Ένα δώρο πρωτοφανές στην τραπεζική ιστορία έκανε το 2020 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις τράπεζες της ευρωζώνης, μέσω του ειδικού προγράμματος παροχής ρευστότητας για την πανδημία, μέσω του οποίου οι τράπεζες δανείσθηκαν τεράστια ποσά με αρνητικό επιτόκιο. Οι ελληνικές τράπεζες, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσαν στις οικονομικές καταστάσεις 2020, άντλησαν περισσότερα από 41 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο ένα τέταρτο του ΑΕΠ της χώρας.
Ειδικότερα, οι οικονομικές καταστάσεις αποκαλύπτουν ότι στα τέλη Δεκεμβρίου το ποσό που είχαν αντλήσει οι τράπεζες από το πρόγραμμα πιο μακροπρόθεσμης παροχής ρευστότητας για την πανδημία (PELTRO) έφθανε τα 41,4 δισ. ευρώ. Σε όλες τις τράπεζες το ποσό που είχαν αντλήσει ξεπερνούσε το 10% του ενεργητικού τους. Ειδικότερα,
- Η Alpha Bank είχε «τραβήξει» από την ΕΚΤ στις 31/12/2020 ρευστότητα 11,9 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 17% τους ενεργητικού της.
- Η Eurobank είχε αντλήσει 8,02 δισ. ευρώ, ή ποσοστό 11,8% του ενεργητικού.
- Για την Εθνική, το ποσό διαμορφωνόταν σε 10,5 δισ. ευρώ, δηλαδή ποσοστό 13,6% του ενεργητικού.
- Η Πειραιώς είχε αντλήσει 11 δισ. ευρώ, που αντιστοιχούν στο 15,4% του ενεργητικού.
Αυτά τα ποσά προφανώς δεν διοχετεύθηκαν από τις τράπεζες στην πραγματική οικονομία, όπως ήταν ο στόχος του προγράμματος της ΕΚΤ -αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, θα μιλούσαμε σήμερα για μια «έκρηξη» νέων χορηγήσεων που θα ξεπερνούσε σε ένταση τις «χρυσές» εποχές της δεκαετίας του 2000. Σε πολλές ευκαιρίες, τραπεζίτες έχουν εξηγήσει ότι αυτή η αναντιστοιχία οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική οικονομία δεν έχει αρκετές αξιόχρεες επιχειρήσεις και νοικοκυριά για να απορροφήσουν σημαντικού ύψους δάνεια, τη στιγμή μάλιστα που τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια εξακολουθούσαν, στο τέλος του 2020, να ανέρχονται στο 35% των χαρτοφυλακίων.
Πρόσθετο «μαξιλάρι»
Παρότι γνώριζαν ότι δεν θα αξιοποιούσαν για νέα δάνεια αυτή τη ρευστότητα, οι τράπεζες την άντλησαν για να δημιουργήσουν ένα πρόσθετο «μαξιλάρι» κερδοφορίας εκ του ασφαλούς, χάρη στα αρνητικά επιτόκια των δανείων της ΕΚΤ:
Η μακροπρόθεσμη ρευστότητα χορηγείται αρχικά με αρνητικό επιτόκιο -0,25%, ίσο με το επιτόκιο αποδοχής καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών από την ΕΚΤ.
Όμως, όσες τράπεζες -δηλαδή σχεδόν όλες- καταφέρνουν όχι να αυξάνουν τις χορηγήσεις, αλλά απλώς να διατηρούν σταθερό το υπόλοιπο των δανείων (ως τα τέλη του 2021, σύμφωνα με τις τελευταίες αποφάσεις της ΕΚΤ) παίρνουν ένα «μπόνους», καθώς το αρνητικό επιτόκιο δανεισμού αυξάνεται στο -1%.
Αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες, θεωρητικά, μπορούν να παίρνουν τη ρευστότητα, να μην την αξιοποιούν στο ελάχιστο, αλλά να την επιστρέφουν ως κατάθεση στην ΕΚΤ και να εξασφαλίζουν μια απόδοση 0,75% σε περίοδο αρνητικών επιτοκίων για τα περισσότερα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης. Δηλαδή, η ΕΚΤ χαρίζει στις τράπεζες ένα κέρδος της τάξεως των 13,5 δισ. ευρώ ετησίως, κατ' ελάχιστο, χωρίς να... κουνήσουν το δάκτυλό τους.
Στην πραγματικότητα, οι τράπεζες βγάζουν αρκετά περισσότερα. Οι ελληνικές τράπεζες, για παράδειγμα, κάνουν τοποθετήσεις σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, με υψηλότερη απόδοση, ή χορηγούν «ασφαλή» δάνεια (με εγγύηση του Δημοσίου), που έχουν ακόμη μεγαλύτερο επιτόκιο.
Κέρδη 125 εκατ. ευρώ
Ενημερώνοντας τους αναλυτές για τα αποτελέσματα του 2020, οι τραπεζικές διοικήσεις απέφυγαν να δώσουν στοιχεία για το ακριβώς ύψος των κερδών που εξασφάλισαν από το πρόγραμμα δανεισμού από την ΕΚΤ. Με μετριοπαθείς υπολογισμούς, όμως, δηλαδή αν θεωρηθεί ότι είχαν κατά μέσο μια ρευστότητα της τάξεως των 25 δισ. ευρώ από αυτή την πηγή και μια καθαρή απόδοση 0,50%, τα πρόσθετα κέρδη που εξασφάλισαν οι τράπεζες ήταν 125 εκατ. ευρώ.
Πρόκειται για μια πολύ σημαντική ενίσχυση, δεδομένου ότι το 2020 οι τέσσερις συστημικές τράπεζες εμφάνισαν ζημιές προ φόρων περίπου 200 εκατ. ευρώ, οι οποίες θα ξεπερνούσαν τα 300 εκατ. ευρώ, αν δεν υπήρχε το «δώρο» από την ΕΚΤ.