Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), ο μεσογειακός κυκλώνας «Ιανός» ήταν ένας από τους ισχυρότερους που έχουν καταγραφεί από το 1969 έως σήμερα, στην περιοχή της Ελλάδας και ευρύτερα της Ανατολικής Μεσογείου. Αλλά τόσο η κίνησή του όσο και οι αναμενόμενες βροχοπτώσεις του διαστήματος 17-20.9.2020 ήταν προβλέψιμα μεγέθη, όπως προκύπτει από τα σχετικά δελτία και τις ανακοινώσεις του ΕΑΑ (meteo.gr).
Του Γιάννη Κρεστενίτη*
Με βάση αυτά τα στοιχεία διερωτάται κανείς αν θα μπορούσαν να είχαν εκτιμηθεί και τα πλημμυρικά φαινόμενα που συνέβησαν τις προηγούμενες ημέρες στη Θεσσαλία. Και τουλάχιστον, αφού δεν φαίνεται ότι υπήρξαν από πριν τα κατάλληλα έργα περιορισμού και ανάσχεσης των πλημμυρών, αν μη τι άλλο να είχε υπάρξει καλύτερη ενημέρωση και προετοιμασία των πολιτών.
Από όσα είναι γνωστά, δεν φαίνεται να υπάρχει στη χώρα κάποια επιχειρησιακή πλατφόρμα ή σύστημα (αντίστοιχο με αυτό της ΕΜΥ και του ΕΑΑ για τον καιρό ή και άλλων φορέων πχ του ΕΛΚΕΘΕ για τη θάλασσα) πρόγνωσης των επιφανειακών πλημμυρών και των κατακλυζόμενων εκτάσεων με επαρκή χωρική ακρίβεια, χωρίς να σημαίνει ότι δεν έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία για την εκτίμηση των επιπτώσεων από έντονες βροχοπτώσεις και τα συνακόλουθα φαινόμενα επιφανειακών πλημμυρών.
Το εργαλείο αυτό είναι τα «Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας» (ΣΔΚΠ), που έχουν συνταχθεί σε εφαρμογή του άρθρου 10 της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ και του άρθρου 9 της ΚΥΑ 31822/1542/Ε103 (ΦΕΚ 1108/Β/21-07-2010), με την οποία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο η Κοινοτική Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007 για την «Αξιολόγηση και Διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας».
Στις 6.07.2018 εγκρίθηκαν (έπειτα από πολυετή καθυστέρηση) τα ΣΔΚΠ των Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας από την Εθνική Επιτροπή Υδάτων και δημοσιεύτηκαν σε ΦΕΚ (για την Θεσσαλία, υδατικό διαμέρισμα ΕL08, ΦΕΚ Β’ 2685/2018). Ενώ στις 2.7.2020 δημοσιοποιήθηκαν τα στοιχεία της 1ης Αναθεώρησης της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης Κινδύνων Πλημμύρας για το σύνολο των Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας (με ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων διαβούλευσης με υπηρεσίες του ΥΠΕΝ). Η 1η Αναθεώρηση της Προκαταρκτικής Αξιολόγησης Κινδύνων Πλημμύρας αναμένεται να οριστικοποιηθεί μετά την αξιολόγηση και ενσωμάτωση των παρατηρήσεων και σχολίων από τους εμπλεκόμενους φορείς και το κοινό.
Ζώνες Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας στη Θεσσαλία
Με βάση τα ΣΔΚΠ, η περιοχή της Θεσσαλίας που πλημμύρησε από τις βροχοπτώσεις του «Ιανού», εμπίπτει στη «Ζώνη Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας» (ΖΔΥΚΠ) με κωδικό GR08RAK0003: «ποταμός Πηνειός και παραπόταμοι μαζί με την κλειστή λεκάνη της λίμνης Κάρλας», που στην 1η Αναθεώρηση (με νέο κωδικό EL08APSFR003), διευρύνεται με βάση τα αποτελέσματα του 1ου ΣΔΚΠ και καταλαμβάνει έκταση συνολικά 3420,0 Km2.
Το ΣΔΚΠ αναφέρει για την ΖΔΥΚΠ του Πηνειού: «Με βάση τα αποτελέσματα της μοντελοποίησης συγκεντρωτικά για τις λεκάνες απορροής που απορρέουν ή κείνται εντός της ΖΔΥΚΠ GR08RAK0003, προκύπτουν έντονα πλημμυρικά φαινόμενα σε όλες τις περιόδους επαναφοράς. Συνοπτικά, στην περίοδο επαναφοράς Τ=50 χρόνια η πλημμύρα ξεπερνά τα όρια της κοίτης σε μεγάλο μήκος των εξεταζόμενων τμημάτων ποταμών και διαχέεται εντός των καλλιεργούμενων εκτάσεων εκατέρωθέν τους, επηρεάζοντας σε μεγάλο ποσοστό και κατοικημένες περιοχές και υποδομές. Η εικόνα είναι πιο δυσμενής στις περιόδους επαναφοράς Τ=100 και Τ=1000 χρόνια καθώς εμφανίζονται μεγαλύτερα βάθη ροής και η πλημμύρα έχει μεγαλύτερη έκταση με αποτέλεσμα να επηρεάζεται ακόμα μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής και να καλύπτεται ακόμα μεγαλύτερο μέρος των οικισμών».
Σύμφωνα με το ΣΔΚΠ προκύπτει ότι ακόμη και με βροχές περιόδου επαναφοράς Τ=50 χρόνια, πλημμυρίζουν σημαντικής έκτασης περιοχές στη ΖΔΥΚΠ του Πηνειού, στις οποίες περιλαμβάνονται η Καρδίτσα, το Μουζάκι, αλλά και πολλές άλλες.
Συνολικές βροχοπτώσεις στη Θεσσαλία
Η δε σχετική ανακοίνωση του ΕΑΑ επισημαίνει ότι «Ήδη από την αρχή της εβδομάδας 13-18.09 τα μετεωρολογικά μοντέλα προέβλεπαν την τάση σχηματισμού του «Ιανού» στην περιοχή του κόλπου της Σύρτης (θαλάσσια περιοχή της Λιβύης) καθώς επίσης προέβλεπαν με μεγάλη ακρίβεια την κίνησή του προς το Ιόνιο. Τα δύο σημαντικότερα φαινόμενα που συνόδευαν τον κυκλώνα, δηλαδή οι πολύ θυελλώδεις άνεμοι στο Ιόνιο και τα πολύ μεγάλα ύψη βροχής στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα επίσης είχαν προβλεφθεί με πολύ καλή ακρίβεια και είχαν κοινοποιηθεί μέσω των ανακοινώσεών μας εγκαίρως. Σημειώνουμε ότι παρόλο που η πρόγνωση του ύψους βροχής από τα μετεωρολογικά μοντέλα εμπεριέχει ακόμα πολλά σφάλματα και αστοχίες, στη συγκεκριμένη περίπτωση τα προβλεπόμενα ύψη βροχής στην Κεντρική Ελλάδα ήταν πολύ κοντά σε αυτά που παρατηρήθηκαν».
Προκύπτει λοιπόν ότι έχοντας τις προγνώσεις του ΕΑΑ, με τα στοιχεία των βροχοπτώσεων της περιοχής της Θεσσαλίας, που εκτιμήθηκαν να είναι σημαντικά μεγαλύτερες από αυτές που αντιστοιχούν σε περίοδο επαναφοράς Τ=50 χρόνια και τα υφιστάμενα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας της Θεσσαλίας, που αποτιμούν πολύ μεγάλες υπερχειλίσεις των παραποτάμων του Πηνειού και κατακλύσεις σε μεγάλης έκτασης περιοχές, αγροτικές και αστικές, υπήρχαν επαρκή στοιχεία και πληροφορίες που επέτρεπαν τον έγκαιρο και επιχειρησιακά πιο αποτελεσματικό σχεδιασμό, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις δράσεις ενημέρωσης των πολιτών, ειδικά αφού σε επίπεδο προετοιμασίας δεν έχουν σχεδιαστεί έργα περιορισμού και ανάσχεσης πλημμυρών, κάτι που επισημαίνεται στα σχετικά ΣΔΚΠ.
*Καθηγητής ΑΠΘ. Το άρθρο γράφτηκε για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ)
