Η αντίστροφη μέτρηση για την πιο επικίνδυνη οικονομική κρίση στην Τουρκία από το 2001 φαίνεται ότι έχει αρχίσει, με τη λίρα να κλείνει χθες σε νέο ιστορικό χαμηλό έναντι δολαρίου, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή συναλλαγματικά αποθέματα για την υπεράσπισή της, την κεντρική τράπεζα να υποχρεώνεται να αυξήσει το κόστος δανεισμού, σφίγγοντας τον κλοιό στους δανειολήπτες, τους οικονομικούς παράγοντες να αμφισβητούν ανοικτά την οικονομική πολιτική της Άγκυρας και τους ξένους επενδυτές να αξιολογούν τα ομόλογα των τουρκικών τραπεζών ως πιο επικίνδυνα από αυτά των τραπεζών της Ουκρανίας, της Νιγηρίας και της Ζάμπια.
Η ισοτιμία του δολαρίου με τη λίρα ξεπέρασε χθες και τις 7,38 λίρες, για να κλείσει την ημέρα στις 7,37. Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο στην ιστορία, με το αμερικανικό νόμισμα να έχει κερδίσει 24% από την αρχή του έτους, ή, αντίστροφα, τη λίρα να έχει χάσει σχεδόν 20%.
Σε ανάλυσή του ο οίκος Moody’s πιστοποίησε ότι η Τουρκία έχει εξαντλήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα σε μια αποτυχημένη προσπάθεια υπεράσπισης της λίρας, ενώ ο υπουργός Οικονομικών και γαμπρός του Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, ουσιαστικά ομολόγησε, μιλώντας στο CNN Turk, ότι οι προσπάθειες υπεράσπισης του νομίσματος εγκαταλείπονται. Όπως είπε, δεν έχει και μεγάλη σημασία η διολίσθηση του νομίσματος, αφού ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Παράλληλα, για πρώτη φορά άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να έχει ύφεση φέτος η Τουρκία, με συρρίκνωση του ΑΕΠ έως και κατά 2%, διαψεύδοντας τον Ερντογάν, που δηλώνει συνεχώς ότι θα υπάρξει ανάπτυξη.
Ενώ οι αλλοπρόσαλλες δηλώσεις του Αλμπαϊράκ ενέτειναν τις ανησυχίες για την πορεία της οικονομίας, η κεντρική τράπεζα κάνει μια ύστατη προσπάθεια να οριοθετήσει τη διολίσθηση της λίρας με «κρυφή» αύξηση του κόστους δανεισμού, ώστε να μην κινηθεί αντίθετα στην προσταγή Ερντογάν για διατήρηση χαμηλών επιτοκίων. Παρότι διατηρεί αμετάβλητο το βασικό της επιτόκιο, η κεντρική τράπεζα παρέχει ρευστότητα στις τράπεζες με άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία, οδηγώντας το μέσο επιτόκιο παροχής ρευστότητας σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα.
Η αύξηση στο μέσο κόστος παροχής ρευστότητας από την κεντρική τράπεζα (πηγή: Bloomberg)
Η εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών έχει κλονισθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε τα ομόλογα ομόλογα των τριών μεγάλων τουρκικών τραπεζών διαπραγματεύονται με απόδοση περισσότερο από 10% υψηλότερη από την απόδοση των αμερικανικών κρατικών ομολόγων και να κατατάσσονται, όπως σημειώνει το Bloomberg, στη δεκάδα των πιο επικίνδυνων τίτλων στις αναδυόμενες αγορές, μαζί με εταιρικά ομόλογα χρεοκοπημένων χωρών όπως η Γκάνα, η Τζαμάικα και η Αργεντινή. Για τον Αλμπαϊράκ μπορεί να μην είναι σοβαρό πρόβλημα η πτώση της λίρας, οι αναλυτές όμως επισημαίνουν ότι για κάθε 10% που υποτιμάται το νόμισμα οι τράπεζες χάνουν 5% από την κεφαλαιακή τους επάρκεια, κάτι που εξηγεί την έξοδο κεφαλαίων από τα τραπεζικά ομόλογα.
Χειρότερο, όμως, για τον Ερντογάν, ο οποίος επέμεινε σε δηλώσεις του ότι οι πιέσεις στη λίρα είναι αποτέλεσμα επιθέσεων από ξένες δυνάμεις, είναι ότι χάνεται η εμπιστοσύνη στο εσωτερικό της χώρας στην οικονομική πολιτική:
- Χειρότερος εχθρός του νομίσματος και από τις «ξένες δυνάμεις» που βλέπει ο Ερντογάν είναι οι Τούρκοι πολίτες και οι επιχειρήσεις, που σπεύδουν να μετατρέψουν τις λίρες τους σε δολάρια, αγνοώντας ακόμη και τον βαρύ φόρο που επιβάλλεται σε αυτές τις συναλλαγές, με αποτέλεσμα οι καταθέσεις σε δολάρια να έχουν αυξηθεί σχεδόν σε 220 δισ. δολ., δηλαδή κατά 26% από την αρχή του έτους.
- Ο πρόεδρος της ένωσης βιομηχανιών ένδυσης δήλωσε ότι οι κλωστοϋφαντουργίες της χώρας υφίστανται σοβαρές απώλειες από τη διακύμανση της συναλλαγματικής ισοτιμίας, ενώ ο επικεφαλής του συνδέσμου των μεγάλων εμπορικών καταστημάτων επισήμανε ότι οι καταναλωτές σπεύδουν να αγοράσουν εισαγόμενα είδη πριν αυξηθούν κι άλλο οι τιμές και σύντομα τα αποθέματα θα τελειώσουν και θα υπάρξουν μεγάλες αυξήσεις.
Λύση μέσω... Λιβύης
Σε αυτό το πλαίσιο, η Άγκυρα είναι απεγνωσμένη για μια «ένεση» συναλλάγματος, όπως αυτή που έλαβε νωρίτερα φέτος (15 δισ. δολ.) από το Κατάρ, αλλά ακόμη και το Κατάρ, που ουσιαστικά βρίσκεται υπό τη στρατιωτική προστασία της Τουρκίας, δεν έχει προσφερθεί ως τώρα να βοηθήσει, ενώ όλες οι προσπάθειες που έχουν γίνει για swaps με μεγάλες κεντρικές τράπεζες (Fed, ΕΚΤ, Τράπεζα της Αγγλίας, Τράπεζα της Ιαπωνίας) έχουν πέσει στο κενό.
Σε αυτό το σημείο, η οικονομική κρίση διασταυρώνεται με την επιθετική εξωτερική πολιτική του Ερντογάν στην Αν. Μεσόγειο, όπως σημειώνουν πολιτικοί παρατηρητές. Το τουρκικό καθεστώς έχει ποντάρει πολλά στη Λιβύη, προσβλέποντας να μετατρέψει την παροχή στρατιωτικής προστασίας στην κυβέρνηση της Τρίπολης σε άμεσα οφέλη με τη μορφή της παροχής συναλλάγματος και της πρόσβασης σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων, με βάση τη σχετική συμφωνία για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών.
Ήδη ο Ερντογάν έλαβε μια πολύτιμη πληρωμή από τη Λιβύη, τον Ιούνιο, ύψους 12 δισ. δολ., τα οποία κατατέθηκαν από την κεντρική τράπεζα της Λιβύης στην κεντρική τράπεζα της Τουρκίας ως αντάλλαγμα για την παροχή στρατιωτικής υποστήριξης, χάρη στην οποία ανακόπηκε η προέλαση των δυνάμεων του στρατηγού Χάφταρ προς την Τρίπολη.
Όμως, η ρευστή κατάσταση που επικρατεί στη Λιβύη, καθώς οι παρεμβάσεις της Ρωσίας, της Αιγύπτου και της Γαλλίας δεν έχουν επιτρέψει στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας να καταλάβει τη Σύρτη με τη βοήθεια της Τουρκίας και των μισθοφόρων της, ώστε να «βάλει στο χέρι» τα σημαντικότερα κοιτάσματα πετρελαίου, δεν επιτρέπει στην κυβέρνηση του Σάρατζ να προχωρήσει σε άλλες «παροχές» προς την Τουρκία ή να προωθηθούν οι συμφωνίες 16 δισ. δολ. που έχουν συνομολογηθεί με τουρκικές εταιρείες.
Έτσι, δεν φαίνεται πλέον από πού θα μπορούσε ο Ερντογάν να αντλήσει το πολύτιμο συνάλλαγμα που χρειάζεται για να αποτρέψει την κορύφωση της οικονομικής κρίσης, χωρίς να χρειασθεί να κάνει το βήμα που φοβάται περισσότερο, εκτιμώντας ότι θα μπορούσε να τον οδηγήσει στο πολιτικό τέλος, όπως συνέβη και με τις παλιές πολιτικές δυνάμεις της Τουρκίας προ εικοσαετίας: την προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.