Στο τελευταίο του βιβλίο, ο Ντάγκλας Ράσκοφ αμφισβητεί αυτό που αποκαλεί "Η Νοοτροπία": «Μια μοιρολατρική ορμή για την απόκτηση αρκετών χρημάτων και τεχνολογίας, ώστε να ξεπεράσουμε και να ξεχωρίσουμε από την υπόλοιπη ανθρωπότητα». Ο Ράσκοφ υποστηρίζει ότι τα κυκλικά οικονομικά συστήματα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των ανθρώπων, προάγοντας παράλληλα τη βιώσιμη ευημερία.
Θα μπορούσαμε να είμαστε πιο ευτυχείς και λιγότερο αγχωμένοι αν αγοράζαμε τοπικά και υποστηρίζαμε συνεταιρισμούς, προτείνει ο Ράσκοφ. Ας δούμε πως λειτουργεί αυτό.
Ακολουθεί -σε ελεύθερη μετάφραση / απόδοση- απόσπασμα από το βιβλίο "Survival of the Richest: Escape Fantasies of the Tech Billionaires" του Ντάγκλας Ράσκοφ (Πνευματικά δικαιώματα © 2022 Douglas Rushkoff, εκδόσεις W. W. Norton & Company, Inc).
"Κάποτε, ενώ μιλούσα σε ένα συνέδριο Γερμανών τραπεζιτών και πολιτικών, διηγήθηκα την ιστορία του πώς ένα συνδικάτο χαλυβουργών εφάρμοσε τις αρχές της «οριοθετημένης οικονομίας» στα συνταξιοδοτικά τους κεφάλαια. Αντί να τα επενδύσουν στο χρηματιστήριο, άρχισαν να επενδύουν σε κατασκευαστικά έργα, στα οποία εργάζονταν χαλυβουργοί του συνδικάτου. Δημιούργησαν θέσεις εργασίας για τον εαυτό τους με τα δικά τους περιουσιακά στοιχεία, τα οποία απέφεραν επίσης αποδόσεις. Αυτό λειτούργησε τόσο καλά, που πήγαν τα πράγματα ένα βήμα παραπέρα και επένδυσαν σε έργα στέγασης ηλικιωμένων για συνταξιούχους χαλυβουργούς και τους γονείς τους — ουσιαστικά λαμβάνοντας τρεις μορφές απόδοσης από την ίδια επένδυση.
«Είναι νόμιμο;» ρώτησε δύσπιστα ένας από τους Γερμανούς τραπεζίτες. «Ναι», απάντησα. «Έτσι λειτουργεί η οριοθετημένη οικονομία. Δεν παραχωρείς τις επενδύσεις σου στο χρηματιστήριο. Επενδύεις σε πράγματα που επιστρέφουν σε εσένα ή στην κοινότητά σου με πολλούς τρόπους».
Ένας οικονομολόγος σηκώθηκε και συστήθηκε ως Δόκτωρ-Καθηγητής-κάτι. "Κύριε Ράσκοφ», άρχισε. «Οι ιδέες σας είναι ενδιαφέρουσες, αλλά, λυπάμαι που το λέω, καθαρή φαντασία». Κάποιοι από τους άλλους γέλασαν. «Μπορείτε να μου πείτε, ποιο είναι το υπόβαθρό σας;»
Αντί να τους πω για το διδακτορικό μου ή την θητεία μου ως καθηγητής στα Ψηφιακά Οικονομικά, απλά έριξα μια ματιά στο φόντο πίσω μου στη σκηνή και απάντησα: «Μπλε». Ίσως ήμουν αχρείαστα ειρωνικός, αλλά έχω εκνευριστεί από αυτό το είδος υποδοχής. Το ίδιο συμβαίνει με οποιονδήποτε ενστερνίζεται τη βασική οικονομική λογική και προσπαθεί να την ενσταλάξει σε αυτούς που είναι τόσο βουτηγμένοι στην (παγιωμένη) "Νοοτροπία", που έχουν χάσει την ικανότητα να σκέφτονται έξω από τη μονοκατευθυντική λογική της.
Οι αρχές για την οικοδόμηση μιας πιο κυκλικής οικονομίας, που δεν εξαρτάται από την ανάπτυξη, είναι ξεκάθαρες. Διατηρήστε τους πόρους και τα έσοδα σε μία συνεχή ανακύκλωση μέσω της κοινότητας και προσβάσιμα στην εργατική τάξη. Αξιοποιήστε τη δύναμη της αμοιβαίας βοήθειας για να σηκώσετε ένα μέλος της κοινότητας κάθε φορά, το καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Διατηρήστε ανεξαρτησία από τους μεγάλους εργοδότες και τους αδιάφορους επενδυτές, κατέχοντας επιχειρήσεις σε συνεργασία με άλλους εργαζομένους.
Αυτές οι ιδέες είναι απειλητικές για τους παραδοσιακούς επενδυτές, επειδή δεν εξαρτώνται καθόλου από την επένδυσή τους. Οι ειδικοί των συμβατικών επιχειρήσεων έχουν πάντα έναν λόγο για τον οποίο οι συνεταιρισμοί, η αμοιβαία βοήθεια ή η τοπική πίστωση δεν μπορούν ποτέ να λειτουργήσουν. Οι freeloaders θα εκμεταλλευτούν τους εργαζόμενους, υποστηρίζουν. «Ακούγεται υπέροχο για προοδευτικές, μορφωμένες κοινότητες όπως το Πόρτλαντ ή το Μάντισον», με ρώτησε μια γυναίκα σε μια συνάντηση στο Ινστιτούτο Άσπεν, «αλλά πιστεύεις πραγματικά ότι οι άνθρωποι της "εσωτερικής πόλης" έχουν την πολυπλοκότητα για την οικοδόμηση συνεταιρισμών;»
Αποδεικνύεται ότι οι άνθρωποι της «εσωτερικής πόλης» (επεξήγηση: μαύροι) για τους οποίους ανησυχούσε, βρίσκονταν ήδη εντός της συνεταιριστικής οικονομίας εδώ και πολύ καιρό. Όσο περισσότερο οι μαύροι αποφεύγονταν και διαχωρίζονταν από την υπόλοιπη αμερικανική κοινωνία, τόσο περισσότερο αναγκάζονταν να εφεύρουν τα είδη κυκλικών οικονομιών και τοπικών στρατηγικών επανεπένδυσης που οι υπόλοιποι ανακαλύπτουμε μόλις τώρα. Συγκέντρωσαν χρήματα για να εξαγοράσουν ο ένας τον άλλον από τη δουλεία, ανέπτυξαν εταιρίες αλληλοβοήθειας για να πληρώσουν ο ένας για τις κηδείες και τις ιατρικές κρίσεις του άλλου και -αποκλεισμένοι από το κανονικό τραπεζικό σύστημα- έχτισαν επιχειρήσεις από την αρχή ως συνεταιριστικές επιχειρήσεις.
Επειδή ήταν αναγκασμένοι να είναι αυτάρκεις, οι συνεταιρισμοί και οι κοινότητες αλληλοβοήθειας μαύρων τα πήγαν καλύτερα από αυτές των λευκών ομολόγων τους. Αυτό πυροδότησε δυσαρέσκεια και οδήγησε στις εξάρσεις που στόχευαν επιτυχημένες κοινότητες μαύρων, όπως το Greenwood της Οκλαχόμα. Μερικοί από αυτούς τους συνεταιρισμούς εξακολουθούν να ακμάζουν σήμερα, σε μεγάλο βαθμό "κάτω από το ραντάρ" για να αποφευχθεί η "ρύθμιση" τους.
Αυτά τα πιο κυκλικά συστήματα δεν έχουν νόημα για τους κατόχους της "Νοοτροπίας", επειδή δεν υπάρχει τελικό παιχνίδι. Αντί να κορυφωθούν σε μια δημόσια εγγραφή, τα πράγματα φτάνουν εκεί που πρέπει και, στη συνέχεια, μένουν εκεί, καλύπτοντας τις ανάγκες των ανθρώπων, ενώ προάγουν τη βιώσιμη ευημερία. Δεν υπάρχει ευκαιρία για έξοδο, αλλά ούτε και υποχρέωση ανάπτυξης. Δεν υπάρχει μέρος για να εξωτερικεύσουμε τη ζημιά, αλλά αυτό γίνεται ένα ισχυρό κίνητρο για συμμετοχή σε πρακτικές που ωφελούν την κοινότητα, αντί να τη δηλητηριάζουν ή να την εξαθλιώνουν. Αυτό, με τη σειρά του, εμπνέει καινοτομία και αποτελεσματικότητα που σπάνια επιτυγχάνεται όταν οι εταιρείες χρηματοδοτούνται από μακρινούς μετόχους.
Ο (θεωρητικός των ΜΜΕ) Μάρσαλ ΜακΛούχαν προέβλεψε ότι, για να προσανατολιστούμε σωστά στην ψηφιακή εποχή, θα πρέπει να αναπτύξουμε την αναγνώριση μοτίβων - την ικανότητα να αμβλύνουμε την εστίασή μας από τις ιδιαίτερες λεπτομέρειες οποιασδήποτε κατάστασης για να αντιληφθούμε τα μεγαλύτερα μοτίβα. Οι βρόχοι ψηφιακής ανατροφοδότησης μας βοηθούν να δούμε ότι τα μέσα ενημέρωσης, η τεχνολογία, ο πολιτισμός, η οικονομία και ο φυσικός κόσμος μας έχουν τουλάχιστον τόσο κυκλικό χαρακτήρα, όσο και γραμμικό. Δεν είναι θέμα εξάλειψης της γραμμικότητας και της προόδου εντελώς, αλλά μάλλον η ενσωμάτωσή τους στους μεγαλύτερους κύκλους που ορίζουν την ύπαρξή μας. Όχι μια γραμμή ή ένας κύκλος, αλλά μια σπείρα, με την ιστορία να μην επαναλαμβάνεται ποτέ, αλλά σχεδόν πάντα με ομοιοκαταληξία καθώς προχωρά στο χρόνο.
Δεν είναι θέμα εξάλειψης της γραμμικότητας και της προόδου εντελώς, αλλά μάλλον η ενσωμάτωσή τους στους μεγαλύτερους κύκλους που ορίζουν την ύπαρξή μας
Με αυτή τη μεγαλύτερη κατανόηση των μοτίβων που κρύβονται πίσω από το παρελθόν μας, έρχεται μια μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης για το μέλλον. Όσοι από εμάς αναγνωρίζουμε ότι ήμασταν εδώ στο παρελθόν, είμαστε αυτοί που πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή στο πού πηγαίνουμε. Σήμερα, αυτό σημαίνει ότι ενεργούμε ως αντικουλτούρα στη "Νοοτροπία", εισάγοντας κυκλικότητα όπου οι άλλοι βλέπουν μόνο βέλη και πιο στοχαστική, μακροπρόθεσμη σκέψη εκεί που (οι άλλοι) μπορούν να επιδιώξουν μόνο την ταχύτητα διαφυγής.
Δεν πρόκειται να προσφέρω ένα σχέδιο για το πώς να σώσουμε τον κόσμο εδώ, αλλά μπορώ να επισημάνω μερικά από αυτά που πρέπει να κάνουμε για να μετριαστούν οι επιπτώσεις των μηχανορραφιών αυτών των ανδρών και να αναπτύξουμε κάποιες εναλλακτικές προσεγγίσεις. Όχι, δεν χρειάζεται να τα οδηγήσουμε "σε ράγες". Θα ήταν πολύ δύσκολο να τραβήξουμε τη γραμμή ανάμεσα στο ποιοι από εμάς είμαστε σε ποια πλευρά. Όλοι έχουμε συμμετάσχει στη "Νοοτροπία", ακόμα κι αν ήταν μόνο για να πιστέψουμε στο αναπόφευκτο του δικού μας θύματος. Γι' αυτό το πρώτο μας βήμα προς την απελευθέρωση από τη "Νοοτροπία" είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι τίποτα δεν είναι αναπόφευκτο. Δεν είμαστε ακόμα πάνω από τον γκρεμό. Έχουμε ακόμα επιλογές.
Πιο απλά, μπορούμε να πάψουμε να υποστηρίζουμε τις εταιρείες τους και τον τρόπο ζωής που προωθούν βίαια. Μπορούμε στην πραγματικότητα να κάνουμε λιγότερα, να καταναλώνουμε λιγότερα και να ταξιδεύουμε λιγότερο — και να κάνουμε τους εαυτούς μας πιο ευτυχισμένους και λιγότερο αγχωμένους μέσα σε αυτή τη διαδικασία.
Αγοράστε τοπικά, συμμετάσχετε σε αμοιβαία βοήθεια και υποστηρίξτε συνεταιρισμούς. Χρησιμοποιήστε τη νομοθεσία του μονοπωλίου για να διαλύσετε αντιανταγωνιστικά μεγαθήρια, την περιβαλλοντική ρύθμιση για τον περιορισμό της σπατάλης και την οργανωμένη εργασία για την προώθηση των δικαιωμάτων των περιστασιακά εργαζομένων. Αντιστρέψτε την φορολογική πολιτική, έτσι ώστε όσοι λαμβάνουν παθητικά κέρδη κεφαλαίου για τον πλούτο τους, να πληρώνουν υψηλότερα ποσοστά από εκείνους που εργάζονται ενεργά για το εισόδημά τους.
Τέτοια μέτρα θα επιβραδύνουν ή ακόμα και θα αντιστρέψουν τους ρυθμούς ανάπτυξης των μεγαλύτερων εταιρειών μας και θα προκαλέσουν την χρηματοοικονομική οικονομία όπως αυτή τη στιγμή λειτουργεί. Αυτό μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με το ένστικτό μας να διατηρήσουμε το ΑΕΠ σε άνοδο και την βαθιά ριζωμένη ανησυχία μας για την υγεία της οικονομίας. Αλλά, από πότε οι άνθρωποι βρισκόμαστε εδώ για να υπηρετούμε την οικονομία; Αυτή η πεποίθηση είναι ένα τεχνούργημα της "Νοοτροπίας", που διευκολύνεται από τη χρηματοδότηση και επιβάλλεται με την τεχνολογία."