Το χειρότερο εφιάλτη της τουρκικής διπλωματίας ξυπνούν οι εξελίξεις με τη γεώτρηση της γαλλικής Total και της ιταλικής ENI στην Κύπρο: να οριοθετήσει η Ελλάδα την αποκλειστική οικονομική ζώνη της, σε συμφωνία με όλες τις γειτονικές χώρες εκτός της Τουρκίας, και έχοντας την υποστήριξη των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, της Ουάσιγκτον και του Ισραήλ.
Η γεώτρηση στο οικόπεδο 11 της κυπριακής ΑΟΖ, που προχωρά με τους προγραμματισμένους ρυθμούς και θα δώσει τα πρώτα αποτελέσματά της πολύ σύντομα (ειδικοί λένε ότι οι δύο πετρελαϊκές εταιρείες θα ξέρουν ίσως και μέσα στον Αύγουστο αν βρέθηκε… θησαυρός), μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης επιτάχυνσης των εξελίξεων σε ένα θέμα που έχει περάσει από… σαράντα κύματα εδώ και πολλά χρόνια και έχει συνδεθεί με το τουρκικό casus belli: την οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ.
Στο οικόπεδο 11 όλοι οι ασχολούμενοι με το θέμα της αξιοποίησης των υδρογονανθράκων της Αν. Μεσογείου γνωρίζουν ότι δεν πρόκειται να ανακαλυφθεί μεγάλο κοίτασμα φυσικού αερίου. Όμως, πρόκειται για μια γεώτρηση – κλειδί για τα επόμενα βήματα των πετρελαϊκών εταιρειών στην ευρύτερη περιοχή, καθώς το οικόπεδο 11 της κυπριακής ΑΟΖ συνορεύει το με το οικόπεδο της αιγυπτιακής ΑΟΖ, όπου έγινε η μεγάλη έκπληξη, με την ανακάλυψη του τεράστιου κοιτάσματος Ζορ.
Έτσι, αν αποδειχθεί ότι και στην κυπριακή περιοχή, που έχει τα ίδια γεωλογικά χαρακτηριστικά με την αιγυπτιακή, υπάρχει φυσικό αέριο, αυτό θα σημαίνει ότι μπαίνουμε σε ένα εντελώς νέο παιχνίδι: περιοχές όπου εθεωρείτο απίθανο να εντοπισθούν κοιτάσματα αερίου ξαφνικά εγγράφονται στο χάρτη και αυξάνονται θεαματικά οι πιθανότητες να βρεθούν κοιτάσματα σε άλλες περιοχές με ομοειδή γεωλογικά χαρακτηριστικά, όχι μόνο εντός της κυπριακής ΑΟΖ, αλλά και σε περιοχές ελληνικού ενδιαφέροντος, για τις οποίες πολύ πρόσφατα –και όχι τυχαία…- «χτύπησαν την πόρτα» της ελληνικής κυβέρνησης κολοσσοί όπως η Total και η αμερικανική Exxon.
Ευνοϊκή... συναστρία
Ο διπλωματικός και γεωπολιτικός εφιάλτης της Άγκυρας είναι ότι όλα τα συμφέροντα των διεθνών παραγόντων, πολιτικών και επιχειρηματικών, εναρμονίζονται υπέρ της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων αερίου της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, καθώς η σοβαρή διαταραχή στις σχέσεις της Δύσης με την Ρωσία υποχρεώνει την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ουάσιγκτον να αναζητήσουν εναλλακτικές ενεργειακές πηγές για την Ευρώπη, ώστε να περιορισθεί η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο.
Η Άγκυρα, που διανύει εξάλλου περίοδο σοβαρής επιδείνωσης των σχέσεων με την Δύση, βρίσκεται μπροστά στο ενδεχόμενο να γίνει ο μοναδικός σημαντικός «παίκτης» της Αν. Μεσογείου, ο οποίος όχι μόνο θα μείνει εκτός του ενεργειακού παιχνιδιού, αλλά δεν θα μπορεί να κάνει το παραμικρό για να εμποδίσει τα γεωτρύπανα, αφού θα βρει μπροστά της σύσσωμη τη Δύση, αλλά και τους ισχυρούς της περιοχής, με πρώτο το Ισραήλ.
Ακόμη χειρότερα για την Τουρκία, το… σχεδόν επίσημο casus belli για την ανακήρυξη της κυπριακής ΑΟΖ φαίνεται να έχει χάσει την αξία του, όχι μόνο γιατί το αγνόησε ο Τάσσος Παπαδόπουλος και ανακήρυξε την κυπριακή ΑΟΖ, χωρίς να υποστεί η Κύπρος σοβαρές συνέπειες. Αλλά και επειδή η Τουρκία δεν έκανε πραγματικότητα τις απειλές της, το 2011, όταν ανακαλύφθηκε το κοίτασμα «Αφροδίτη», ενώ σήμερα οι κυβερνήσεις της Δύσης και οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες επίσης αγνοούν τις απειλές και οι έρευνες προχωρούν.
ΑΟΖ με ευρω-ομπρέλα
Αν είναι επιτυχής η γεώτρηση Total-ENI στο πεδίο «Ονισήφορος», στην Τουρκία υπάρχει έντονη ανησυχία για το ενδεχόμενο να επανέλθει η παλαιά πρόταση Σαμαρά (του 2013) για ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ με κάποιου είδους ευρωπαϊκή «ομπρέλα». Ο πρώην πρωθυπουργός είχε προτείνει (δημόσια, αλλά και σε συζητήσεις με τους Ευρωπαίους) να κινηθούν συντονισμένα οι ευρωπαϊκές χώρες, των οποίων οι ΑΟΖ «αγγίζουν» τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων της Αν. Μεσογείου (Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα), ενδεχομένως και με κοινούς διαγωνισμούς για την επιλογή των εταιρειών που θα προχωρήσουν σε έρευνες. Επιδίωξε, με τον τρόπο αυτό να επισημοποιηθεί η εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων για τις ενεργειακές της ανάγκες, ώστε να προστατευθεί η Ελλάδα από τις τουρκικές απειλές.
Η πρόταση αυτή έμεινε «στο συρτάρι», καθώς ως τότε δεν είχε ανακαλυφθεί το κοίτασμα Ζορ, που άλλαξε εντελώς τους υπολογισμούς για τον ενεργειακό πλούτο της περιοχής. Σήμερα, όμως, ιδιαίτερα αν στεφθεί με επιτυχία η γεώτρηση της Total (η ίδια η γαλλική εταιρεία δίνει πιθανότητα επιτυχίας 26%, ποσοστό αρκετά υψηλό για τέτοιες έρευνες), ίσως να ωριμάσουν… απότομα οι συνθήκες για να εμπλακεί η Ευρωπαϊκή Ένωση στο παιχνίδι της Αν. Μεσογείου, κάτι που θα επέτρεπε πιο εύκολα στην Αθήνα να αγνοήσει τις τουρκικές απειλές και να ανακηρύξει την ΑΟΖ.
Τη νευρικότητα της Άγκυρας, που οδηγεί σε… παραληρηματικού χαρακτήρα δηλώσεις και ανακοινώσεις, ενισχύουν οι τελευταίες δηλώσεις Τσίπρα, καθώς ο Έλληνας πρωθυπουργός ξεπέρασε σε αυτό το θέμα τους προκατόχους του σε λεκτική ένταση, ξεκαθαρίζοντας ότι πρέπει να σεβαστό το δικαίωμα της Κύπρου να αξιοποιήσει την ΑΟΖ και ότι η Ελλάδα δεν θεωρεί ιδιαίτερα σοβαρό το τουρκικό casus belli (η γνωστή δήλωση με τα… σκυλιά που γαβγίζουν αλλά δεν δαγκώνουν).
Επιπλέον, δεν έχει περάσει απαρατήρητο στην Άγκυρα ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει επιταχύνει τις διαδικασίες για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, προς το παρόν σε μη αμφισβητούμενες περιοχές, αλλά σύντομα και σε περιοχές (π.χ. της νότιας Κρήτης), οι οποίες εντάσσονται στο πλέγμα των τουρκικών αμφισβητήσεων. Μάλιστα, σε τέτοιες περιοχές εντοπίζεται, λόγω της ανακάλυψης του Ζορ, το ενδιαφέρον των κολοσσών Total και Exxon.
Το Αιγαίο
Το τελευταίο εμπόδιο που θα είχε να ξεπεράσει η Αθήνα για να ανακηρύξει την ΑΟΖ είναι, βεβαίως, ο κίνδυνος να μεταφερθεί από την Τουρκία η ένταση στο Αιγαίο. Η ανακήρυξη της ΑΟΖ νομικά υπερβαίνει το επί δεκαετίες άλυτο θέμα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, κατά τρόπο που, κατά την τουρκική οπτική, θα δημιουργούσε τετελεσμένα στο Αιγαίο και θα έσπαγε τη διμερή συμφωνία να μην προχωρήσουν έρευνες για υδρογονάνθρακες μέχρι τη διευθέτηση του θέματος της υφαλοκρηπίδας.
Σε ενδεχόμενη κλιμάκωση των εντάσεων στο Αιγαίο, ρόλο επιδιαιτητή θα είχε, ασφαλώς, η Ουάσιγκτον. Αυτό δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό, όμως, για την Άγκυρα, καθώς η διοίκηση Τραμπ έχει δείξει ως τώρα ότι διατηρεί άριστες σχέσεις με το αμερικανικό πετρελαϊκό λόμπι –όχι τυχαία, τη θέση του υπουργού Εξωτερικών πήρε ο Ρεξ Τίλερσον, επί πολλά χρόνια διευθύνων σύμβουλος της Exxon. Η Ουάσιγκτον ήδη έχει υποστηρίξει σθεναρά, με δηλώσεις αλλά και με… το αεροπλανοφόρο Τζορτζ Μπους, τη γεώτρηση στην Κύπρο και πιθανότατα δεν θα έβλεπε με καλό μάτι μια επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο, που θα είχε ως στόχο να μπλοκαριστούν έρευνες για υδρογονάνθρακες, στις οποίες θα συμμετέχει και η Exxon.
Πέραν όλων αυτών των παραμέτρων, οι στρατιωτικοί αναλυτές αμφιβάλλουν για το αν έχει καν τη δυνατότητα το καθεστώς Ερντογάν να κλιμακώσει στρατιωτικά την ένταση στο Αιγαίο αυτή την περίοδο, καθώς ο τουρκικός στρατός έχει «ανοίγματα» σε πολλά και σοβαρά μέτωπα, ενώ έχει αποδυναμωθεί αισθητά από τις εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων που έγιναν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.
Κοινή εκτίμηση όλων των αναλυτών είναι ότι η κρίσιμη γεώτρηση στην Κύπρο θα προχωρήσει, χωρίς η Άγκυρα να κάνει κάτι περισσότερο από σπασμωδικές προκλητικές ενέργειες. Αν είναι επιτυχής, ο Αλέξης Τσίπρας θα έχει πολλά να συζητήσει για το «μεγάλο παιχνίδι» των υδρογονανθράκων με τον Εμανουέλ Μακρόν, που έχει προγραμματίσει επίσκεψη στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο…