Βλέποντας κάποιος ειδήσεις, σίγουρα αισθάνεται ότι ο κόσμος πάει από το κακό στο χειρότερο. Πόλεμοι, παιδιά πυροβολούν σε σχολεία, πρόσφυγες αναζητούν ζωή μακριά από την πατρίδα και τις οικογένειές τους, περιβαλλοντική καταστροφή, οικονομική κρίση και τόσα πολλά άλλα, που... ακόμα και με εντατικό ψάξιμο είναι δύσκολο να βρει κάποιος μία είδηση που να δημιουργεί αισιοδοξία. Και ιστορικά, αν δούμε τον τελευταίο αιώνα, ο πληθυσμός της Γης τριπλασιάζεται, τα δάση εξαφανίζονται και το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Επομένως, γιατί να διατηρήσουμε έστω και ένα ίχνος αισιοδοξίας;
Κι όμως, στην πορεία του κόσμου μας υπάρχουν και κάποιες πολύ «φωτεινές» εξελίξεις.
«Το παρόν είναι τόσο λαμπρό, που χρειάζονται γυαλιά ηλίου»
Στο βιβλίο του «Enlightenment Now: The case for reason, science, humanism, and progress», ο καθηγητής Steven Pinker υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα ο κόσμος μας δεν πάει από το κακό στο χειρότερο, αλλά «όλο και καλύτερα» -και αν όχι σε κάθε πτυχή του, τουλάχιστον βελτιώνεται με πολλούς τρόπους, τους οποίους συχνά παραβλέπουμε. Και στηρίζει την άποψή του αυτή του με στοιχεία.
Ορίστε, λοιπόν, μία λίστα με 10 εντυπωσιακά θετικές εξελίξεις στον κόσμο μας:
1. Το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε ακραία φτώχεια έχει μειωθεί δραστικά από το 1950
Το 1950 πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε συνθήκες φτώχειας. Σήμερα το ποσοστό αυτό είναι 10% (Roser & Ortiz-Ospina, 2018a).
Αν και δε μπορούμε να παραβλέψουμε ότι ακόμα εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακραία φτώχεια, είναι σημαντικό ότι αυξάνεται το ποσοστό αυτών που ζουν άνετα. Σημαντικά έχει μειωθεί επίσης το ποσοστό των ανθρώπων που υποσιτίζονται παγκοσμίως.
2. Το ποσοστό του πληθυσμού που ξέρει ανάγνωση έχει εκτοξευθεί
Μόλις το 36% του παγκόσμιου πληθυσμού ήξερε ανάγνωση το 1950, ενώ το 2010 το ποσοστό είχε αυξηθεί στο 83% (Roser & Ortiz-Ospina, 2018b).
Ο Pinker παρουσιάζει επίσης στοιχεία, που δείχνουν ότι αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση σε βασική εκπαίδευση και ότι διεθνώς οι άνθρωποι περνούν όλο και περισσότερα χρόνια σε σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Μάλιστα και ο μέσος δείκτης IQ αυξάνεται με ταχύ ρυθμό κάθε δεκαετία (Pietschnig & Voracek, 2015).
3. Οι δολοφονίες και οι θάνατοι σε πολέμους μειώνονται εδώ και αιώνες
Μεταξύ 1300 και 1500 μ.Χ οι Άγγλοι δολοφονούνταν με ετήσιο ρυθμό 20 ανά 100.000, οι Ολλανδοί σκότωναν ο ένας τον άλλο με ρυθμό 50 ανά 100.000 ετησίως και οι Ιταλοί 70 ανά 100.000 ετησίως (Eiser, 2003).
Το 2017 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν: 1.0 στην Αγγλία, 0.6 στην Ολλανδία και 0.7 στην Ιταλία (Επίσημα Στατιστικά Στοιχεία, 2018; Pieters, 2017; Statistica, 2018).
Άρα, τον «παλιό καλό καιρό» ήταν 20 φορές πιο πιθανό να δολοφινηθείς στην Αγγλία και 100 φορές πιο πιθανό να δολοφονηθείς στην Ιταλία. Ο Pinker επισημαίνει ότι ακόμα και στην οπλοφορούσα «άγρια Δύση» των ΗΠΑ και το Μεξικό, τα ποσοστά δολοφονιών έχουν μειωθεί πάρα πολύ σε σχέση με έναν αιώνα πριν.
4. Οι θάνατοι από τροχαία και φυσικές καταστροφές μειώνονται
Παρά τους νέους κινδύνους που έχουν φέρει τα κινητά τηλέφωνα για τους οδηγούς, οι θάνατοι από τροχαία δυστυχήματα μειώνονται επί δεκαετίες και πιθανότατα θα συνεχίσουν, καθώς όλο και περισσότερο τα νέα αυτοκίνητα χρησιμοποιούν συστήματα Τεχνητης Νοημοσύνης για προστασία των αφηρημένων οδηγών.
Ο Pinker επισημαίνει την ανάλογη πτωτική τάση στους θανάτους από πτώση αεροπλάνων και αυτούς από φυσικές καταστροφές.
5. Ο μέσος όρος ζωής αυξάνεται
Τα τελευταία 50 χρόνια ο μέσος όρος ζωής έχει αυξηθεί κατά 20 χρόνια. Κάποτε οι θάνατοι μητέρων στη γέννα και παιδιών πριν τα 5 τους χρόνια ήταν κάτι συνηθισμένο, ενώ πλέον τα ποσοστά είναι σχεδόν μηδενικά στον ανεπτυγμένο κόσμο και μειώνονται διαρκώς στις χώρες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου».
6. Η καθαρή ενέργεια γίνεται όλο και φθηνότερη
Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, το κόστος της ηλιακής ενέργειας ήταν 350 δολάρια ανά μεγαβατώρα όταν ανέλαβε την Προεδρία ο Μπαράκ Ομπάμα και 60 δολάρια ανά μεγαβατώρα όταν έληξε η θητεία του. Καθώς είναι πολύ πιο οικονομική η χρήση ηλιακής ενέργειας, η παραγωγή της αυξάνεται διαρκώς. Κατά το πρώτο έτος προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ σημείωσε αύξηση 51%, ενώ η χρήση άνθρακα, πυρηνικής ενέργειας και φυσικού αερίου μειώνεται, παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης Τραμπ να επαναφέρει τον κόσμο στις «παλιές καλές εποχές» του ουρανού με αιθαλομίχλη.
7. Όλο και περισσότερες χώρες έχουν δημοκρατική διακυβέρνηση
Αν και μεταξύ 1920 και 1980 σημειώθηκαν κάποια «πισωγυρίσματα», έκτοτε παγκοσμίως το δημοκρατικό πολίτευμα κερδίζει έδαφος διαρκώς.
8. Ρατσισμός, σεξισμός και ομοφοβία μειώνονται
Μπορεί ακόμα ένα 25% του πληθυσμού στις ΗΠΑ να θεωρεί ότι οι γυναίκες πρέπει να επιστρέψουν στον παραδοσιακό ρόλο της νοικοκυράς, ωστόσο το ποσοστό είναι το μισό απ’ ότι το 1985. Δραματικά έχουν μειωθεί επίσης τα ποσοστά των ρατσιστικών και ομοφοβικών απόψεων.
9. Ο σχολικός εκφοβισμός έχει μειωθεί
Παρότι τώρα ακούμε πολύ περισσότερο για τον εκφοβισμό στο σχολείο –το λεγόμενο bullying- στην πραγματικότητα έχει μειωθεί πολύ σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Κάποτε απλώς θεωρούταν κάτι δεδομένο και κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτό.
10. Εργαζόμαστε λιγότερο, κερδίζοντας περισσότερα
Ο Pinker παρουσιάζει στοιχεία που δείχνουν ότι στις ΗΠΑ οι άνθρωποι εργάζονταν πάνω από 60 ώρες την εβδομάδα το 1800 –και σε άλλες χώρες πολύ περισσότερο, για να μην αναφέρουμε και τους σκλάβους σε κάποιες περιοχές του κόσμου. Τώρα εργάζονται λιγότερο από 40 ώρες την εβδομάδα κατά μέσο όρο. Παράλληλα, τα πραγματικά εισοδήματα έχουν αυξηθεί πολύ και τα απαραίτητα αγαθά έχουν φθηνύνει.
Επίσης, το ποσοστό του εργατικού δυναμικού που συνταξιοδοτείται στα 65 του χρόνια έχει διπλασιαστεί.
Το τέλος πλησιάζει; Μάλλον όχι!
Το συμπέρασμα του Pinker είναι ότι πραγματοποιείται και πρόοδος στον κόσμο μας και ότι χάρη στις επιστημονικές μεθόδους που επιτρέπουν πλέον να βλέπουμε τι πηγαίνει καλά και τι όχι, μπορούμε να περιμένουμε περισσότερη πρόοδο.
Ο καθηγητής Pinker δεν υποστηρίζει ότι «όλα είναι καλά» στον κόσμο, ούτε ότι πρέπει να δεχθούμε σιωπηλά την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και να πάψουμε να προσπαθούμε να εξαλείψουμε τα πάρα πολλά προβλήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν. Είναι όμως πεπεισμένος ότι οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να λύσουμε τα προβλήματα και να έχουμε πρόοδο.
Όπως λέει, παρότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση για το μέλλον, οι τάσεις μέχρι στιγμής μας επιτρέπουν την αισιοδοξία, δίνοντάς μας κίνητρο να συνεχίσουμε την προσπάθεια για διαρκή βελτίωση.