Με μια κίνηση που αιφνιδίασε πολλούς παρατηρητές, ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν άνοιξε χθες τον δρόμο για την είσοδο της Σουηδίας στο NATO και πλέον θεωρείται βέβαιο, ακόμη και από τους υποστηρικτές της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, ότι ο Λευκός Οίκος θα ανοίξει τον δρόμο για την αναβάθμιση των τουρκικών F-16.
Η μεγάλη πρόκληση πλέον για την Αθήνα είναι να επιτύχει την επιβολή κάποιων όρων στην Άγκυρα για την απόκτηση των αεροσκαφών, αλλά και να χαράξει τη στρατηγική της απέναντι στη διαφαινόμενη συνολική αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας στο NATO.
Ο Ερντογάν αποδύθηκε χθες σε διπλωματικούς ελιγμούς που... ζαλίζουν, μία ημέρα πριν την έναρξη της συνόδου κορυφής του NATO στο Βίλνιους της Λιθουανίας, γνωρίζοντας ότι
- Δύσκολα θα γινόταν ανεκτό από τους συμμάχους να συνέχιζε να μπλοκάρει την ένταξη της Σουηδίας
- Είναι απολύτως αναγκαίο για τη σταθερότητα της τουρκικής οικονομίας να αρχίσει άμεσα μια πορεία αποκατάστασης των σχέσεων με τη Δύση.
Αρχικά, ο Τούρκος πρόεδρος δημιούργησε την εντύπωση ότι περιπλέκει τις διαπραγματεύσεις για τη Σουηδία, συνδέοντας την άρση του τουρκικού βέτο με την επανεκκίνηση των διαδικασιών ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Λίγες ώρες αργότερα, όμως, στην κρίσιμη συνάντηση με τον γ.γ. του NATO και τον πρωθυπουργό της Σουηδίας απέσυρε τις επιφυλάξεις του και - όπως ανακοίνωσε ο Γιενς Στόλτενμπεργκ -συμφώνησε «να προωθήσει το ενταξιακό πρωτόκολλο για τη Σουηδία στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση το συντομότερο δυνατόν και να συνεργαστεί στενά με το κοινοβούλιο για να διασφαλίσει την επικύρωσή του».
Ανταλλάγματα από ΕΕ και ΗΠΑ
Τα ανταλλάγματα που απέσπασε ο Ερντογάν από τη Σουηδία, όπως ανακοινώθηκαν από το NATO, περιλαμβάνουν όχι μόνο την «αντιτρομοκρατική συνεργασία» των δύο χωρών (εναντίον του PKK και των γκιουλενιστών), αλλά και τη δέσμευση της Στοκχόλμης ότι θα υποστηρίξει την επανεκκίνηση της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην Ε.Ε. -που έχει ελάχιστες πιθανότητες να προχωρήσει στο ορατό μέλλον- αλλά και την αναμόρφωση της συμφωνίας τελωνειακής συνεργασίας της Ε.Ε. με την Τουρκία, ένα θέμα που έχει μεγαλύτερο και άμεσο ενδιαφέρον για τους Τούρκους, αφού επηρεάζει την πορεία της οικονομίας.
Στις πιέσεις της Τουρκίας για επανέναρξη της ενταξιακής διαδικασίας, η Ε.Ε. ανταποκρίθηκε κατ' αρχήν θετικά, αν και θεωρείται απίθανο να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος με δεδομένες τις χαώδεις διαφορές που χωρίζουν τις δύο πλευρές. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ ανακοίνωσε ότι συμφωνήθηκε με τον Ερντογάν να «ενεργοποιήσουν εκ νέου» τις σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Ε.Ε., «ώστε η συνεργασία να ξαναγίνει σημαντική». Σημειώνεται ότι σε περίπτωση επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων η Ελλάδα θα έχει πάλι το ισχυρό όπλο του βέτο σε όλες τις φάσεις των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Πέρα από την ξαφνική ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος για την ένταξη στην Ε.Ε., την οποία οι αναλυτές συνδέουν με την ανάγκη για ενίσχυση της τουρκικής οικονομίας με κεφάλαια από τη Δύση, η σημαντικότερη επιδίωξη του Ερντογάν είναι να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Λευκού Οίκου και του Κογκρέσου για τα F-16. Από αυτή την άποψη, μεγάλη βαρύτητα έχει η συνάντηση που ανακοινώθηκε -μετά την άρση του βέτο για τη Σουηδία- ότι θα έχουν σήμερα στο Βίλνιους ο Τζο Μπάιντεν και ο Ερντογάν.
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, βέβαιο είναι ότι πλέον ο Λευκός Οίκος θα υποστηρίξει την προμήθεια των F-16 από την Τουρκία, ώστε να αρθούν και οι αντιρρήσεις από το Κογκρέσο. Ήδη, με την άρση του βέτο για τη Σουηδία, η μερίδα των νομοθετών που είχαν συνδέσει την προμήθεια των αεροσκαφών με την ένταξη της Σουηδίας στο NATO αναμένεται ότι θα αποσύρουν τις ενστάσεις τους, αφήνοντας στο Κογκρέσο μόνους τους νομοθέτες που υποστηρίζουν τις ελληνικές θέσεις και τάσσονται κατά της πώλησης των αεροσκαφών, εάν η Τουρκία δεν δεσμευθεί ότι δεν θα τα χρησιμοποιεί για παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου.
Σε μάχη οπισθοφυλακών η Ελλάδα
Σε αυτό το πεδίο, η Αθήνα και οι υποστηρικτές της στην Ουάσιγκτον φαίνεται πλέον ότι θα δώσουν μια μάχη οπισθοφυλακών. Στην πραγματικότητα, ο Λευκός Οίκος θα είναι αυτός που θα καθορίσει τους όρους της προμήθειας των μαχητικών, με βάση τις νέες ισορροπίες που διαμορφώνονται στις σχέσεις με την Τουρκία.
Πριν ανακοινωθεί η συμφωνία για τη Σουηδία, ο γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ, που έχει το δικαίωμα να μπλοκάρει την εισαγωγή προς συζήτηση μιας πρότασης της κυβέρνησης στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων, εμφανίσθηκε συγκρατημένα αισιόδοξος. Δήλωσε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει προχωρήσει ένα βήμα πιο κοντά στη θέση του Κογκρέσου, ότι πρέπει να υπάρξει μια δικλίδα ασφαλείας που θα αποτρέπει την Τουρκία από το να χρησιμοποιήσει τα αμερικανικά μαχητικά για τη παραβίαση της ελληνικής κυριαρχίας.
Αναγνώρισε, πάντως, ότι οι δικές του δυνατότητες παρέμβασης, όπως και συνολικότερα του Κογκρέσου, έχουν τα όριά τους. ««Θα δούμε τι θα προτείνει, εάν προτείνει κάτι, η κυβέρνηση για αυτό το θέμα. Φυσικά, το βέτο μου στα F-16 για την Τουρκία δεν είναι κάτι που είναι γραμμένο στο νόμο. Είναι άγραφος κανόνας. Εάν η κυβέρνηση επιλέξει να το παρακάμψει, θα αντιταχθώ σε αυτό και θα υπάρξουν συνέπειες με βάση όσα μπορώ να κάνω. Μπορούν να το κάνουν, παρακάμπτοντας το βέτο. Επομένως, πρέπει να διασφαλίσω ότι οι πραγματικοί μας εταίροι, όπως η Ελλάδα, θα βρίσκονται σε καλή θέση, ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί τις επόμενες ημέρες όσον αφορά το ΝΑΤΟ και την Τουρκία».
Στην Αθήνα, δεν υπήρχαν αυταπάτες ότι το μπλοκάρισμα της πώλησης F-16 στην Τουρκία θα μπορούσε να κρατήσει για πάντα, δεδομένης της θέσης και του ρόλου της Τουρκίας στο NATO, ιδιαίτερα σε μια περίοδο όπου είναι εξαιρετικά κρίσιμη η εποπτεία της Μαύρης Θάλασσας από τη Συμμαχία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Θα γίνει μια προσπάθεια, με τη βοήθεια και του ελληνικού λόμπι, να επιβληθεί με κάποιο τρόπο στην Τουρκία ο σεβασμός του ελληνικού εναέριου χώρου (που, σημειωτέον, δεν αναγνωρίζεται διεθνώς στα 10 μίλια αλλά στα 6), ενώ, σε κάθε περίπτωση, οι νέοι συσχετισμοί στο Αιγαίο ευνοούν την Ελλάδα, αφού η Τουρκία, λόγω της αγοράς των S-400, τέθηκε εκτός του προγράμματος των F-35, ενώ η Ελλάδα εισήλθε στο πρόγραμμα και θα έχει στη διάθεσή της τα κορυφαία αεροσκάφη πέμπτης γενιάς.
«Άγκυρα του NATO στη Μαύρη Θάλασσα»
Αυτό που προκαλεί προβληματισμό στους Έλληνες διπλωμάτες, πάντως, είναι ότι η Τουρκία, με τη στροφή που κάνει στην πολιτική της και την επαναπροσέγγιση της Δύσης, διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για σημαντική ενίσχυση του ρόλου της στο NATO, κάτι που αναμένεται, όπως έχει δείξει η ιστορία, ότι θα χρησιμοποιηθεί από την Άγκυρα για να ασκήσει από καλύτερη θέση την πολιτική αμφισβήτησης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Το πώς ακριβώς αντιλαμβάνεται η αμερικανική διπλωματία τον ρόλο της Τουρκίας, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, αποτυπώνεται σε άρθρο που δημοσίευσε το αμερικανικό think tank, Atlantic Council, όπου υποστηρίζεται ένθερμα η προμήθεια των F-16 στην Τουρκία. Όπως τονίζεται, μεταξύ άλλων, στο άρθρο «τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Τουρκία βλέπουν την τουρκική αεροπορική δύναμη ως άγκυρα του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας».
Ο αρθρογράφος προσθέτει ότι:
- Μαζί με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, η Τουρκία είναι το μεγαλύτερο από τα τρία κράτη μέλη του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και ελέγχει την πρόσβαση σε αυτήν βάσει της Σύμβασης του Μοντρέ. Με τη δεύτερη μεγαλύτερη στρατιωτική θέση της Συμμαχίας και τη μοναδική γεωγραφική θέση, η Τουρκία υπήρξε ένας κρίσιμος παίκτης στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας τόσο διπλωματικά όσο και στρατιωτικά.
- Η διασφάλιση των συμφερόντων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα εξαρτάται από μια ισχυρή Τουρκία. Η Ουκρανία το κατανοεί αυτό, και αυτό οδηγεί τους αξιωματούχους της να θεωρούν την Τουρκία ως μία από τις λίγες πιθανές εγγυήτριες χώρες ασφαλείας.
- Η Τουρκία έχει παράσχει υποστήριξη στις θαλάσσιες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στις περιοχές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Η ικανότητα της Τουρκίας να αποτρέψει τη Ρωσία εξαρτάται εν μέρει από την υγεία του στόλου των F-16 -του τρίτου μεγαλύτερου στον κόσμο, ο οποίος όμως αισθάνεται την ηλικία του.
- Η Τουρκία έχει παράσχει υποστήριξη στις θαλάσσιες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στις περιοχές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας και πιο πρόσφατα συμφώνησε να πουλήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar στη Ρουμανία. Ωστόσο, η ικανότητα της Τουρκίας να αποτρέψει τη Ρωσία εξαρτάται εν μέρει από την υγεία του στόλου των F-16 - του τρίτου μεγαλύτερου στον κόσμο, που όμως αισθάνεται την ηλικία του.
- Βραχυπρόθεσμα, μια συμφωνία για τα F-16 θα μπορούσε να αποκαταστήσει ένα ελάχιστο επίπεδο αμοιβαίας εμπιστοσύνης, να καλύψει τις ανάγκες της Συμμαχίας και να κλείσει το κεφάλαιο της αμυντικής συνεργασίας ΗΠΑ-Τουρκίας με θετικό πρόσημο. Για τους λόγους αυτούς, πολύ περισσότερο από το να ωθήσουν την ένταξη της Σουηδίας, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Τουρκίας συνεχίζουν να πιέζουν για πρόοδο.
Απομάκρυνση από τον Πούτιν
Ένα άλλο ζήτημα που παρακολουθεί στενά η ελληνική διπλωματία, καθώς μπορεί να συνδέεται με την ενίσχυση του ρόλου της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ είναι οι σαφείς διαθέσεις που δείχνει ο Ερντογάν μετά την επανεκλογή του να αποστασιοποιηθεί από τη Ρωσία του Πούτιν, ακόμη και με κινήσεις που προκαλούν οργή στο Κρεμλίνο, όπως η απόφασή του να επιτρέψει την επιστροφή στην Ουκρανία ανώτερων αξιωματικών του Τάγματος Αζόφ, παρότι είχε αρχικά συμφωνηθεί ότι θα έμεναν στην Τουρκία ως το τέλος του πολέμου.
Ακόμη σημαντικότερη, όμως, σε διπλωματικό επίπεδο, ήταν η σκληρή διαπραγμάτευση που φέρεται να έκανε η Άγκυρα με τη Μόσχα για την ανανέωση ισχύος της συμφωνίας για τα ουκρανικά σιτηρά, η οποία λήγει στις 17 Ιουλίου. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, Οι Τούρκοι διεμήνυσαν στους Ρώσους ότι, ακόμη και αν δεν εγκρίνουν την ανανέωση της συμφωνίας, οι εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας θα συνεχισθούν, με τα πλοία του τουρκικού στόλου να αναλαμβάνουν την προστασία των πλοίων έναντι ρωσικών επιθέσεων. Η Άγκυρα φέρεται να απηύθυνε αυτό το τελεσίγραφο ευρισκόμενη σε θέση ισχύος, αφού ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας έχει αποδυναμωθεί και δεν μπορεί να ενισχυθεί με άλλα πλοία, αφού οι Τούρκοι έχουν τον έλεγχο των Στενών.
Με αυτά τα δεδομένα, φαίνεται ότι αρχίζει μια νέα περίοδος για τον ρόλο της Τουρκίας στο NATO και τις σχέσεις της με τη Δύση, που θα είναι σημαντικά αναβαθμισμένη και πιθανόν να δίνει δυνατότητες στον Ερντογάν να αξιοποιήσει την ισχύ του εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου. Διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι οι Αμερικανοί δεν θέλουν να διαταραχθούν οι ισορροπίες στην νοτιοανατολική πτέρυγα του NATO, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν πλήρως την Άγκυρα, ή να καθοδηγήσουν εκ του ασφαλούς μια ελληνοτουρκική διαπραγμάτευση σε μια θετική για την Ελλάδα κατάληξη.