Λιγότερους κινδύνους για την ελληνική οικονομία και τον χρηματοπιστωτικό τομέα «βλέπει» η Κομισιόν στη νέα σε βάθος ανάλυση της οικονομίας, που γίνεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η Κομισιόν σημειώνει με έμφαση, πάντως, ότι δεν είναι ικανοποιητικός ο ρυθμός μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων που έχουν φύγει από τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών και τελούν υπό τη διαχείριση των servicers.
Όπως αναφέρει η Επιτροπή στα συμπεράσματα της έκθεσης, οι μακροχρόνιες ευπάθειες της Ελλάδας που σχετίζονται με το υψηλό δημόσιο χρέος και το υψηλό απόθεμα μη εξυπηρετούμενων δανείων, την αδύναμη εξωτερική θέση και την υψηλή ανεργία υποχώρησαν σε όλα τα μέτωπα το 2023, αλλά απαιτούν περαιτέρω προσαρμογή και στενή παρακολούθηση.
Ο δείκτης δημόσιου χρέους συνέχισε να μειώνεται. Ενώ παραμένει το υψηλότερο εντός της ΕΕ, οι κίνδυνοι για τη βιωσιμότητα του χρέους βραχυπρόθεσμα φαίνονται χαμηλοί. Η αναμενόμενη περαιτέρω βελτίωση των δημοσιονομικών ισοζυγίων αναμένεται να διασφαλίσει ότι το δημόσιο χρέος θα συνεχίσει να μειώνεται.
Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο είχε διευρυνθεί σημαντικά την περίοδο 2020-2022, μειώθηκε κατά ένα τρίτο το 2023, υποβοηθούμενο κυρίως από την ευνοϊκή εξέλιξη των τιμών στις εξαγωγές και τις εισαγωγές, αλλά παρέμεινε πολύ πάνω από το προ κρίσης επίπεδό του.
Χάρη στην ισχυρή αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ, ο δείκτης καθαρής διεθνούς επενδυτικής θέσης (NIIP) βελτιώθηκε επίσης το 2023, αν και παραμένει ο χαμηλότερος στην ΕΕ.
Ο ρυθμός αύξησης της πραγματικής κατανάλωσης επιβραδύνθηκε το 2023, αλλά ο λόγος κατανάλωσης προς το ΑΕΠ επανήλθε με βραδύ ρυθμό στα προ πανδημίας επίπεδα και παραμένει ο υψηλότερος στην ΕΕ.
Η προβλεπόμενη ισχυρή αύξηση των επενδύσεων είναι πιθανό να διατηρήσει τη ζήτηση για εισαγωγές σε υψηλά επίπεδα κατά την περίοδο εφαρμογής του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ).
Η απασχόληση αυξήθηκε περαιτέρω και το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε, αλλά παραμένει μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ. Το απόθεμα των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων συνέχισε να μειώνεται τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2023.
Ωστόσο, δεν επιτεύχθηκε σημαντική πρόοδος όσον αφορά τη ρύθμιση του χαρτοφυλακίου ΜΕΔ που διακρατούν οι διαχειριστές, γεγονός που εξακολουθεί να επιβαρύνει τους ισολογισμούς του ιδιωτικού τομέα και να μειώνει την πιστοληπτική ικανότητα του ιδιωτικού τομέα.
Η διατήρηση του συνετού δημοσιονομικού προσανατολισμού και η συνεχής έγκαιρη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο του ΣΑΑ παραμένουν ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της διαρθρωτικής επανεξισορρόπησης της οικονομίας. Η Ελλάδα συνέχισε να εφαρμόζει, στο πλαίσιο του ΣΑΑ, το φιλόδοξο πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησε την τελευταία δεκαετία για την αντιμετώπιση των μεγάλων διαρθρωτικών αδυναμιών της οικονομίας.
Το 2023 σημειώθηκε πρόοδος σε ευρύ φάσμα τομέων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης, τα προγράμματα κατάρτισης για την επανειδίκευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων και των ανέργων και τις πολιτικές ενεργοποίησης της αγοράς εργασίας. Ελήφθησαν επίσης μέτρα στη δημόσια διοίκηση και στον δικαστικό τομέα για την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της δικαιοσύνης.
Οι εν εξελίξει και προγραμματισμένες μεταρρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα που ενισχύουν την εξυγίανση και την αναδιάρθρωση των ΜΕΔ είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της διευθέτησης των ΜΕΔ.
Η εξάλειψη της ανασφάλειας δικαίου που επισκίαζε τις διαδικασίες αναγκαστικής εκτέλεσης αποτέλεσε σημαντικό επίτευγμα το 2023 και σχεδιάζονται περαιτέρω μέτρα στο πλαίσιο του ΣΑΑ για να διευκολυνθεί η αναδιάρθρωση του χρέους και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της αναγκαστικής είσπραξης οφειλών.
Η διατήρηση της δυναμικής των μεταρρυθμίσεων στους τομείς που προσδιορίζονται ανωτέρω, η διατήρηση της εφαρμογής του ΣΑΑ και η επίτευξη του επιδιωκόμενου πρωτογενούς πλεονάσματος του προϋπολογισμού άνω του 2 % του ΑΕΠ είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της διαρθρωτικής επανεξισορρόπησης της οικονομίας. Επιπλέον, η μείωση του επενδυτικού χάσματος εξαρτάται από τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, καθώς και από την ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα και των κεφαλαιαγορών.
«Προσοχή στα κόκκινα δάνεια»
Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα στηρίζουν την επίλυση και την αναδιάρθρωση των ΜΕΔ, σημειώνει η Κομισιόν. Η κυβέρνηση ξεκίνησε εκ νέου το πρόγραμμα «Ηρακλής», το οποίο θα συμβάλει στη συνέχιση της εξυγίανσης των ισολογισμών των τραπεζών. Στο μέλλον, η διευκόλυνση των διαδικασιών αναδιάρθρωσης και εξυγίανσης του χρέους θα είναι ουσιαστικής σημασίας τόσο για τους διαχειριστές όσο και για τις μελλοντικές εσωτερικές (οργανικές) ρυθμίσεις των τραπεζών.
Η οργανική εξάλειψη των ΜΕΔ απαιτεί:
i) αποτελεσματική λειτουργία των διαφόρων πλατφορμών ρύθμισης βάσει του πτωχευτικού κώδικα·
ii) τη θέσπιση μόνιμου συστήματος για την προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών, το οποίο θα τους επιτρέπει να αναδιαρθρώνουν τα δάνειά τους·
iii) αποτελεσματικούς ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς που επιτρέπουν την πώληση ασφαλειών· και
iv) ομαλή διαδικασία εκτέλεσης.
Η αναδιάρθρωση στο πλαίσιο της πλατφόρμας εξωδικαστικής ρύθμισης οφειλών (OCW) επιταχύνθηκε το 2023, ενώ το ενδιαφέρον για τα άλλα εργαλεία του νέου Πτωχευτικού Κώδικα (αποκατάσταση, δεύτερη ευκαιρία, μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης) παρέμεινε περιορισμένο. Σημειώθηκε αργή πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση του μόνιμου συστήματος για την προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών. Ο αριθμός των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών αυξήθηκε, αλλά το μερίδιο των άγονων πλειστηριασμών παραμένει υψηλό, λόγω του χαμηλού ενδιαφέροντος τρίτων που μπορεί να συνδέεται με την έλλειψη επαρκών πληροφοριών σχετικά με τα ακίνητα και την αργή μεταβίβαση της κατοχής.
Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της 16ης Φεβρουαρίου 2023 διέλυσε την ανασφάλεια δικαίου που επισκίαζε τις διαδικασίες εκτέλεσης, αλλά η πρόοδος στις εν λόγω διαδικασίες παρέμεινε αργή λόγω δικαστικών ανεπαρκειών και έλλειψης ψηφιοποίησης. Από τη θετική πλευρά, οι συσσωρευμένες υποθέσεις αφερεγγυότητας νοικοκυριών (νόμος Κατσέλη) έχουν σχεδόν εκκαθαριστεί. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μέτρα για να αυξηθεί η ζήτηση εξασφαλίσεων από τρίτους και να επιταχυνθεί η διαδικασία μετά τον πλειστηριασμό και, ως εκ τούτου, και η ρύθμιση του χρέους.
«Τα κέρδη των τραπεζών μπορεί να μειωθούν»
Σχετικά με τις τράπεζες, η Κομισιόν σημειώνει ότι η μακροπρόθεσμη κερδοφορία εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία. Η κερδοφορία των τραπεζών ενδέχεται να επιδεινωθεί στο μέλλον, όταν η νομισματική πολιτική μεταβεί σε κύκλο χαλάρωσης και το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών αυξηθεί, καθώς αποπληρώνουν δάνεια στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) και συνεχίζουν να εκδίδουν χρέος για την εκπλήρωση της ελάχιστης απαίτησης ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL).
Η πιστωτική επέκταση των επιχειρήσεων έχει επιβραδυνθεί από τα τέλη του 2022 λόγω της σύσφιξης των χρηματοπιστωτικών συνθηκών και της εξασθένησης της οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο, η πιστωτική επέκταση παρέμεινε θετική (οι σωρευτικές καθαρές πιστωτικές ροές τεσσάρων τριμήνων ανήλθαν σε 0,9% του ΑΕΠ το γ ́ τρίμηνο του 2023) και είχε καλές επιδόσεις στη σύγκριση με τη ζώνη του ευρώ, υποστηριζόμενη από την έντονη απορρόφηση δανείων στο πλαίσιο της δανειακής διευκόλυνσης RRP. Ταυτόχρονα, η πιστωτική επέκταση των νοικοκυριών παραμένει αρνητική από το 2010, με τις σωρευτικές καθαρές πιστωτικές ροές τεσσάρων τριμήνων να φθάνουν το -0,5% του ΑΕΠ έως το γ ́ τρίμηνο του 2023.
Η χαμηλή πιστωτική επέκταση του ιδιωτικού τομέα αποτελεί κίνδυνο για τη μελλοντική κερδοφορία των τραπεζών. Ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις μειώθηκε στο 60%, ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα στην ΕΕ. Παράλληλα, τα εγχώρια κρατικά ομόλογα των τραπεζών αυξήθηκαν περαιτέρω, σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα αποτελέσματα ερευνών της ΕΤΕπ και της ΕΚΤ υποδηλώνουν ότι, εκτός από άλλους παράγοντες, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τις εταιρικές επενδύσεις, ιδίως για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).