Μαζευόμαστε πολλοί 'εκεί ψηλά' σε διαστημική τροχιά και αφήνουμε πίσω μας και... σκουπίδια που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα. Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA) εκτιμά πως μόνο την επόμενη δεκαετία περισσότεροι από 20.000 δορυφόροι αναμένεται να εκτοξευτούν από την επιφάνεια της Γης.
Το τεράστιο αυτό νούμερο αφορά και τον διαστημικό χώρο γενικότερα αλλά και την χαμηλή γήινη τροχιά (LEO) ειδικότερα, χώρο που γίνεται ολοένα και πιο κορεσμένος. Αυτή η «πρωτοφανής διαστημική κυκλοφοριακή συμφόρηση» κατά την EUSPA όχι μόνο δημιουργεί ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, αλλά αποτελεί και την αιτία 'πτήσης' σε τροχιά μιας μεγάλης ποσότητας διαστημικών υπολειμμάτων, διαστημικών σκουπιδιών δηλαδή που μάλιστα που αυξάνονται με ανησυχητικό ρυθμό.
Πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός; Εκτιμήσεις και ιχνηλάτηση των αντικειμένων αυτών κάνουν και οι ΗΠΑ, όπως και η Κίνα αλλά και η Ρωσία, σύμφωνα όμως με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περισσότερα από 1 εκατομμύριο διαστημικά απόβλητα μεγέθους άνω του ενός εκατοστού βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε τροχιά γύρω από τη Γη. Αυτά μπορεί να είναι από 'απλές' βίδες μέχρι ολόκληροι ανενεργοί δορυφόροι ή εξαρτήματα διαστημικών πυραύλων από προηγούμενες δεκαετίες.
Αυτή η «συμφόρηση» του διαστήματος όπως και τα διαστημικά «σκουπίδια» μπορούν να είναι η αιτία για ζημιές ή και ενδεχομένη καταστροφή λειτουργικών δορυφόρων. Για την ΕΕ σε κίνδυνο τίθενται συστήματα όπως το Galileo, το Copernicus και το EGNOS ταυτόχρονα με τους ιδιωτικούς δορυφόρους. Η αντιμετώπιση του θέματος είναι για ολόκληρο τον πλανήτη πλέον μια κατεπείγουσα ανάγκη.
Η «διαστημική συμφόρηση» και τα... ΑΤΜ που βγάζουν σφάλμα
Για να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα αυτά των διαστημικών «χωματερών» και της συμφόρησης, η ΕΕ πρότεινε μια ολιστική προσέγγιση.
«Το πρόβλημα του διαστημικού συνωστισμού δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, αλλά την τελευταία δεκαετία έχει γίνει ακόμα πιο ανησυχητικό. Οι δορυφόροι αποτελούν σήμερα αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής μας ζωής, προσφέροντας τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και υπηρεσίες πλοήγησης και παρακολούθησης της Γης για μια ευρεία γκάμα εφαρμογών όπως η συνδεσιμότητα, η γεωργία, οι μεταφορές, η διαχείριση καταστροφών, η ναυτιλία, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες κλπ. Αυτό είναι πολύ θετικό για την ευρωπαϊκή ψηφιακή οικονομία και ανταγωνιστικότητα, ωστόσο, το διάστημα γύρω από τον πλανήτη γίνεται συνωστισμένο. Η μείωση του κόστους κατασκευής και εκτόξευσης δορυφόρων έχει ανοίξει το δρόμο σε νέες εταιρείες (startups/SMEs) ώστε να εισέλθουν στον διαστημικό ανταγωνισμό. Αυτή τη στιγμή καταγράφονται πάνω από 5.000 δορυφόροι σε διάφορες τροχιές γύρω από τη Γη και στην επόμενη δεκαετία αναμένεται να κατασκευαστούν περίπου 20.000 νέοι» σημείωσε στο ΑΠΕ ΜΠΕ η κ. Χριστίνα Γιαννόπαππα, Head of the Office of the Executive Director στον EUSPA.
Όπως εξήγησε, όταν ένας δορυφόρος εκτοξεύεται, αφήνει πίσω του απόβλητα από τους πυραύλους τα οποία επίσης εισέρχονται σε τροχιά και περιστρέφονται γύρω από τη Γη. Αυτά τα διαστημικά απόβλητα, τα οποία μπορεί να έχουν μέγεθος ακόμη και ένα εκατοστό, μπορούν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες ζημιές στους λειτουργικούς μας δορυφόρους όπως τους δορυφόρους του Galileo και Copernicus εφόσον συγκρουστούν με αυτούς προκαλώντας ακόμη και διακοπή υπηρεσιών.
«Εκτός από τις υλικές και οικονομικές ζημιές, το κόστος για εμάς, τους τελικούς χρήστες στη Γη, θα μπορούσε να είναι τεράστιο αν οι δορυφόροι μας έπαυαν να λειτουργούν ως συνέπεια κάποιας σύγκρουσης. Για παράδειγμα, δεν θα μπορούσαμε να επικοινωνούμε, να πλοηγούμαστε ή ακόμα και να χρησιμοποιούμε μηχανήματα ATM, καθώς οι συναλλαγές χρονοσφραγίζονται από δορυφόρους.
Επιπλέον δε θα μπορούσαμε να παρακολουθούμε ζωντανά αγώνες ποδοσφαίρου από την άλλη πλευρά του πλανήτη ενώ τα κράτη μέλη δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε εικόνες υψηλής ανάλυσης και να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις, για παράδειγμα, στη διαχείριση καταστροφών όπως πυρκαγιές, σεισμοί κ.α. Για αυτό τον λόγο, η προστασία των ευρωπαϊκών περιουσιακών στοιχείων όπως του Galileo, μέσω της παρακολούθησης του διαστήματος γύρω από τη Γη με το EU Space Surveillance and Tracking, βρίσκεται στην πρώτη θέση της ημερήσιας διάταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής», εξηγεί το στέλεχος του EUSPA.
H νέα διαχείριση
Για την υποστήριξη αυτής της πρωτοβουλίας και με δεδομένη την εμπειρογνωμοσύνη του στην παροχή διαστημικών υπηρεσιών και τη διαχείριση θεμάτων ασφαλείας, ο EUSPA διαχειρίζεται πλέον εδώ και λίγο καιρό το γραφείο υποστήριξης της Κοινοπραξίας για την Επιτήρηση και Παρακολούθηση του Διαστήματος (SST), κατόπιν απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που είχε ληφθεί στις 3 Ιουνίου 2022. Το γραφείο υποστήριξης SST της ΕΕ θα συντονίζει τους χρήστες SST - στους οποίους περιλαμβάνονται οι ιδιοκτήτες και οι φορείς εκμετάλλευσης διαστημικών σκαφών - τα θεσμικά όργανα και κράτη μέλη της ΕΕ υποστηρίζοντάς τους στη χρήση της ειδικής πύλης και στην αξιοποίηση των διαθέσιμων υπηρεσιών.
«Ο EUSPA, με τη διαχείριση του γραφείου υποστήριξης του SST της ΕΕ, συμβάλλει στην προσέγγισή της για τη διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας και στην ανάπτυξη της στρατηγικής της ΕΕ για την ασφαλή και βιώσιμη χρήση του διαστήματος, διατηρώντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητα του διαστημικού κλάδου της», τόνισε ο εκτελεστικός διευθυντής του EUSPA, Rodrigo da Costa.
Η Ελλάδα στο EU SST Consortium
Όπως εξηγεί η κα. Γιαννόπαππα το γεγονός της ανάθεσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ειδικότερα από την Γενική Διεύθυνση για την Βιομηχανία Άμυνας και Διαστήματος (DG DEFIS) στον EUSPA της διαχείρισης του front desk της Κοινής Εποπτείας και Παρακολούθησης του Διαστήματος της ΕΕ δεν αποτελεί έκπληξη ενώ σημαντική θα είναι και η συνεισφορά της Ελλάδας στην προσπάθεια.
«Ο EUSPA είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός που διαθέτει εκτεταμένη εμπειρία και τεχνογνωσία στη διαχείριση και ασφάλεια των επίγειων και διαστημικών υποδομών των ευρωπαϊκών δορυφόρων, ειδικά εκείνων του Galileo. Σε υλοποίηση της απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αναθέσει στην EUSPA το front desk της Κοινής Εποπτείας και Παρακολούθησης του Διαστήματος της ΕΕ, έχουν δημιουργηθεί κατάλληλες υποδομές για να φιλοξενηθεί το γραφείο στις εγκαταστάσεις του Κέντρου Παρακολούθησης του Galileo στη Μαδρίτη, στην Ισπανία.
Εκεί, η εξειδικευμένη ομάδα της EUSPA θα συμβάλλει στον συντονισμό της εποπτείας και της παρακολούθησης του διαστήματος για πάνω από 400 δορυφόρους. Οι υπηρεσίες SST της ΕΕ αξιολογούν τον κίνδυνο συγκρούσεων σε τροχιά και την ανεξέλεγκτη επανείσοδο των διαστημικών αποβλήτων στην ατμόσφαιρα της Γης, ενώ παράλληλα ανιχνεύουν και κατηγοριοποιούν διαστημικά θραύσματα», τόνισε η Ελληνίδα επιστήμονας που εξήγησε πως σημαντικό για την Ελλάδα είναι πως συμμετέχει στην Κοινοπραξία.
«Για να εκπληρώσει τα παραπάνω, η EUSPA συνεργάζεται στενά με το EU SST Consortium, που περιλαμβάνει σήμερα 15 κράτη μέλη της ΕΕ. Η Ελλάδα πρόσφατα εντάχθηκε στο EU SST Consortium, μέσω του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών που αποτελεί το Σημείο Επαφής, συγκεντρώνει ελληνικά περιουσιακά στοιχεία από όλη τη χώρα και συντονίζει πολλά ελληνικά πανεπιστήμια και ινστιτούτα για την παροχή δεδομένων», τόνισε.
Έχουμε την τεχνολογία για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση;
Η κα. Γιαννόπαππα εξηγεί πως η Ευρωπαϊκή Ένωση ηγείται της προσπάθειας αυτής, που είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα και έχει ήδη θεμελιώσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη Διαχείριση της Διαστημικής Κυκλοφορίας και τονίζει: «η προσέγγιση αυτή αποσκοπεί στη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας των διαστημικών δραστηριοτήτων εξασφαλίζοντας ότι το διάστημα παραμένει ένα ασφαλές περιβάλλον.
Ο δρόμος για την επιτυχία σε αυτό το δύσκολο έργο είναι γεμάτος με απαιτήσεις, αφού για να υλοποιηθεί μια ολοκληρωμένη Διαχείριση της Διαστημικής Κυκλοφορίας, απαιτούνται αρκετά βήματα και δραστηριότητες. «Είναι ουσιαστικό να μπορούμε να έχουμε καλή κατανόηση της λεγόμενης "Space Situational Awareness", η οποία καλύπτει την Εποπτεία και Παρακολούθηση του διαστημικού αποτυπώματος αντικειμένων, την παρακολούθηση του Διαστημικού Καιρού, την πρόγνωση της ηλιακής δραστηριότητας και την παρακολούθηση των φυσικών διαστημικών αντικειμένων που βρίσκονται κοντά στη Γη, όπως οι αστεροειδείς. Η
ΕΕ και τα Κράτη Μέλη συνεχώς επενδύουν σε καινοτόμες τεχνολογίες όπως αισθητήρες για την παρακολούθηση της διαστημικής δραστηριότητας και την καλύτερη ανίχνευση των κομματιών που μπορούν να προκαλέσουν ζημιές σε επιχειρησιακούς δορυφόρους», σημειώνει η Ελληνίδα ειδικός, υψηλόβαθμο στέλεχος στον EYSPA.
΄Όσο για τους επόμενους στόχους της Ευρώπης, η κα. Γιαννόπαππα αναφέρει την ψήφιση ενός νομοθετικού πλαισίου, όπως ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάτι που αναμένεται εντός του 2024.
