Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η πανδημία και με την ανακοίνωση του πρώτου κρούσματος στην Ελλάδα, η επιστημονική κοινότητα της χώρας μας επέδειξε ταχύτατα αντανακλαστικά, τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Βασίλης Γοργούλης, καθηγητής Ιστολογίας-Eμβρυολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.
Διαβλέποντας τον κίνδυνο, επιστήμονες από το σύνολο των Πανεπιστημίων και των Ερευνητικών Κέντρων της χώρας, αλλά και Έλληνες επιστήμονες από μεγάλα Ιδρύματα του εξωτερικού «συσπειρώθηκαν με ανιδιοτέλεια για την αντιμετώπιση του νέου αυτού «αόρατου εχθρού». Επιστήμονες καταξιωμένοι, με πολυετή εμπειρία ο καθένας στο πεδίο του, επικοινώνησαν, συζήτησαν, κατέθεσαν τις ιδέες τους, χάραξαν στρατηγική». Αξίζει να υπογραμμιστεί αυτό, συμπληρώνει «γιατί αποδεικνύει τι μπορούμε να καταφέρουμε κάτω από αντίξοες συνθήκες, όταν διακατεχόμαστε από πνεύμα συνεργασίας και σύμπνοιας».
Η ισχύς εν τη ενώσει!
Αυτή τη στιγμή, πλήθος ερευνητικών πρωτοκόλλων είναι σε εξέλιξη, τόσο σε κλινικό όσο και σε βασικό ερευνητικό επίπεδο, το καθένα από αυτά προσπαθώντας να βρει απαντήσεις στα πολλά ερωτήματα που αφορούν τον ιό. «Πρόκειται για έναν - επιτρέψτε μου τον όρο - «υβριδικό πόλεμο» και οι απαντήσεις που επιχειρούμε να δώσουμε είναι επίσης «υβριδικές», με την έννοια της συνεργατικότητας, της σύνθεσης, του συνταιριάσματος. Κανείς δεν είναι μόνος του, είμαστε όλοι μαζί. Όπως σε κάθε φάση της επιστημονικής μου πορείας, έτσι και τώρα, πιστεύω ότι χρειάζεται υπομονή και επιμονή για την επίτευξη του στόχου. Και συνεργασία, όλων και σε όλα τα επίπεδα. Η ισχύς εν τη ενώσει!».
Ο κ. Γοργούλης, δίνει ως παράδειγμα συσπείρωσης και συνεργασίας των επιστημόνων το ερευνητικό πρόγραμμα που εγκρίθηκε πριν λίγες μέρες από την πολιτεία και στο οποίο συμμετέχουν ακαδημαϊκοί και ερευνητικοί φορείς της χώρας και ο ίδιος είναι εκ των συντονιστών του σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης.
Μεταξύ των στόχων είναι και η πρακτική εφαρμογή των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν σε διάφορα επίπεδα, στο χώρο της ιατρικής βιοτεχνολογίας, της βιομοριακής διαγνωστικής και της επιστήμης υπολογιστών.
Αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης
Επισημαίνει μάλιστα ότι το Εργαστήριο Ιστολογίας και Εμβρυολογίας του Τμήματος Ιατρικής του ΕΚΠΑ έχει αναπτύξει αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης για την πρόβλεψη της ανταπόκρισης ασθενών με καρκίνο σε αντικαρκινικές θεραπείες. Οι αλγόριθμοι αυτοί μπορούν να τροποποιηθούν και να εκπαιδευτούν, χρησιμοποιώντας τις βάσεις δεδομένων, (μοριακών-γενετικών, κλινικών και δημογραφικών-επιδημιολογικών), που θα αναπτυχθούν, για να αναγνωρίζουν άμεσα, αλλά και σε μελλοντικό κύμα παρόμοιας πανδημίας ποιά άτομα θα νοσήσουν ή όχι. Αυτό θα επιτρέψει να ληφθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα προφύλαξης. Επιπλέον, σε περίπτωση που βρεθεί κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση θα επιτρέπει την ακριβή αναγνώριση των ατόμων που πρέπει να λάβουν θεραπεία, μειώνοντας το κόστος και το χρόνο άσκοπων εξετάσεων, με πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία.
Συνεργασία με ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού
Το πνεύμα συσπείρωσης και συνεργασίας είναι αλήθεια ότι επεκτείνεται σε διεθνές επίπεδο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να γίνει διαφορετικά, τονίζει ο καθηγητής. «Η πανδημία αυτή έχει καταδείξει με τον πλέον δραματικό τρόπο πόσο μικροί και μόνοι είμαστε απέναντι στο μεγαλείο της φύσης. Από μια φιλοσοφική σκοπιά, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι θέμα «φυσικής επιλογής» τόσο το ξέσπασμα της πανδημίας (εν προκειμένω ο συγκεκριμένος ιός) όσο και η αντιμετώπισή της, υπό την έννοια ότι τελικά αυτός που θα επικρατήσει είναι ο άνθρωπος της συνεργασίας, ο Homo collaburatus.
Σε προσωπικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια της τριακονταετούς και πλέον επιστημονικής μου πορείας, είχα και έχω τη χαρά και τιμή να συνεργάζομαι με Έλληνες και ξένους επιστήμονες που δραστηριοποιούνται σε Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα/ Ινστιτούτα του εξωτερικού».
Ως προς την έρευνα για τον κορονοϊό και στα πλαίσια του παραπάνω ερευνητικού προγράμματος επισημαίνει ότι «ήδη έχει αναπτυχθεί συνεργασία με το ινστιτούτο Παστέρ της Γαλλίας. Επίσης, αποτελούμε μέλη και συμμετέχουμε στις δράσεις του European Virus Archive goes global, ενώ μέρος της τεχνογνωσίας μας έχει μεταλαμπαδευτεί στο Πανεπιστήμιο Imperial του Ηνωμένου Βασιλείου, μετά από αίτημα του εν λόγω ιδρύματος. Πιστεύω δε ότι η αποτελεσματική συνεργασία και η ανταλλαγή-συνεκτίμηση των επιστημονικών δεδομένων σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί μονόδρομο για την επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας αυτής».
Η επόμενη μέρα για τη χώρα μας, αλλά και διεθνώς
«Είναι αλήθεια ότι το ξέσπασμα της πανδημίας θα αποτελέσει την θρυαλλίδα εξελίξεων οικονομικών, κοινωνικών και, βεβαίως, επιστημονικών. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Γοργούλης. «Για να σας δώσω ένα μόνο παράδειγμα του πώς τα μικρόβια κυβερνούν τον κόσμο, θα σας πω ότι ήταν ακριβώς ένας μικροοργανισμός, ένας μύκητας συγκεκριμένα, που γύρω στο 1845 άρχισε να καταστρέφει τις καλλιέργειες πατάτας στην Ιρλανδία, κύρια πηγή διατροφής του πληθυσμού, επιφέροντας λιμό και πυροδοτώντας ένα τεράστιο μεταναστευτικό κύμα Ιρλανδών στη Β. Αμερική, μεταξύ των οποίων ήταν και οι πρόγονοι του μετέπειτα Αμερικανού Προέδρου J.F. Kennedy».
Συμπληρώνει πως «η επόμενη ημέρα δεν θα καθοριστεί από την έκβαση της μάχης αυτής καθαυτής, αλλά από το τι έχουμε πράξει ως το τέλος του πολέμου αυτού.
Το πνεύμα συνεργασίας και σύμπραξης είναι η παρακαταθήκη που θα αφήσει η κρίση αυτή για τη χώρα μας. Επίσης, η εμπιστοσύνη που επέδειξε και επιδεικνύει η Πολιτεία στους πραγματικά ειδικούς, στους επιστήμονες».
Τροχοπέδη για το brain drain η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων
Ο καθηγητής υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα ήταν, είναι και θα είναι στον παγκόσμιο ερευνητικό χάρτη. Έλληνες επιστήμονες πρωταγωνίστησαν και πρωταγωνιστούν είτε από εδώ (από κλινικές και εργαστήρια της χώρας μας) είτε από το εξωτερικό, σε διάφορους επιστημονικούς τομείς. «Επιπλέον, μια απόδειξη του ρόλου που διαδραματίζει το εγχώριο/ γηγενές επιστημονικό προσωπικό σε διεθνές επίπεδο είναι το φαινόμενο που δυστυχώς λαμβάνει χώρα στα χρόνια της κρίσης και δεν είναι άλλο από το λεγόμενο «brain drain». Αποτελεί μια αιμορραγία για την πατρίδα μας και πιστεύω ότι η σοβαρότητα που έχουμε επιδείξει σε αυτή την πανδημική κρίση, η όποια επιτυχία καταφέρουμε, η αλλαγή νοοτροπίας σε επίπεδο συγκερασμού των επιστημονικών δυνάμεων μας, θα λειτουργήσουν ανασταλτικά ως προς αυτή την τάση φυγής των νέων επιστημόνων.
Τροχοπέδη για το brain drain θα αποτελέσει επίσης, η αρωγή της πολιτείας μέσω χρηματοδότησης ερευνητικών προγραμμάτων από εγχώριους και ευρωπαϊκούς πόρους, καθώς και οι προσπάθειες ψηφιακής αναβάθμισης και απλοποίησης πολύπλοκων γραφειοκρατικών διαδικασιών».
Προσθέτει ότι, σε κάθε περίπτωση, η εξαγωγή εγχώριου επιστημονικού προσωπικού είναι αναπόφευκτη και καλοδεχούμενη, ως μια διαδικασία επιμόρφωσης, μετεκπαίδευσης, και εξειδίκευσης σε νέες τεχνολογίες και επιτεύγματα. «Αυτό που είναι σημαντικό και μη διαπραγματεύσιμο είναι ότι δεν πρέπει να είναι one-way-ticket διαδρομή. Είναι κομβικής σημασίας και αναγκαίο η πόρτα επιστροφής προς την πατρίδα να είναι πάντα ανοιχτή, να διατηρούνται ανοιχτοί οι επιστημονικοί δεσμοί με την Ελλάδα, να νιώθουν τα παιδιά μας ότι ο ομφάλιος λώρος με τη μητέρα πατρίδα δεν έχει αποκοπεί».
«Θεωρίες συνωμοσίας»
Ο κ. Γοργούλης θίγει και το ζήτημα που έχει προκύψει «με τις φωνές και τους ψιθύρους εκείνων που μιλούν για «υπερβολικά και δυσανάλογα μέτρα» ή «θεωρίες συνωμοσίας», αψηφώντας τον κίνδυνο. Δεν σας κρύβω ότι θλίβομαι και απογοητεύομαι βαθύτατα. Καλώ, λοιπόν, όλους αυτούς που με περισσή ανευθυνότητα αγνοούν το κλίμα συμμόρφωσης και συστράτευσης να βγουν από το «καβούκι» τους και να επισκεφθούν τα νοσοκομεία 1ης γραμμής αυτοπροσώπως, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν τη δραματικότητα των στιγμών και να αναλογιστούν από ποια κατάρα προσπαθούμε να γλιτώσουμε. Αν δεν πειστούν με τις εδώ εικόνες, τους προσκαλώ να επισκεφθούν νοσοκομεία στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Νέα Υόρκη. Δεν είναι προπαγάνδα, είναι πραγματικότητα».
Οι πανδημίες είναι αναπόφευκτες
«Οι πανδημίες είναι αναπόφευκτες, άλλωστε έχουν καταγραφεί αρκετές κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ορισμένες δε ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρες (πχ Ισπανική γρίπη το 1919 - σκότωσε 50 εκατ. ανθρώπους παγκοσμίως, Ασιατική γρίπη το 1957-1,1 εκατ. θάνατοι παγκοσμίως). Με δεδομένο ότι οι μεταλλάξεις σε ζώντες οργανισμούς/μικροοργανισμούς είναι φαινόμενα που θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν στη φύση, το ενδεχόμενο νέας πανδημίας δεν μπορεί να αποκλειστεί», τονίζει. «Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να ληφθούν όλα εκείνα τα μέτρα ώστε να περιοριστούν α) οι πιθανότητες αυτή να ξεσπάσει (μειώνοντας τις πιθανότητες θα μειώσουμε και τη συχνότητα εμφάνισης πανδημιών) και, β) οι συνέπειες από το ξέσπασμα μιας πανδημίας.
Η εμπέδωση μιας διεθνούς στρατηγικής στο μέτρο που μια κρίση είναι πανανθρώπινη, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα τροποποιήσεων της στρατηγικής αυτής όποτε κριθεί απαραίτητο ανάλογα με τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της κάθε χώρας, θα τεθεί πιθανότατα στην ατζέντα των συζητήσεων διεθνών οργανισμών».
Ο κ. Γοργούλης, καταλήγει ότι» η παρούσα πανδημία, κατέστησε με τον πλέον δραματικό τρόπο σαφές, ότι τα αργά αντανακλαστικά, η καθυστέρηση στη λήψη μέτρων, οι λανθασμένες στρατηγικές, η έλλειψη συντονισμού έχουν μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Έστω και τώρα, καθώς θα μπαίνουμε σε φάση ύφεσης της κρίσης, θα απαιτηθεί καλύτερος συντονισμός και κοινή στρατηγική σε διεθνές επίπεδο. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν αξίες πανανθρώπινες, όπως η υγεία, η ζωή, το περιβάλλον, οι οποίες ξεπερνούν τα στενά όρια ενός κράτους, μιας χώρας, ενός έθνους».