Η αγορά εργασίας αλλάζει και η πανδημία άλλαξε άρδην τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την εργασία. Το "κίνημα κατά της δουλειάς" αντιπροσωπεύει μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο πολλοί βλέπουν τον χώρο εργασίας - όπου η εργασία πρέπει να είναι ικανοποιητική και όχι αγγαρεία. Ο Μπέρτραντ Ράσελ υποστήριξε, ότι δεν υπάρχει λόγος για τον οποίο εργαζόμαστε τόσο σκληρά αυτές τις μέρες και ότι στον "ελεύθερο χρόνο" οι άνθρωποι δημιουργούν τα πιο λαμπρά πράγματα.
Όμως, έχει το κίνημα κατά της δουλειάς κάποια απήχηση ή εφαρμογή στο ευρύ κοινό ή είναι απλώς μία ιδιοτροπία λίγων προνομιούχων, που έχουν την πολυτέλεια να μπορούν να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους;
Το πιο κοινό επώνυμο στην Αυστραλία, τη Βρετανία, τη Νέα Ζηλανδία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ είναι το Smith, το οποίο αποτελεί την κατάληξη πολλών λέξεων που δηλώνουν -συνήθως τεχνικά - επαγγέλματα (blacksmith = σιδηρουργός, gunsmith = οπλουργός, goldsmith = χρυσοχόος κ.α). Στη Γερμανία, το πιο κοινό όνομα είναι Mueller (μυλωνάς, που υπάρχει ως επώνυμο και στην Ελλάδα). Στη Σλοβακία, είναι Varga (Τσαγκάρης, υπάρχει επίσης στην Ελλάδα). Σε όλες τις ΗΠΑ, θα βρείτε Hunter (κυνηγός), skinner (βυρσοδέψης), Weaver (Υφαντής!), Barber (κουρέας), Cook (μάγειρας), Mason (κτίστης), Brewer (ζυθοποιός) και Gardener (Κηπουρός).
Τα επώνυμά, λοιπόν, μας λένε μια συναρπαστική ετυμολογική ιστορία για τους προγόνους μας. Και αυτό που μας λένε, είναι ότι τα επαγγέλματα είχαν μεγάλη σημασία. Είχαν τόση σημασία που καθόριζαν ποιος είσαι.
Πολλοί πολιτισμοί έχουν μια εκδοχή της φιλοσοφίας των «καλών έργων». Αυτή είναι η ιδέα ότι οι δουλειές που κάνουμε, ο ιδρώτας και ο κόπος που καταβάλουμε σε ένα πράγμα, καθορίζουν ποιοι είμαστε. Αν "αργία μήτηρ πάσης κακίας", τότε η καλή, παλιομοδίτικη σκληρή δουλειά θα μας κάνει αγίους. Δίνουμε νόημα στη ζωή με αυτό που κάνουμε και είμαστε πιο ικανοποιημένοι μετά από μια καλή δουλειά.
Ωστόσο, υπάρχει διεθνώς ένα αυξανόμενο τμήμα της κοινωνίας που δεν το ερμηνεύει όλο αυτό με τον ίδιο τρόπο.
Το κίνημα κατά της δουλειάς
Το Subreddit Antiwork έχει 2,5 εκατομμύρια συνδρομητές. Είναι ένα μέρος για ανθρώπους που «θέλουν να τερματίσουν τη δουλειά τους, είναι περίεργοι να δουν τι θα γίνει αν τερματίσουν τη δουλειά τους και θέλουν να αξιοποιήσουν στο έπακρο μια ζωή χωρίς δουλειά». Αν διαβάσετε τι λένε μερικοί από τους παλιούς στο φόρουμ, θα τους δείτε να παραπονιούνται για το πόσο πολύ απέχει από αυτό που ήταν κάποτε. Σήμερα, είναι κυρίως μια αποθήκη μιμιδίων, επιστολών απόρριψης και αναρτήσεων του τύπου «το αφεντικό μου είναι ένας μ-------ς...». Όταν ξεκίνησε αρχικά, γέννησε ένα ολόκληρο κίνημα.
Ο ίδιος ο όρος «αντιεργασία» είναι κάπως παραπλανητικός. Η φιλοσοφία κατά της εργασίας δεν είναι ενάντια στην εργασία ή την προσπάθεια, αλλά κατά της εκμετάλλευσης του εργατικού δυναμικού. Απορρίπτει την ιδέα ότι όλοι πρέπει να δουλεύουμε μέχρι τελικής πτώσεως, για να τροφοδοτούμε ένα συνεχώς επεκτεινόμενο, παμφάγο σύστημα.
Δεν είναι καν ενάντια στον καπιταλισμό αυτό καθαυτό, αλλά μάλλον στα είδη των θέσεων εργασίας (και στα είδη των αφεντικών) που βλέπουν τους ανθρώπους ως πόρους. Το "κατά της δουλειάς" σημαίνει να φανταζόμαστε έναν κόσμο όπου δεν χρειάζεται να πουλάμε την εργασία μας για να επιβιώσουμε. Όλοι έχουμε εσωτερικεύσει μια αφήγηση ότι «πρέπει» να ανταλλάξουμε ώρες κουραστικής απασχόλησης με τα μέσα για να πληρώσουμε ενοίκιο, να αγοράσουμε τρόφιμα, να πληρώσουμε για ρεύμα. Από πολλές απόψεις, η αντι-εργασία είναι καλύτερα κατανοητή ως ικανοποιητική εργασία, που υποδηλώνει έναν "πιο ανθρώπινο" ή "φιλικό προς τη ζωή" τρόπο εργασίας
Επαινώντας την αεργία
Αν υπήρξε ποτέ μια φιλοσοφία της αντι-εργασίας, αυτή βρίσκεται στο δοκίμιο του Μπέρτραντ Ράσελ, "In Praise of Idleness". Στο δοκίμιο, μπορούμε να εντοπίσουμε τρία διακριτά σημεία:
- Το πρώτο ακυρώνει την ιδέα ότι «η δουλειά θα σε κάνει καλύτερο». Η εργασιομανία είναι ένα καταστροφικό απομεινάρι της παλιάς καλβινιστικής θεολογίας. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Μαξ Γουέμπερ ο λόγος που τόσο μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου (και οι μιμητές του) επιμένουν να εργάζονται τόσο σκληρά, ανάγεται στην προτεσταντική ιδέα, ότι τα καλά έργα θα σώσουν την ψυχή σου. Μόνο μια πεπερασμένη, εκλεκτή ελίτ πηγαίνει στον παράδεισο, αφού δουλεύει σκληρά. Αλλά, όπως το θέτει ο Ράσελ, «στον σύγχρονο κόσμο γίνεται μεγάλο κακό από την πίστη στην ενάρετη δουλειά». Η ιδέα ότι πρέπει να δουλεύουμε μέχρι θανάτου, είναι μια ιδέα που μόνο θα μας καταστρέψει. Όπως υποστηρίζει αργότερα ο Ράσελ, αυτή η ηθική της εργασίας δεν διαφέρει από την ηθική της δουλείας και «ο σύγχρονος κόσμος δεν έχει ανάγκη τη δουλεία».
- Δεύτερον, ο Ράσελ επισημαίνει ότι "το πιο σημαντικό έργο που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος, είναι αυτό που γεννιέται από τον ελεύθερο χρόνο". Όταν έχουμε χρόνο να ασχοληθούμε με τα χόμπι και τις δραστηριότητες που θέλουμε, οι άνθρωποι μπορούμε να δημιουργήσουμε εκπληκτικά έργα τέχνης, εφευρέσεις και ιδέες που βελτιώνουν τον κόσμο και να συνθέσουμε απίστευτη μουσική. «Ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος για τον πολιτισμό», υποστηρίζει ο Ράσελ και αν στριμώξουμε την εβδομάδα και το κεφάλι ενός ατόμου με αλόγιστη αγγαρεία, χάνουμε το μεγαλείο της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
- Το τελευταίο επιχείρημα υποστηρίζει ότι η κοινωνία είναι τόσο προηγμένη τώρα και η τεχνολογία τόσο αποτελεσματική, που κανείς δεν χρειάζεται πλέον να εργάζεται 40 ώρες την εβδομάδα. Όπως το θέτει ο Ράσελ, «Οι σύγχρονες μέθοδοι παραγωγής μας έχουν δώσει τη δυνατότητα της ευκολίας και της ασφάλειας για όλους… Αυτό που χρειάζεται είναι ένα νέο επαναστατικό κίνημα, αφιερωμένο στην εξάλειψη της υπερκόπωσης και στη μείωση της εργασίας στο ελάχιστο». Και αυτό γράφτηκε τη δεκαετία του 1930. Σήμερα, έχουμε εργοστασιακές γραμμές που λειτουργούν με υπολογιστή και τεχνητή νοημοσύνη. Έχουμε απομακρυσμένη εργασία και 5G. Γιατί, λοιπόν, να εργαζόμαστε τις ίδιες ώρες που εργάζονταν οι πρόγονοί μας;
Οι καιροί αλλάζουν
Όταν χτύπησε η πανδημία, σχεδόν όλοι ήμασταν ξαφνικά εκτός γραφείου, με τις πυτζάμες, τις βιντεοκλήσεις και εργαζόμενοι ακούγοντας την αγαπημένη μας μουσική. Ο τρόπος που κάναμε τη δουλειά άλλαξε. Όταν ήρθε το "σήμα επιστροφής" στο εργοστάσιο ή το γραφείο, πολλοί άνθρωποι απλά δεν επέστρεψαν. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών ήταν εκείνοι που βρίσκονταν σε ηλικία συνταξιοδότησης ή κοντά. Αλλά ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 16 έως 25 ετών χωρίς δουλειά, εκπαίδευση ή κατάρτιση αυξήθηκε σημαντικά. Μεταξύ 2004 και 2022, σημειώθηκε μείωση 16% στους εργαζόμενους ηλικίας 16 έως 19 ετών και σχεδόν 7% μεταξύ των ατόμων ηλικίας 20 έως 24 ετών.
Η ευκολία της εργασίας από το σπίτι έχει έρθει για να μείνει. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση της Gallup, περισσότεροι από τους μισούς εργαζομένους θα αναζητούσαν νέα δουλειά, εάν ο σημερινός εργοδότης τους ζητούσε να επιστρέψουν στο γραφείο. Η μεγάλη στροφή προς την απομακρυσμένη ή υβριδική εργασία κάνει τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν πόσο σημαντικό είναι να είσαι στο σπίτι με την οικογένεια ή απλώς άνετα στον χώρο σου, πόσο χρόνο μας στερεί όλη αυτή η μετακίνηση ή πόσο περιττό είναι πραγματικά να είσαι σε ένα γραφείο σε μια μακρινή περιοχή.
Ωστόσο, δεδομένων των συνθηκών, το κίνημα κατά της δουλειάς και η «Μεγάλη Παραίτηση» μοιάζουν να είναι και μία πολυτέλεια αυτή τη στιγμή. Με τα ποσοστά ανεργίας να μειώνονται σε όλο τον κόσμο, θα υπάρχουν λιγότερες καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, επομένως η συνεχής μετάβαση από μία εργασία και μία άλλη -καλύτερη- μπορεί να γίνει πιο δύσκολη. Επιπλέον, δεν θα έχουν όλοι τις αποταμιεύσεις - ή το σπίτι των γονιών - για να επιστρέφουν ανάμεσα στις διάφορες δουλειές τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο subreddit antiwork, όταν κάποιος ανακοινώνει ότι έχει παραιτηθεί από τη δουλειά του, το πρώτο σχόλιο είναι πάντα, "Εγγραφείτε στην κοινωνική ασφάλιση (για επίδομα)".
Παρ' όλο που η "εργασία για την επιβίωση" μπορεί να είναι ένας απαίσιος τρόπος για να λειτουργεί η κοινωνία, οι περισσότεροι άνθρωποι δε μπορούν να ζήσουν για πολύ με το επίδομα ανεργίας. Άλλωστε, με την ενεργειακή κρίση και τη διαφαινόμενη ύφεση, πολλοί άνθρωποι αναγκάζονται να επιστρέψουν στην "εργασία για επιβίωση".
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η κεντρική ιδέα του κινήματος κατά της δουλειάς είναι λανθασμένη. Ίσως όμως να σημαίνει ότι η κοινωνία μας δε μπορεί ακόμα να αντιληφθεί σωστά την ουσία της και να δεχθεί τα οφέλη που θα μπορούσε να έχει η ανθρωπότητα συνολικά από την υιοθέτηση ενός άλλου μοντέλου εργασίας, πιο φιλικού προς τη ζωή.