Όταν αισθανόμαστε άσχημα, εύκολα πιστεύουμε ότι το πρόβλημα είναι «αυτοί». Και όταν «αυτοί» μοιάζουν να κλείνουν το δρόμο προς την ευτυχία μας, φαίνεται ότι ο μόνος τρόπος για να αισθανθούμε καλά είναι να δώσουμε μάχη με «αυτούς». Τι γίνεται όμως εάν έπειτα από χρόνια μαχών, ακόμα αισθάνεσαι άσχημα; Είναι «αυτοί» πιο ύπουλοι απ’ ότι φανταζόσουν, ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; Ας το δούμε από μία άλλη, πιο επιστημονική, σκοπιά:
Τα «χαρούμενα» χημικά του εγκεφάλου μας ενεργοποιούνται και απενεργοποιούνται για λόγους που δύσκολα κατανοούμε και τα αντίστοιχα «δυστυχή» συστατικά «σημαίνουν συναγερμό» ακόμα και σε περιπτώσεις που στην πραγματικότητα είμαστε ασφαλείς. Αυτό συμβαίνει διότι η νευροχημεία μας ελέγχεται από εγκεφαλικές δομές που έχουμε κληρονομήσει από παλαιότερα ζώα, οι οποίες μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά όταν κάνουμε πράγματα που προωθούν τα γονίδιά μας.
Υπάρχει όμως τρόπος να αισθανόμαστε καλά τώρα, ανεξάρτητα από το τι κάνουν «αυτοί» (ανεξάρτητα από τους εξωτερικούς παράγοντες), εφόσον κατανοήσουμε πως δουλεύει η «χημεία της χαράς» στον εγκέφαλό μας.
Για το σκοπό αυτό θα αξιοποιήσουμε γνώση από τα βιβλία* της Loretta Graziano Breuning, η οποία είναι καθηγήτρια management στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και ιδρύτρια του Inner Mammal Institute, που βοηθάει ανθρώπους να διαχειρίζονται τα «σκαμπανεβάσματα» του θηλαστικού εγκεφάλου. Λοιπόν:
Ντοπαμίνη: Επιδίωξη «ανταμοιβής»
Η ντοπαμίνη είναι η εκπληκτική αίσθηση που έχουμε με μία νέα ανταμοιβή, ένα νέο απόκτημα. Και μόνο το να προσεγγίσουμε κάτι που επιθυμούμε, διεγείρει το μηχανισμό της ντοπαμίνης, οπότε με την αναζήτηση αισθανόμαστε καλά για αρκετό χρόνο. Όμως όταν πια αποκτήσουμε το ζητούμενο, η ωραία αυτή αίσθηση διαρκεί μόνο λίγα λεπτά.
Εάν «αυτοί» μας προσέφεραν ανταμοιβές συνεχώς, θα συνηθίζαμε και δεν θα απολαμβάναμε αυτή την ωραία αίσθηση της ντοπαμίνης. Η «πτώση» της ντοπαμίνης μας σοκάρει και τότε ίσως κατηγορούμε «αυτούς» (τους εξωτερικούς παράγοντες) ότι μας στερούν τη χαρά. Με αυτόν τον τρόπο σκέψης όμως, θα αισθανόμαστε διαρκώς άσχημα. Αντ’ αυτού, μπορούμε να απολαύσουμε τώρα την ευφορία της ντοπαμίνης, κινούμενοι προς τις επιθυμητές «ανταμοιβές» μας, δηλαδή επιδιώκοντας αυτά που θέλουμε.
Ωκυτοκίνη: Εμπιστοσύνη
Τόσο το να δίνουμε, όσο και το να λαμβάνουμε εμπιστοσύνη ενεργοποιούν την ωκυτοκίνη μας. Κάποιες φορές η εμπιστοσύνη μας προδίδεται και αυτό μπορεί να μοιάζει σαν «ο άλλος» να κατέστρεψε το καλό μας συναίσθημα. Όμως η εμπιστοσύνη είναι απλώς μία προσδοκία. Οι άλλοι δε συμμορφώνονται με τις προσδοκίες μας διαρκώς. Ευτυχώς, μπορούμε να απολαύσουμε την ωκυτοκίνη τώρα αμέσως, κάνοντας βήματα προς την οικοδόμηση εμπιστοσύνης, αντί να ασχολούμαστε με τα σφάλματά «των άλλων».
Σεροτονίνη: Αναγνώριση και σεβασμός
Είναι υπέροχο να απολαμβάνεις την αναγνώριση και το σεβασμό από τους «άλλους». Αυτή η αίσθηση όμως περνάει σύντομα και ο εγκέφαλος παύει να εκκρίνει σεροτονίνη μέχρι να δεχθείς πάλι το αντίστοιχο ερέθισμα. Αυτό είναι εκνευριστικό και εύκολα μπορείς να κατηγορήσεις «τους άλλους» που δεν σου παρέχουν επαρκώς ή συχνά αναγνώριση και σεβασμό.
Όμως αυτή η προσέγγιση δεν είναι ρεαλιστική. Εάν για να αισθανόμαστε καλά χρειαζόμαστε να παίρνουμε συγχαρητήρια και κομπλιμέντα όλη την ώρα, σίγουρα θα έχουμε πρόβλημα. Αλλά ακόμα κι αν αυτό γινόταν, δεν θα μας έκανε τόσο χαρούμενους όσο νομίζουμε. Έτσι, αντί να εστιάζουμε στην αποτυχία «των άλλων» να μας αναγνωρίσουν και να μας εκφράσουν το σεβασμό τους, δε μας εμποδίζει κανένας να αναγνωρίζουμε και να γιορτάζουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας, τώρα, αυτή τη στιγμή!
Ενδορφίνη: Φυσικός τραυματισμός
Ναι, είναι λυπηρό, αλλά είναι η αλήθεια. Θα ήταν υπέροχο να είχαμε την ευφορία της ενδορφίνης συνεχώς, αλλά ο εγκέφαλός μας δεν έχει σχεδιαστεί έτσι. Η "μορφίνη της φύσης" έχει δημιουργηθεί για να καλύπτει τον πόνο ενός τραυματισμού για λίγα λεπτά, μέχρι να καταφέρουμε να δραπετεύσουμε από τον κίνδυνο. Έπειτα πονάμε, διότι ο πόνος είναι το σήμα που στέλνει το σώμα, ότι το τραυματισμένο σημείο χρειάζεται φροντίδα.
Εάν η ενδορφίνη μας ήταν συνεχώς σε λειτουργία, θα «παίζαμε με τη φωτιά» συνεχώς και… θα πεθαίναμε πολύ νέοι. Οπότε, ας μην προσδοκούμε να έχουμε διαρκώς αυτού του είδους την οπιούχα ευφορία. Ας είμαστε ευγνώμονες για τον μηχανισμό έκτακτης ανάγκης του σώματός μας και τελικά, για το ότι είμαστε σχεδιασμένοι έτσι, ώστε να μπορούμε να διαχειριζόμαστε τα σκαμπανεβάσματα της ζωής, χωρίς να χρειαζόμαστε να τα καλύπτουμε με οπιούχα λήθη.
Κι αν παύαμε να «τους» πολεμάμε;
Εάν κάποιος έχει αφιερώσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του δίνοντας μάχες με «αυτούς» για να αισθάνεται καλά, σίγουρα θα αισθανθεί ένα παράξενο κενό εάν ξαφνικά σταματήσει. «Ποιος είμαι χωρίς αυτή τη συνεχή μάχη;» είναι η ερώτηση που πιθανότατα θα ανακύψει.
Ακόμα κι αν ο εγκέφαλός μας «επιμένει» να λειτουργεί με κάποιους μηχανισμούς ζώων του πάρα πολύ μακρινού παρελθόντος, τελικά είμαστε ανεξάρτητοι, ενήλικοι άνθρωποι, όχι έφηβα ζώα αγέλης. Μπορεί να έχουμε ακόμα νευροχημικά σκαμπανεβάσματα, αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει τρόπος να τα διαχειριστούμε. Μπορούμε να απολαμβάνουμε τη δύναμη που έχουμε επί της νευροχημείας μας, αντί να κατηγορούμε «τους άλλους» ότι δε μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά.
Δε μπορούμε να ελέγξουμε τους εγκεφάλους των άλλων, αλλά έχουμε τη δύναμη να επηρεάζουμε κάποιες λειτουργίες του δικού μας εγκεφάλου. Και μπορούμε να την αξιοποιήσουμε τώρα!
Καλή επιτυχία!
* Η Loretta Graziano Breuning αναπτύσσει εκτενώς σχετικά θέματα στα βιβλία της "Habits of a Happy Brain: Retrain Your Brain to Boost Your Serotonin, Dopamine, Oxytocin and Endorphin", "Beyond Cynical" και "I, Mammal"