Επιστρέφουμε σε εποχές φεουδαρχίας; Επιφανείς οικονομολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, θεωρώντας τις εντεινόμενες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες ως τη μεγαλύτερη πρόκληση για τις κοινωνίες της Δύσης. Σε όλες τις χώρες οι οικονομικά ισχυροί αποκτούν όλο και μεγαλύτερη πολιτική δύναμη, ελέγχοντας ουσιαστικά τη διακυβέρνηση και τους μηχανισμούς εξουσίας. Οι ΗΠΑ αποτελούν το πιο ακραίο παράδειγμα.
Κινδυνεύει η δημοκρατία από μια πλούσια ανώτερη κοινωνική τάξη; Το ερώτημα δεν είναι νέο. Επανήλθε με δριμύτητα στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια, ενόσω ο Λευκός Οίκος διοικούνταν από τον δισεκατομμυριούχο Τραμπ, που στηρίχθηκε προεκλογικά από εξίσου πάμπλουτους, υπερσυντηρητικούς επιχειρηματίες.
Όπως εκτιμούν ειδικοί, η εντεινόμενη ανισότητα που παρατηρείται σε όλο και περισσότερες κοινωνίες χωρών της Δύσης, θέτει τη δημοκρατία σε κίνδυνο και τροφοδοτεί λαϊκιστικά κινήματα.
Στις ΗΠΑ η τάση αυτή φαίνεται μάλιστα να εδραιώνεται. Ο σερβοαμερικανός οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνοβιτς διακρίνει ήδη πρώτες εκφάνσεις «πλουτοκρατίας» η οποία θα μπορούσε να εξαλείψει τον φιλελεύθερο καπιταλισμό και τη δημοκρατία. Θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα σύστημα που θα είχε αρκετές ομοιότητες με τον κινεζικό καπιταλισμό.
Προ ετών ο Μιλάνοβιτς είχε προκαλέσει ιδιαίτερη αίσθηση με το «γράφημα του ελέφαντα» που περιέλαβε σε έκθεσή του για την Παγκόσμια Τράπεζα. Σε αυτό αποτυπωνόταν η εξέλιξη των εισοδημάτων από τη δεκαετία του 1980: Σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία η μεσαία τάξη ωφελήθηκε σημαντικά. Το ίδιο ίσχυε για τη μικρή, αλλά πανίσχυρη οικονομικά ανώτερη κοινωνική τάξη των βιομηχανικών χωρών. Αντιθέτως, στα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα των χωρών αυτών τα εισοδήματα πάγωσαν ή μειώθηκαν
Η οργή πολλών οπαδών του Τραμπ και άλλων αγανακτισμένων στις δυτικές κοινωνίες έχει λοιπόν μια πραγματική βάση. Ο βασικός λόγος έξαρσης του φαινομένου είναι η εντεινόμενη απόκλιση μεταξύ εισοδημάτων και κεφαλαιακών κερδών. Με απλά λόγια:
- Οποιος διέθετε μετοχές και ακίνητα, κατάφερε τις τελευταίες δεκαετίες να πολλαπλασιάσει τα περιουσιακά του στοιχεία.
- Οποιοι είχαν τον μισθό τους ως μοναδική πηγή εσόδων, δεν είδαν ουσιαστική βελτίωση της προσωπικής οικονομικής τους κατάστασης.
Φεουδαρχία και κληροδοτούμενη φτώχεια
Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα εμφανές στις ΗΠΑ, όπου το 90% των χρηµατοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων να βρίσκεται στα χέρια ενός προνομιούχου 10% των πολιτών.
Θεωρητικά όλοι έχουν τη δυνατότητα ανέλιξης μέσα από ένα πολύ υψηλό εισόδημα. Στην πράξη όμως πρόκειται ουσιαστικά για μια κλειστή κοινωνία. Στη βάση πολυάριθμων δεδομένων ο Μιλάνοβιτς σκιαγραφεί την εδραίωση μιας ανώτερης τάξης που θυμίζει παλιές εποχές φεουδαρχίας. Διότι ο πλούτος και η φτώχεια κληροδοτούνται τρόπον τινά στις επόμενες γενιές.
Μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων υπάρχουν όλο και λιγότερα σημεία επαφής. Με αιχμή τον πλούτο τους οι έχοντες διασφαλίζουν τα καλύτερα σχολεία και πανεπιστήμια, που με τη σειρά τους διασφαλίζουν στους αποφοίτους τους υψηλότερα εισοδήματα. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις ΗΠΑ τα παιδιά από πολύ πλούσιες οικογένειες έχουν 60 φορές περισσότερες πιθανότητες να σπουδάσουν σε ένα καλό πανεπιστήμιο από τα παιδιά μεσαίων ή κατώτερων στρωμάτων.
Προτάσεις για «λαϊκό καπιταλισμό»
Αξιοποιώντας το ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο σύστημα προεκλογικών δωρεών στους υποψήφιους προέδρους, γερουσιαστές κλπ, οι πλούσιοι Αμερικανοί διασφαλίζουν και την επιρροή τους στην πολιτική. Πολλάκις έχει αποδειχθεί ότι το Κογκρέσο ασχολείται και ψηφίζει συχνότερα για θέματα που αφορούν τους πλούσιους και λιγότερο για εκείνα που απασχολούν τους λιγότερο προνομιούχους.
Η «φιλελεύθερη καπιταλιστική αξιοκρατία» όπως την έχει ονομάσει ο Μιλάνοβιτς -αναπόσπαστο κομμάτι της οποίας αποτελούν το κράτος δικαίου και η συμμετοχή των πολιτών- εισέρχεται με τον τρόπο αυτό σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι που ενδέχεται να οδηγήσει εν τέλει και στην κατάργησή της.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει;
Ο διαπρεπής οικονομολόγος κάνει λόγο για ένα είδος «λαϊκού καπιταλισμού» ή «ισότιμου καπιταλισμού»:
- Αφενός πρέπει να επιβληθούν υψηλότεροι φόροι κληρονομιάς προκειμένου να ανακοπεί η περαιτέρω συγκέντρωση πλούτου σε λίγους
- Αφετέρου πρέπει να υπάρχει ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος με ένα καλό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στο υφιστάμενο σύστημα δυο ταχυτήτων.
Προτείνει επίσης την αυστηροποίηση και ρύθμιση του συστήματος ιδιωτικών δωρεών στο πλαίσιο του αμερικανικού προεκλογικού αγώνα, προκειμένου να μετριαστεί η επιρροή των πλουσίων στην πολιτική.
Όπως επισημαίνει, η ιστορία δείχνει ότι χωρίς αυτές τις παρεμβάσεις η διόρθωση ακραίων ανισοτήτων γίνεται συνήθως μέσα από «πολέμους, επαναστάσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις μέσα από έναν απροσδόκητο υπερπληθωρισμό».
ΠΗΓΗ: Deutsche Welle/Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων