Μια νέα αντιπαράθεση Βορρά - Νότου αρχίζει στην Ευρώπη για την έκδοση κοινού χρέους, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι τεράστιες επενδύσεις που απαιτούνται για να υποστηριχθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και οι οποίες υπολογίζονται στην έκθεση του Μάριο Ντράγκι στα 800 δισ. ευρώ ετησίως, ξεπερνώντας κατά πολύ και τις επενδύσεις που έγιναν μεταπολεμικά με το Σχέδιο Μάρσαλ.
Στην άτυπη σύνοδο κορυφής που έγινε την Παρασκευή με θέμα την ανταγωνιστικότητα, το θέμα του κοινού δανεισμού, που αποτελεί «κόκκινο πανί» για τη Γερμανία και τις άλλες «φειδωλές» χώρες του Βορρά αποφεύχθηκε να αναφερθεί ρητά στο κοινό ανακοινωθέν, το οποίο ξεπέρασε το θέμα της χρηματοδότησης των επενδύσεων με διπλωματικές διατυπώσεις, οι οποίες αφήνουν ανοικτές όλες τις δυνατότητες.
Ειδικότερα, στη σχετική παράγραφο αναφέρεται ότι:
«Οι προκλήσεις ανταγωνιστικότητας που αντιμετωπίζουμε θα απαιτήσουν σημαντικές επενδύσεις, κινητοποιώντας τόσο δημόσια όσο και ιδιωτική χρηματοδότηση. Δεσμευόμαστε να διερευνήσουμε και να αξιοποιήσουμε όλα τα μέσα και τα εργαλεία για την επίτευξη των στόχων μας: το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο ως ουσιαστικό μέσο για την υλοποίηση των στρατηγικών μας προτεραιοτήτων· την Ένωση Κεφαλαιαγορών, για την κινητοποίηση ιδιωτικής χρηματοδότησης· και την αυξημένη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Θα διερευνήσουμε την ανάπτυξη νέων μέσων. Θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την εισαγωγή νέων ιδίων πόρων.
Η ανάγκη για μια ενιαία απάντηση δεν ήταν ποτέ πιο επιτακτική. Καλούμε όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να εφαρμόσουν και να υλοποιήσουν επειγόντως αυτή τη νέα ευρωπαϊκή συμφωνία ανταγωνιστικότητας. Θα συνεχίσουμε να παρέχουμε περαιτέρω στρατηγική καθοδήγηση και να επανεξετάζουμε τακτικά την πρόοδο κατά το επόμενο έτος».
Σύμφωνα με πληροφορίες, η διατύπωση που αναφέρεται σε «όλα τα μέσα και τα εργαλεία» ήταν το σημείο συμβιβασμού των αντίθετων θέσεων Βορρά και Νότου, καθώς αφήνει ανοικτές όλες τις δυνατότητες, χωρίς όμως να γίνεται ειδική αναφορά στην έκδοση κοινού χρέους, κατά τα πρότυπα της χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης, όπως είχε προτείνει ο Μάριο Ντράγκι.
Ο ίδιος ο Ντράγκι, σε δηλώσεις του από τη Βουδαπέστη, η οποία φιλοξένησε τη Σύνοδο Κορυφής, δεν παρέλειψε να υπενθυμίσει την πρόταση για κοινό χρέος, αν και, γνωρίζοντας τις λεπτές διπλωματικές ισορροπίες, φρόντισε να δώσει προτεραιότητα, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, στην άντληση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσα από μια πολιτική ενοποίησης των κεφαλαιαγορών της Ευρώπης.
Υπογράμμισε ότι ο κοινός δανεισμός, που ανέλαβε για πρώτη φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης μετά την πανδημία είναι απαραίτητος, αλλά η προτεραιότητα θα πρέπει να είναι «μια πραγματική ενιαία κεφαλαιαγορά» για να ρέουν επενδύσεις και αποταμιεύσεις σε όλα τα κράτη μέλη.
Αντίρροπες δυνάμεις από Τραμπ και Γερμανία
Όπως τονίζουν πολιτικοί παρατηρητές στις Βρυξέλλες, η δύσκολη συζήτηση για την έκδοση κοινού χρέους επηρεάζεται από δύο αντίρροπες δυνάμεις:
- Από τη μια, η εκλογή Τραμπ και οι απειλές που δημιουργεί για την ευρωπαϊκή οικονομία, με τον προστατευτισμό και τις φορολογικές ελαφρύνσεις που μπορεί να προκαλέσουν έξοδο επιχειρήσεων από την Ευρώπη προς τις ΗΠΑ, δημιουργεί ασφυκτική πίεση για την ΕΕ να προχωρήσει στη λήψη άμεσων και δραστικών μέτρων για να υποστηριχθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ο Ντράγκι έχει ξεκαθαρίσει με την έκθεσή του, ότι είναι τόσο μεγάλες οι επενδύσεις που απαιτούνται, που είναι αδύνατο να χρηματοδοτηθούν αν δεν εκδοθεί κοινό χρέος.
- Από την άλλη, όμως, η γερμανική πολιτική ηγεσία, ακόμη και αν ήθελε να συζητήσει το θέμα, είναι πολλαπλώς «βραχυκυκλωμένη». Υπάρχει η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου που έχει εγκρίνει την κοινή έκδοση χρέους για το Ταμείο Ανάκαμψης μόνο ως ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο. Υπάρχει, όμως, και η παρατεταμένη προεκλογική περίοδος που άρχισε με την κατάρρευση της κυβέρνησης Σολτς, η οποία καθιστά απαγορευτική την έναρξη τέτοιων συζητήσεων αυτή την περίοδο, καθώς πρόκειται για ένα θέμα που μπορεί να προκαλέσει οξύτατες αντιδράσεις και βαρύ πολιτικό κόστος για την απερχόμενη κυβέρνηση Σολτς.
Στις Βρυξέλλες εκτιμούν ότι η χρηματοδότηση των επενδύσεων για τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας είναι ένα θέμα που θα ανοίξει στις αρχές του 2025, όταν θα έχει εγκατασταθεί η επόμενη κυβέρνηση στο Βερολίνο, πιθανότατα με κορμό τους Χριστιανοδημοκράτες. Η συντηρητική παράταξη της Γερμανίας κατά παράδοση είναι εχθρική σε πρωτοβουλίες για έκδοση κοινού χρέους, όμως έχει αποδείξει ιστορικά ότι μπορεί να κάνει δύσκολους συμβιβασμούς, αν αυτό απαιτείται για τη διάσωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, κάτι που έγινε και στη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, όταν η Μέρκελ αποδέχθηκε τη δημιουργία μηχανισμού για τον δανεισμό κρατών.
Η πρόοδος σε αυτή τη συζήτηση μπορεί να διευκολυνθεί, όπως εκτιμούν στις Βρυξέλλες από... τον Τραμπ. Αν εφαρμόσει τα ακραία μέτρα πολιτικής που έχει εξαγγείλει προεκλογικά, όπως η επιβολή δασμών 20% σε όλα τα ευρωπαϊκά προϊόντα, ο Ντόναλντ Τραμπ ίσως γίνει ο καταλύτης για να δημιουργηθούν συνθήκες κρίσης στην Ευρώπη, η οποία εξαρχής έχει δείξει ότι κινείται ταχύτερα προς την ενοποίηση κάθε φορά που το επιβάλλουν κάποιες συνθήκες κρίσης.
Κατά τα άλλα, το ανακοινωθέν των ηγετών που εκδόθηκε την Παρασκευή χαρακτηρίζεται από έντονη φιλοδοξία για αλλαγές και μέτρα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, αν και δεν δημιουργεί την εντύπωση ότι πράγματα οι αναγκαίες κινήσεις θα γίνουν με την ταχύτητα που χρειάζεται. Εκτός από όσα αναφέρει για τη χρηματοδότηση, το ανακοινωθέν αναφέρει τα εξής:
Το ανακοινωθέν των «27»
Αντιμέτωποι με νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες και οικονομικές και δημογραφικές προκλήσεις, εμείς, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είμαστε αποφασισμένοι να διασφαλίσουμε την κοινή οικονομική μας ευημερία, να τονώσουμε την ανταγωνιστικότητά μας, καθιστώντας την ΕΕ την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο στον κόσμο και διασφαλίζοντας την κυριαρχία, την ασφάλεια, την ανθεκτικότητα και την παγκόσμια επιρροή της ΕΕ. Με βάση τις εργασίες που άρχισαν στις Βερσαλίες και συνεχίστηκαν περαιτέρω στη Γρανάδα, τις Βρυξέλλες και στο στρατηγικό θεματολόγιο, θα καταστήσουμε την Ένωση πιο ανταγωνιστική, παραγωγική, καινοτόμο και βιώσιμη, αξιοποιώντας την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και διασφαλίζοντας σύγκλιση και ισότιμους όρους ανταγωνισμού τόσο εντός της Ένωσης όσο και παγκοσμίως.
Χαιρετίζουμε τις εκθέσεις «Πολύ περισσότερα από μια αγορά» του Ενρίκο Λέτα και «Το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας» του Μάριο Ντράγκι, οι οποίες εντοπίζουν κρίσιμες προκλήσεις και διατυπώνουν συστάσεις προσανατολισμένες στο μέλλον. Παρέχουν μια σταθερή βάση πάνω στην οποία θα προωθήσουμε φιλόδοξα το έργο μας. Αδράξουμε την κλήση αφύπνισης. Είναι επιτακτική ανάγκη να γεφυρώσουμε επειγόντως το χάσμα καινοτομίας και παραγωγικότητας, τόσο με τους παγκόσμιους ανταγωνιστές μας όσο και εντός της ΕΕ. Θα εργαστούμε με ενότητα και αλληλεγγύη προς όφελος όλων των πολιτών, των επιχειρήσεων και των κρατών μελών της ΕΕ.
Για να τονωθεί η ανταγωνιστικότητά μας, όλα τα μέσα και οι πολιτικές πρέπει να αξιοποιηθούν με ολοκληρωμένο και συνεκτικό τρόπο τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών. Η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης δεν αποτελεί πλέον επιλογή. Σήμερα, τονίζουμε την επιτακτική ανάγκη για αποφασιστική δράση για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και ζητούμε αποφασιστικές και συλλογικές προσπάθειες για τους ακόλουθους παράγοντες ανταγωνιστικότητας, με βάση τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024:
1. Εντατικοποίηση των προσπαθειών μας για τη διασφάλιση μιας πλήρως λειτουργικής ενιαίας αγοράς και την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της ως βασικής κινητήριας δύναμης για την καινοτομία, τις επενδύσεις, τη σύγκλιση, την ανάπτυξη, τη συνδεσιμότητα και την οικονομική ανθεκτικότητα. Για τον σκοπό αυτό, καλούμε την Επιτροπή να παρουσιάσει, έως τον Ιούνιο του 2025, μια νέα και ολοκληρωμένη οριζόντια στρατηγική για την εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, συμπεριλαμβανομένου ενός χάρτη πορείας με σαφή χρονοδιαγράμματα και ορόσημα.
2. Λήψη αποφασιστικών μέτρων προς μια Ένωση Αποταμίευσης και Επενδύσεων έως το 2026 και επείγουσα πρόοδος όσον αφορά την Ένωση Κεφαλαιαγορών. Αυτό θα δημιουργήσει πραγματικά ολοκληρωμένες ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές, προσβάσιμες σε όλους τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, ιδίως στις ΜΜΕ και τις νεοσύστατες επιχειρήσεις. Αυτό θα επιτρέψει στις καινοτόμες εταιρείες μας να επεκταθούν. Επιπλέον, η αύξηση των επενδύσεων μετοχικού κεφαλαίου θα συμβάλει στη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ σε κρίσιμες τεχνολογίες. Απαιτείται επίσης περαιτέρω πρόοδος για την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης.
3. Διασφάλιση της βιομηχανικής ανανέωσης και απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, και παροχή στην ΕΕ της δυνατότητας να παραμείνει βιομηχανική και τεχνολογική δύναμη. Για τον σκοπό αυτόν, θα αναπτύξουμε μια ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική για να διασφαλίσουμε την ανάπτυξη των βασικών τεχνολογιών του αύριο, δίνοντας παράλληλα ιδιαίτερη προσοχή στις παραδοσιακές βιομηχανίες που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο. Καλούμε την Επιτροπή να παρουσιάσει, κατά προτεραιότητα, μια ολοκληρωμένη βιομηχανική στρατηγική για ανταγωνιστικές βιομηχανίες και ποιοτικές θέσεις εργασίας.
4. Δρομολόγηση επανάστασης απλούστευσης, εξασφάλιση σαφούς, απλού και έξυπνου κανονιστικού πλαισίου για τις επιχειρήσεις και δραστική μείωση του διοικητικού και κανονιστικού φόρτου και του φόρτου υποβολής εκθέσεων, ιδίως για τις ΜΜΕ. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια ευνοϊκή νοοτροπία βασισμένη στην εμπιστοσύνη, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να ανθίσουν χωρίς υπερβολική ρύθμιση. Οι βασικοί στόχοι που πρέπει να υλοποιηθούν από την Επιτροπή χωρίς καθυστέρηση περιλαμβάνουν την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων για τη μείωση των απαιτήσεων υποβολής εκθέσεων κατά τουλάχιστον 25% κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025, καθώς και τη συμπερίληψη εκτιμήσεων σκοπιμότητας και επιπτώσεων στην ανταγωνιστικότητα στις προτάσεις της.
5. Αύξηση της αμυντικής ετοιμότητας και ικανότητάς μας, ιδίως με την ανάλογη ενίσχυση της αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης μας[1]. Στο πλαίσιο αυτό, η Ύπατη Εκπρόσωπος και η Επιτροπή θα παρουσιάσουν χωρίς καθυστέρηση τις αναπτυγμένες επιλογές για δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση. Θα αξιοποιήσουμε επίσης το δυναμικό της διαστημικής βιομηχανίας.
6. Τοποθέτηση της Ευρώπης στην πρώτη γραμμή της έρευνας και της καινοτομίας παγκοσμίως, ιδίως όσον αφορά τις ανατρεπτικές τεχνολογίες, και επίτευξη του στόχου του 3% του ΑΕΠ για Έρευνα και Ανάπτυξη έως το 2030. Είμαστε έτοιμοι να εργαστούμε πάνω στην πρόταση του Ενρίκο Λέτα για μια «πέμπτη ελευθερία» για την ενίσχυση της έρευνας, της καινοτομίας και της εκπαίδευσης στην ενιαία αγορά.
7. Επιδίωξη του διττού στόχου της στρατηγικής ενεργειακής κυριαρχίας και της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Για τον σκοπό αυτό, θα οικοδομήσουμε κατά προτεραιότητα μια πραγματική Ενεργειακή Ένωση που θα χαρακτηρίζεται από μια πλήρως ολοκληρωμένη και διασυνδεδεμένη αγορά ενέργειας, μέσω της απαλλαγής του ενεργειακού μας μείγματος από τις ανθρακούχες εκπομπές και του εφοδιασμού οικονομικά προσιτών και καθαρής ενέργειας σε όλους τους πολίτες και τις επιχειρήσεις μας. Θα ληφθούν επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης που προκύπτει από τις υψηλές και ευμετάβλητες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και των αιτίων τους.
8. Οικοδόμηση μιας πιο κυκλικής και αποδοτικής ως προς τη χρήση των πόρων οικονομίας και ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης αγοράς δευτερογενών υλικών, ιδίως πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας. Για τον σκοπό αυτό, καλούμε την Επιτροπή να παρουσιάσει την πράξη της για την κυκλική οικονομία.
9. Ενίσχυση των τεχνολογικών ικανοτήτων της ΕΕ, επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού σε όλους τους κλάδους, αξιοποίηση των ευκαιριών της οικονομίας των δεδομένων, με παράλληλη διασφάλιση της ιδιωτικής ζωής και της ασφάλειας, καθώς και προώθηση της ανάπτυξης καινοτόμων τεχνολογιών. Καλούμε την Επιτροπή να υποβάλει σχετικές προτάσεις έως τον Ιούνιο του 2025.
10. Αξιοποίηση του ταλέντου της Ευρώπης και επένδυση σε δεξιότητες για την προώθηση θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας σε ολόκληρη την Ένωση. Στόχος μας θα είναι η ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου, η προάσπιση των ίσων ευκαιριών και η μείωση των ανισοτήτων, σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.
11. Επιδίωξη μιας φιλόδοξης, ισχυρής, ανοικτής και βιώσιμης εμπορικής πολιτικής, με τον ΠΟΕ στον πυρήνα της, η οποία υπερασπίζεται και προωθεί τα συμφέροντα, την οικονομική διαφοροποίηση και την ανθεκτικότητα της ΕΕ. Θα ενισχύσουμε την οικονομική μας ασφάλεια, διατηρώντας παράλληλα μια ανοικτή οικονομία και οικοδομώντας διεθνείς εταιρικές σχέσεις.
12. Δημιουργία ανταγωνιστικού, βιώσιμου και ανθεκτικού γεωργικού τομέα, παροχή σταθερού και προβλέψιμου πλαισίου για τους γεωργούς, ενίσχυση της θέσης τους στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και διασφάλιση θεμιτού ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και στην εσωτερική αγορά.
