέους προς το ΑΕΠ είχαν αυξηθεί επί δεκαετίες. Το παγκόσμιο δημόσιο χρέος τριπλασιάστηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 για να φθάσει το 92% του ΑΕΠ (ή λίγο πάνω από 91 τρισεκατομμύρια δολάρια) μέχρι το τέλος του 2022. Το ιδιωτικό χρέος επίσης τριπλασιάστηκε στο 146% του ΑΕΠ (ή κοντά στα 144 τρισεκατομμύρια δολάρια), αλλά σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μεταξύ 1960 και 2022.
Χρεωμένη και η Κίνα
Η Κίνα διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην αύξηση του παγκόσμιου χρέους τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο δανεισμός ξεπέρασε την οικονομική ανάπτυξη. Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί περίπου στο ίδιο επίπεδο με αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών. Πάντως σε όρους δολαρίου το συνολικό χρέος της Κίνας (47,5 τρισεκατομμύρια δολάρια) εξακολουθεί να είναι αισθητά χαμηλότερο από αυτό των ΗΠΑ (κοντά στα 70 τρισεκατομμύρια δολάρια).
Όσον αφορά το μη χρηματοπιστωτικό εταιρικό χρέος, το 28% είναι το μερίδιο της Κίνας - το μεγαλύτερο στον κόσμο. Το χρέος στις αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα αυξήθηκε επίσης σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αν και από χαμηλότερα αρχικά επίπεδα. Ακόμη και αν τα επίπεδα χρέους τους, ιδίως του ιδιωτικού χρέους, παραμένουν κατά μέσο όρο σχετικά χαμηλά σε σύγκριση με τις προηγμένες και τις αναδυόμενες οικονομίες, ο ρυθμός αύξησής τους μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση έχει δημιουργήσει προκλήσεις και τρωτά σημεία.
Περισσότερες από τις μισές αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα βρίσκονται ή διατρέχουν υψηλό κίνδυνο δυσχέρειας του χρέους τους, και περίπου το ένα πέμπτο των αναδυόμενων αγορών έχει κρατικά ομόλογα που διαπραγματεύονται σε προβληματικά επίπεδα.
Οι κυβερνήσεις, τονίζουν οι ειδικοί του Ταμείου, θα πρέπει να λάβουν επειγόντως μέτρα για να συμβάλουν στη μείωση των τρωτών σημείων του χρέους και στην αντιστροφή των μακροπρόθεσμων τάσεων. Για το χρέος του ιδιωτικού τομέα, οι πολιτικές αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την άγρυπνη παρακολούθηση των χρεών των νοικοκυριών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και των συναφών κινδύνων χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Για τα τρωτά σημεία του δημόσιου χρέους, η οικοδόμηση ενός αξιόπιστου δημοσιονομικού πλαισίου θα μπορούσε να καθοδηγήσει τη διαδικασία για την εξισορρόπηση των αναγκών δαπανών με τη βιωσιμότητα του χρέους. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλό εισόδημα, η βελτίωση της ικανότητας συλλογής πρόσθετων φορολογικών εσόδων είναι καθοριστικής σημασίας.
Για τις χώρες με μη βιώσιμο χρέος, απαιτείται επίσης μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να περιλαμβάνει δημοσιονομική πειθαρχία καθώς και αναδιάρθρωση του χρέους βάσει του κοινού πλαισίου της Ομάδας των Είκοσι. Είναι σημαντικό ότι η μείωση των δανειακών βαρών θα δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο και θα επιτρέψει νέες επενδύσεις, συμβάλλοντας στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια.
Οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων που θα ενισχύσουν τη δυνητική παραγωγή σε εθνικό επίπεδο θα υποστηρίξουν αυτόν τον στόχο. Η διεθνής συνεργασία στον τομέα της φορολογίας, συμπεριλαμβανομένης της φορολόγησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, θα μπορούσε να ανακουφίσει περαιτέρω τις πιέσεις στη δημόσια χρηματοδότηση.