Σημαντικές αλλαγές στην οικονομία και την επιχειρηματικότητα, οι οποίες πιθανότατα «έρχονται για να μείνουν» σε μεγάλο ποσοστό, εκτιμάται ότι θα επιφέρει σε παγκόσμιο επίπεδο η επιδημία του κορονοϊού, αυξάνοντας τον αριθμό όσων εργάζονται με το μοντέλο της απομακρυσμένης εργασίας (remote working), δημιουργώντας νέα γενιά νεοφυών επιχειρήσεων (startups), εμπνευσμένων από την ανάγκη αντιμετώπισης του κορονοϊού, δίνοντας φτερά στα οικονομικά μεγέθη του on-line εμπορίου και των εταιρειών που παράγουν λογισμικό για απασχόληση και συνεργασία ομάδων εξ αποστάσεως και αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο μετακινούμαστε και επικοινωνούμε μεταξύ μας.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε για τις πιθανές αλλαγές με τον κοσμήτορα της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Γρηγόρη Ζαρωτιάδη και τον Αργύρη Σπυρίδη, διευθύνοντα σύμβουλο της Anthology Ventures, η οποία αναπτύσσει δραστηριότητα στη βορειοανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη στη στήριξη νέων και καινοτόμων επιχειρηματικών εγχειρημάτων.
"Προετοιμαστείτε για έναν αλλαγμένο κόσμο"
«Μπορεί η επιδημία του κορονοϊού να είναι κάτι έκτακτο, αλλά η επίδρασή της στις επιχειρηματικές πρακτικές πιθανότατα θα παραμείνει ενεργή όταν ο "συναγερμός" λήξει. Επειδή πολλές επιχειρήσεις και κυβερνήσεις έχουν ήδη χάσει και εξακολουθούν να χάνουν εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια ευρώ εξαιτίας της επιδημίας, κάποια μέτρα και δράσεις θα γίνουν μόνιμα. Έτσι θα ενισχυθούν σημαντικά τάσεις που εκδηλώνονται τα τελευταία χρόνια, όπως το remote working: δεν είναι μεν κάτι καινούργιο, αλλά τώρα δίδεται πλέον και μια εξω-εργασιακή και εξω-επιχειρηματική αφορμή, ένας ιός, που ενισχύει πολλαπλασιαστικά την τάση ανάπτυξής του. Ήδη, τεχνολογικοί γίγαντες όπως οι Alphabet, Microsoft, Twitter και Facebook, ζήτησαν από τους εργαζόμενους σε αυτές να δουλέψουν από το σπίτι. Οι αλλαγές που έρχονται και θα οδηγήσουν -ή και θα στιγματίσουν- την κοινωνία και τις δομές της, αλλά και την οικονομία και τις επιχειρήσεις, θεμελιώνουν με έναν πιο ξαφνικό, ίσως και βίαιο τρόπο, διαδικασίες που ήρθαν για να μείνουν. Όπως αναφέρεται και σε σχετικό άρθρο του Harvard Business Review για την επίδραση του κορονοϊού στην επιχειρηματικότητα, "prepare for a changed world", προετοιμαστείτε για έναν αλλαγμένο κόσμο. Όλα αλλάζουν, με έναν τρόπο που η αλλαγή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και δαρβινική εξέλιξη», παρατηρεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αργύρης Σπυρίδης, CEO της Anthology Ventures και συνιδρυτής της Innovation Farm.
«Με άλλα λόγια, υπάρχει σε όλα ένα υπόβαθρο, με αποτέλεσμα οι αλλαγές που επιφέρει η επιδημία να μην είναι απλά και μόνο αντανακλαστικές στον κορονοϊό, αλλά να έχουν υπολειμματική αξία και διάρκεια. Οι αλλαγές που είχαν ήδη αρχίσει να παρατηρούνται, οι οποίες είχαν ως στόχο την ευκολία και την ευελιξία ή τη μείωση του κόστους για τις επιχειρήσεις, "ανοίγουν" για να εντάξουν πολύ πιο ενεργά τον παράγοντα της ασφάλειας. Προφανώς πρέπει να αποφύγουμε τον πανικό, αλλά η διπλή απειλή που συνιστά ο κορονοϊός, για τη δημόσια υγεία και για την οικονομία, είναι πολύ μεγάλη για να αγνοηθεί. Κανείς, ούτε ένας ιδιώτης, ούτε μια εξαγωγική επιχείρηση ή ένα γραφείο διοργάνωσης συνεδρίων, ούτε ένας οργανισμός ή το ίδιο το κράτος, δεν θα θέλει να ξαναμπεί σε μια διαδικασία, που θα ταράξει τον οικονομικό του προγραμματισμό» τονίζει, ενώ ως προς τις επενδύσεις επισημαίνει ότι αν και κάποιοι επενδυτές σίγουρα θα τραβήξουν χειρόφρενο στην εποχή του κορονοϊού, άλλοι θα πατήσουν γκάζι, καθώς και αυτή, όπως κάθε κρίση, δεν αποτελεί μόνο απειλή, αλλά και ευκαιρία.
Λογισμικό για απομακρυσμένη εργασία, ηλεκτρονικές υπογραφές, ρομπότ που απολυμαίνουν
Προσθέτει ότι οι νέες διαδικασίες ελέγχου για τα ταξίδια και τις συναθροίσεις, ο τρόπος συναλλαγών, η χρήση ηλεκτρονικού χρήματος και η απομακρυσμένη εργασία είναι ανάμεσα στα μέτρα και τις εξελίξεις, που σε έναν σημαντικό βαθμό θα παραμείνουν ενεργά και μετά την αντιμετώπιση της επιδημίας του κορονοϊού. Παράλληλα, θα δημιουργηθούν νέες εταιρείες ή θα ενισχυθούν ήδη υφιστάμενες σε συγκεκριμένους τομείς: «για παράδειγμα, εταιρείες που πουλάνε συσκευές απολύμανσης πιθανώς θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται για πολύ μεγαλύτερο διάστημα, σε σχέση με τη διάρκεια της επιδημίας.
Όπως και οι εταιρείες με ρομπότ που απολυμαίνουν με ultra-violet ακτινοβολία. Επίσης, όλες οι startup τεχνολογίας, που μπορούν να βελτιώσουν ή να επιταχύνουν την κλινική έρευνα είναι πολύ πιθανό να τραβήξουν πολύ περισσότερο την προσοχή των επενδυτών, π.χ., για τη δημιουργία νέων φαρμάκων. Αύξηση πελατών και τιμών των μετοχών τους θα δουν κατά πάσα πιθανότητα όσες εταιρείες παράγουν λογισμικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για remote working. Χαρακτηριστικά παραδείγματα το Slack, το Dropbox ή το Google Drive, που παρέχουν υπηρεσίες συνεργασίας ή αποθήκευσης-διαμοιρασμού δεδομένων στο νέφος (cloud), το Office 365 της Microsoft, που μεταξύ άλλων επιτρέπει σε μέλη ομάδων να μοιράζονται αρχεία από μακριά ή το Docu της DocuSign, που παρέχει λύσεις ηλεκτρονικής υπογραφής
Επιπλέον, λιγότεροι άνθρωποι θα χρησιμοποιούν πλέον πράγματα όπως business cards (κάρτες επισκεπτηρίου), καθώς οι ίδιοι και οι συνεργάτες τους δεν θα θέλουν ενδεχομένως να έρχονται σε επαφή με κάτι πάνω στο οποίο μπορεί να υπάρχει ο ιός. Ήδη, στο χαρτοφυλάκιό μας υπάρχει startup, η οποία προσφέρει ηλεκτρονική κάρτα επισκεπτηρίου, μέσω κινητού» σημειώνει. Τα κύματα της αλυσιδωτής αντίδρασης στην οικονομία, προσθέτει, αναμένεται να επηρεάσουν ακόμη τις μεταφορές και τις αστικές μετακινήσεις: «πιθανώς θα αυξηθεί η ζήτηση για αυτόνομες -όχι μαζικές- μεταφορές, και μέσα μετακίνησης όπως τα ποδήλατα ή τα ηλεκτρικά πατίνια ενδεχομένως να μας φαίνονται πολύ ασφαλέστερα για τις μετακινήσεις μας».
"Ναι" στις νέες δυνατότητες, αλλά με την απαραίτητη θεσμική προστασία
Θετικός απέναντι στην αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων, που προσφέρει η τεχνολογία και στην αγορά εργασίας, όπως το remote working, εμφανίζεται μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, επισημαίνοντας ωστόσο ότι χρειάζεται να ληφθεί μέριμνα, ώστε ο κορονοϊός -ή όποια άλλη επιδημία αυτής της εμβέλειας τυχόν προκύψει- να μην οδηγήσει σε ταχύτατη και μαζική αξιοποίηση π.χ. της εξ αποστάσεως εργασίας και της εργασίας από το σπίτι, χωρίς να έχει πρώτα ωριμάσει η θεσμική προστασία και κάλυψη των εργαζομένων.
«Θα πρέπει να συγκληθεί άμεσα συμβούλιο των εμπλεκόμενων υπουργών στην ΕΕ και των αρμόδιων τομεαρχών της Κομισιόν, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) και με τη συμμετοχή των αρμόδιων υπηρεσιών, ώστε να προκύψει άμεσα ένα πλαίσιο για την εργασία και να μην υπάρξει υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων ή υπερεντατικοποίησή της. Όσο δύσκολη και αν είναι η έγκαιρη αντιμετώπιση στο σκηνικό που έχει δημιουργηθεί, εξαιτίας της επιδημίας, είναι ταυτόχρονα μια αναγκαιότητα. Το να γίνει αυτό εγκαίρως, στο σκηνικό που δημιουργεί η επιδημία του κορονοϊού θεωρώ ότι είναι δύσκολο, αλλά αυτή είναι η ανάγκη» παρατηρεί ο αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του ΑΠΘ.
«Το να υπερεντατικοποιηθεί η εργασία, δηλαδή το να δουλεύουν οι εργαζόμενοι περισσότερο και σε πιο ανορθολογικό ωράριο, επειδή δουλεύουν από το σπίτι, δεν είναι πρόβλημα για λόγους μόνο ανθρωπιστικούς, αλλά αποτελεί ζήτημα και για έναν επιπλέον λόγο: στην παγκόσμια οικονομία σήμερα ακόμα δεν έχουμε καταφέρει το όφελος από την πρόοδο της τεχνολογίας να το διανείμουμε με ισορροπία σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και σε όλες τις περιφέρειες" επισημαίνει.
Τουρισμός: η δύναμη που αποτελεί ταυτόχρονα αδυναμία
Απαντώντας σε ερώτημα συνολικά για τις πιθανές επιπτώσεις της επιδημίας στη διεθνή οικονομία, ο καθηγητής τόνισε ότι αυτές θα είναι σίγουρα σημαντικές έως «πάρα πολύ μεγάλες». Όπως είπε, ενώ υπάρχουν πανδημίες που αρχίζουν από την πλευρά της παραγωγής στην οικονομία (πχ. η νόσος των τρελών αγελάδων), η επιδημία του κοροναϊού -όπως και άλλες αντίστοιχες- ξεκινούν από την πλευρά της ζήτησης (προϊόντων και υπηρεσιών) σε κλάδους με χαρακτηριστικά μικρότερης αναγκαιότητας. Με απλά λόγια, ο καταναλωτής δεν θα κόψει τις μετακινήσεις για να πάει στο σούπερ μάρκετ ούτε τις αγορές του εκεί, ιδίως σε είδη πρώτης ανάγκης, αλλά πιθανότατα δεν θα μετακινηθεί για αναψυχή και πολύ λιγότερο για τουρισμό.
«Για την ελληνική οικονομία ειδικότερα, όπως αυτή έχει δομηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, το πρόβλημα είναι ότι βασίζεται σε σημαντικό βαθμό σε τομείς μικρότερης αναγκαιότητας, όπως ο τουρισμός και άρα είναι πιο ευάλωτη στον περιορισμό μετακινήσεων λόγω επιδημιών όπως αυτή που προκαλεί ο κορονοϊός. Το πρόβλημα είναι ήδη εμφανές για τα τουριστικά γραφεία και τα ξενοδοχεία μέσω των προκρατήσεων και η κατάσταση αυτή αναδεικνύει και το γεγονός ότι η όποια καταγεγραμμένη -έστω και ασθενική- ανοδική τάση στο ΑΕΠ της χώρας δεν πάτησε πάνω σε μια πραγματική παραγωγική ανασυγκρότηση, αλλά σε δραστηριότητες και τομείς όπως αυτός του τουρισμού, που όμως είναι ευάλωτος σε τέτοιου είδους γεγονότα» σημείωσε.
Πρόσθεσε δε, ότι την κατάσταση διεθνώς επιδεινώνει το γεγονός ότι ο κορονοϊός εμφανίστηκε σε μια περίοδο κατά την οποία το διεθνές χρηματοπιστωτικό περιβάλλον είναι ήδη προβληματικό. «Αν η παγκόσμια οικονομία ήταν εύρωστη και δεν υπήρχε το πρόβλημα της ήδη μειωμένης ζήτησης και των ασταθών χρηματοπιστωτικών ισορροπιών, η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης του κορονοϊού θα ήταν ευκολότερη. Όμως συνέβη σε μια περίοδο κατά την οποία μιλούσαμε ήδη για την ανάδυση μιας νέας παγκόσμιας κρίσης» κατέληξε._