Διαμορφώνεται ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας; Το ερώτημα αυτό και οι παγκόσμιες πολιτικοοικονομικές επιπτώσεις μιας ενδεχόμενα καταφατικής απάντησής του, απασχολούν διεθνώς αναλυτές και κυβερνήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, σε μια περίοδο που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζεται από ρευστότητα σε πολλαπλά επίπεδα. Η ψυχροπολεμικού τύπου αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων υφίσταται, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, σε όλες τις (γεω)πολιτικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο σε διακρατικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο διεθνών θεσμών.
AUKUS, μια ιστορική συμφωνία
Η αμυντική συμφωνία AUKUS (από τα αρχικά γράμματα των συμμετεχουσών σε αυτή) ΗΠΑ – Βρετανίας – Αυστραλίας φαίνεται να αποτελεί μια ιστορικού χαρακτήρα κίνηση που αλλάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες, μετατοπίζοντας το επίκεντρο των εξελίξεων από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό.
Η αγγλοσαξονική συμφωνία που στρέφεται κατά της Κίνας, «αδειάζοντας» τη Γαλλία –με την ακύρωση της αγοράς υποβρυχίων από την Αυστραλία κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή–, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον αδύναμο πλέον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως γεωπολιτικού παράγοντα, δημιουργεί ένα νέο πεδίο διεθνών ανταγωνισμών με ξεκάθαρα «στρατόπεδα». Ιαπωνία και Ινδία χαιρέτισαν την AUKUS, ενώ πρόσφατα η Ρωσία πήρε μέρος σε ναυτικές ασκήσεις στο δυτικό τμήμα του Ειρηνικού στο πλευρό της Κίνας.
Η νέα παγκόσμια Συναίνεση απέναντι στην Κίνα
Η άτυπη αυτή διελκυστίνδα Ουάσιγκτον – Πεκίνου, ωστόσο, αποτυπώνεται και στο πεδίο των εξελίξεων στην παγκόσμια πολιτική οικονομία, σε ένα ενδεχόμενο νέο παγκόσμιο παράδειγμα οικονομικής διακυβέρνησης και στις κινήσεις για την ανάκαμψη των χωρών του πλανήτη.
Η Σύνοδος των G7 (HΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και ΕΕ) τον περασμένο Ιούνιο «γέννησε» τη φιλοδοξία και τις ιδεολογικές γραμμές για ένα νέο οικονομικό παράδειγμα που θα αντικαταστήσει τη νεοφιλελεύθερη Συναίνεση της Ουάσιγκτον (WashingtonConsensus). Η Συναίνεση της Κορνουάλης (CornwallConsensus), με το memo-διακήρυξή της, τονίζει ότι η πανδημική κρίση ανέδειξε τις ελλείψεις της οικονομικής απορρύθμισης και της φιλελευθεροποίησης των αγορών που υπαγόρευε η Συναίνεση της Ουάσιγκτον τα τελευταία 30 χρόνια. Και θέτει ως στόχο –με λέξη-κλειδί την «ανθεκτικότητα»– την «αναζωογόνηση του οικονομικού ρόλου του κράτους, που θα επιτρέψει την επιδίωξη κοινωνικών στόχων, την οικοδόμηση διεθνούς αλληλεγγύης και τη μεταρρύθμιση της παγκόσμιας διακυβέρνησης με βάση το κοινό συμφέρον/κοινό καλό», όπως τόνισε σε πρόσφατο άρθρο της η οικονομολόγοςΜαριάναΜατσουκάτο, που μετέχει θεσμικά (εκπροσωπώντας την Ιταλία) στις εργασίες της G7.
Η διακήρυξη της νέας αυτής Συναίνεσης όμως, πέρα από την πανδημική και την κλιματική κρίση, θέτει ως μία από τις «προκλήσεις» της εποχής (που προφανώς πρέπει να «αντιμετωπιστεί») την άνοδο της Κίνας. Το Πεκίνο αντέδρασε απέναντι στην ιδεολογική πλατφόρμα της G7, με τον εκπρόσωπο του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών να δηλώνει τότε ότι «η περίοδος κατά την οποία μια χώρα ή ένα μπλοκ χωρών καθόριζαν τις διεθνείς σχέσεις έχει τελειώσει».
Η αντιπαράθεση κλυδωνίζει ΔΝΤ – Παγκόσμια Τράπεζα
Το ψυχροπολεμικό κλίμα όμως μεταφέρθηκε και σε επίπεδο διεθνών οικονομικών οργανισμών, με την «υπόθεση DoingBusiness», στην οποία ενεπλάκη η νυν Γενική Διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ΚρισταλίναΓκεοργκίεβα, να τραντάζει συθέμελα το Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η Γκεοργκίεβα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, έπειτα από έρευνα της δικηγορικής εταιρείας WilmerHale–κατόπιν ανάθεσης από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Παγκόσμιας Τράπεζας–, κατηγορήθηκε για χειραγώγηση των δεδομένων της έκθεσης «DoingBusiness 2018»,προς εύνοια της Κίνας, όταν διατελούσε Γενική Διευθύντρια της Τράπεζας. Το ΔΝΤ αποφάσισε, εν τέλει, να διατηρήσει στη θέση της τη Βουλγάρα Γενική Διευθύντρια, ωστόσο η αξιοπιστία των θεσμών του Μπρέτον Γουντς κλονίστηκε περαιτέρω.
Η υπόθεση αυτή ανέδειξε τον ανταγωνισμό ισχύος εντόςτων διεθνών οργανισμών, ιδιαίτερα εκεί όπου οι ΗΠΑ έχουν τον πρώτο λόγο (προηγήθηκε η διαμάχη για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όταν ο προκάτοχος του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν, Ντόναλντ Τραμπ, τον κατηγόρησε για φιλοκινεζική στάση, διακόπτοντας τη χρηματοδότηση της χώρας εν μέσω πανδημίας). Όπως έγραψαν χαρακτηριστικά οι FinancialTimes, η διαμάχη για το μέλλον της Γκεοργκίεβα αντικατοπτρίζει το πόση ισχύ είναι διατεθειμένες οι Ηνωμένες Πολιτείες να παραχωρήσουν στην Κίνα εντός των οργανισμών στους οποίους οι ΗΠΑ έχουν τον πρώτο λόγο (για παράδειγμα, η Ουάσιγκτον, ως ισχυρότερος χρηματοδότης του ΔΝΤ, απολαμβάνει τριπλάσια ισχύ σε ψήφους στο εσωτερικό του Ταμείου σε σχέση με την Κίνα).
Οι συνέπειες των ανταγωνισμών ισχύος για τη μετα-πανδημική εποχή
Ανεξάρτητα από το αν η διαμάχη ΗΠΑ – Κίνας αποτελεί έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο –με αναλυτές όπως ο καθηγητής του Χάρβαρντ Τζόζεφ Νάι να απορρίπτουν κατηγορηματικά τον όρο, εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της έντονης οικονομικής διασύνδεσης των δύο υπερδυνάμεων–, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός ισχύος απειλεί να υπονομεύσει την ομαλή μετάβαση του πλανήτη στη μετα-Covidεποχή και την αντιμετώπιση των παραγόντων εκείνων που είτε προκάλεσαν μια αλληλουχία κρίσεων τις τελευταίες δεκαετίες (παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, κρίση Ευρωζώνης, προσφυγική κρίση, Brexit, πανδημική κρίση και ενεργειακή κρίση) είτε δεν πρόσφεραν αποτελεσματικά αντίδοτα για την αντιμετώπισή τους.
Οι παραπάνω εξελίξεις δείχνουν ότι μπαίνουμε σε μια περίοδο σκληρού ρεαλισμού, με όρους διεθνών σχέσεων, και αναμφίβολα προκαλείται ανησυχία όταν η διαμάχη επηρεάζει διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς (ΔΝΤ-ΠΤ) που έχουν ως καθήκον τη διαφύλαξη του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και στο πλαίσιο αυτό την άμβλυνση των επιπτώσεων της πανδημικής ύφεσης. Την ανησυχία επιτείνει και η επίδραση του ψυχροπολεμικού κλίματος στη διαμόρφωση ενός νέου οικονομικού παραδείγματος, μιας νέας Συναίνεσης. Μια νέα «μάχη χαρακωμάτων» και η συνακόλουθη υποχρέωση επιλογής στρατοπέδων, αντί της πολυμέρειας και της προώθησης της διεθνούς συνεργασίας, μόνο σε νέα δεινά και νέες κρίσεις θα οδηγήσουν.
Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Συντονιστής του Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων ΕΝΑ
Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 1ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ