Με αφορμή τη συζήτηση για το προσφυγικό-μεταναστευτικό, για το τι προκαλεί τις μετακινήσεις των πληθυσμών και το πως αντιδρά η Ευρώπη και η χώρα μας, θέλω να φέρω στη συζήτηση μιαν άλλη πτυχή του ζητήματος που είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει στα επόμενα χρόνια, χωρίς να είμαστε ενημερωμένοι και προετοιμασμένοι γι’ αυτό.
Του Χαράλαμπου Κασίμη*
Ο πληθυσμός της Αφρικής ανέρχεται στο 1,3 δισ. σήμερα και οι προβολές δίνουν πληθυσμό 2,5 δισ. το 2050 και 4.5 δισ. το 2100. Το 77% αυτού του πληθυσμού είναι κάτω των 35 ετών και αποτελεί το πιο δυναμικό κομμάτι της δημογραφικής έκρηξης που συμβαίνει στην Αφρική αυτή την περίοδο.
Πρόκειται για την «πιο εντυπωσιακή δημογραφική μεταβολή στην ιστορία της ανθρωπότητας» γράφει ο Michailof, ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στην δημογραφία της Αφρικής και σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης. O S.Smith, μάλιστα, καθηγητής ειδικός για την Αφρική στο Πανεπιστήμιο της Β. Καρολίνας, σημειώνει ότι είμαστε εν μέσω μιας πληθυσμιακής έκρηξης, που αναγκαστικά θα οδηγήσει σε μαζικές μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη.
Οι επιστήμονες μπορεί να διαφωνούν για το μέγεθος αυτής της δυναμικής πληθυσμιακής έκρηξης, συμφωνούν, όμως όλοι, ότι η αύξηση του πληθυσμού διαμορφώνει ένα ποσοστό νέων, που αποτελεί πάνω από τα ¾ του συνολικού πληθυσμού και που δεν φαίνεται να έχει κανένα μέλλον, αν δεν αλλάξει δραστικά η οικονομική προοπτική της αφρικανικής ηπείρου.
Την ίδια ώρα η απειλή συγκρούσεων για την γη, το νερό, τα τρόφιμα, την εργασία είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Σε αρκετές περιοχές οι συγκρούσεις έχουν επέλθει ήδη οδηγώντας σε ριζοσπαστικοποίηση, μουσουλμανικό φονταμενταλισμό και μαζικές μεταναστεύσεις τον νεανικό πληθυσμό.
Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 ο αμερικανός P. Ehrlich έγραφε στο βιβλίο του «Η πληθυσμιακή βόμβα» ότι ο υπερπληθυσμός θα οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους στην πείνα και λιμοκτονία. Μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση, η Ευρώπη και η διεθνής κοινότητα δείχνει αμήχανη, χωρίς σχέδιο και πολιτικές, βυθισμένη στις αντιφάσεις της. Από τη μια μεριά στηρίζει παρεμβάσεις και συγκρούσεις σε διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου -που γεννούν πρόσφυγες και μετανάστες- και από την άλλη κλείνει τα σύνορά της.
Από τη μια μεριά, ήδη από το 2005, η ΕΕ στην Πράσινη Βίβλο για τη διαχείριση της οικονομικής μετανάστευσης διαπίστωνε τη δημογραφική της γήρανση και κατέληγε ότι κατά το διάστημα 2010 - 2030 θα χρειαζόταν 20 εκατομμύρια μετανάστες για να αποφύγει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και το ασφαλιστικό της σύστημα και από την άλλη χτίζει με τις πολιτικές της μιαν Ευρώπη-φρούριο.
Η απάντηση για τις χώρες που είναι εκτεθειμένες σε αυτή τη δημογραφική έκρηξη είναι οι επενδύσεις και η στήριξη της ανάπτυξης, πρωτίστως στη γεωργία και τις υποδομές, αλλά και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που απειλεί ακόμα περισσότερο την βιωσιμότητα της Αφρικής. Εξάλλου πρόκειται για πληθυσμούς που ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την γεωργία και κτηνοτροφία. Επενδύσεις, λοιπόν, και εκσυγχρονισμός των γεωργικών πρακτικών και προστασία έναντι της κλιματικής αλλαγής για την αντιμετώπιση της πείνας και τη δημιουργία απασχόλησης.
Το παράδειγμα της Αιθιοπίας βοηθάει να ελπίζουμε και χρήζει αναφοράς.
Με πληθυσμό 108 εκατ. σήμερα η Αιθιοπία εμφανίζει ρυθμούς ανάπτυξης 10% σε ετήσια βάση τα περασμένα χρόνια, ενώ μείωσε τις γεννήσεις και αύξησε την απασχόληση. Οι νέοι πλέον δεν αντιμετωπίζονται ως το μεγάλο βάρος, αλλά ως η ελπίδα και η ατμομηχανή της ανάπτυξης.
Πως τα έκανε όλα αυτά;
- Με την ειρήνευση ύστερα από χρόνια εμφύλιων συγκρούσεων και μεγαλύτερη κοινωνική σταθερότητα, η οποία προέκυψε με πολιτικές εκδημοκρατισμού και εξομάλυνση των σχέσεών της με τις γειτονικές χώρες όπως η Ερυθραία, η Σομαλία και το Τζιμπουτί (γεγονός που οδήγησε και στην απονομή Νόμπελ Ειρήνης στον πρόεδρο της χώρας).
- Με την εμπιστοσύνη και την επένδυση στους νέους, στην εκπαίδευση και την κατάρτισή τους. Το 70% του πληθυσμού της είναι κάτω των 30 ετών και το 50% κάτω των 15 και η χώρα αύξησε πέντε φορές από το 2005 την είσοδο των νέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αυξάνοντας παράλληλα και τα δημόσια ιδρύματα από 8 σε 36 δίνοντας το βάρος στις Θετικές Επιστήμες και Τεχνολογία, έναντι των Κοινωνικών Επιστημών, σε μια σχέση 70:30.
- Με τη δημιουργία του κατάλληλου «οικοσυστήματος» για την ανάπτυξη βιομηχανικών πάρκων, startup επιχειρήσεων και θέσεων απασχόλησης, παράλληλα με το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, ύστερα από χρόνια κρατικού ελέγχου της οικονομίας.
- Με την εκμετάλλευση της στρατηγικής της θέσης μεταξύ Ευρώπης-Ασίας για την μεταφορά παραγωγικών δραστηριοτήτων σε αυτή και με την δημιουργία και κατάλληλων υποδομών (κατασκευή και λειτουργία, μεταξύ άλλων, ηλεκτρικού σιδηρόδρομου σύνδεσης με το λιμάνι του Τζιμπουτί).
- Με την φιλοπεριβαλλοντική της πολιτική, την καταπολέμηση της αποδάσωσης (φύτεψε 350 εκατ. δέντρα σε μια ημέρα) και τη γεωργική της ανασυγκρότηση. Με την ενίσχυση της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας σε σημαντικά προϊόντα, όπως ο καφές, τα λουλούδια, η υφαντουργία, τα δέρματα. Με την ενίσχυση των εξαγωγών που υποστηρίχθηκαν και με τις πολιτικές των ΗΠΑ για την ανάπτυξη της Αφρικής και της Ευρώπης με το πρόγραμμά της «όλα εκτός από όπλα», που επιτρέπουν τις εξαγωγές της σε αυτές χωρίς δασμούς.
Απαιτείται, λοιπόν, σταθεροποίηση και λειτουργία της δημοκρατίας και των θεσμών στις χώρες αυτές, γιατί χωρίς ειρήνη και στοιχειώδη σταθερότητα, χωρίς καταπολέμηση της διαφθοράς, οι κίνδυνοι για εκτροπή σε συγκρούσεις και σε αύξηση των μεταναστευτικών ροών είναι μεγάλοι. Αν εκπληρωθούν ορισμένες από αυτές τις προϋποθέσεις, όλα είναι πιθανά. Ακόμα και σε χώρες που δεν φαίνεται να υπάρχει ελπίδα, γιατί αν τα παιδιά έχουν να φάνε και να πάνε σχολείο χωρίς φόβο, τότε τα θαύματα δεν είναι μακρινά.
*Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρώην Γενικός Γραμματέα Αγροτικής Πολιτικής & Διαχείρισης Κοινοτικών Πόρων Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων