Ποια μπορεί να είναι η σχέση που να συνδέει δύο τιτάνιες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας της Τέχνης, του ζωγράφου (Μικελάντζελο Μερίζι) Καραβάτζιο και του γλύπτη Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι;
Τα έργα τους φέρνει κοντά, μαζί με τις δημιουργίες και άλλων μεγάλων καλλιτεχνών της εποχής, η έκθεση με τον ενδεικτικό τίτλο «Καραβάτζιο και Μπερνίνι» στο Kunsthistorische Museum της Βιέννης έως τις 19 Ιανουαρίου 2020.
Όλοι γνωρίζουμε πως οι δύο αυτοί διαλεκτοί καλλιτέχνες δεν είχαν τίποτε κοινό στη ζωή τους και η εκθεσιακή προσέγγισή τους δεν μπορεί να βασίζεται σε άλλο κοινό νήμα παρά στη «χημεία» που γεννά η αισθητική γειτνίαση, η θεματική τους αύρα και ο κοινός παρανομαστής της τεχνικής της εποχής τους: ο ύστερος μανιερισμός που σταδιακά μετατρέπεται στο μπαρόκ.
Στην έκθεση του Kunsthistorische, αναδύεται η απαράμιλλη μαεστρία των δύο καλλιτεχνών, η μοναδική εκφραστικότητα της ηθικής και κοινωνικής επανάστασης που συντελέσθηκε στην εποχή τους. Είναι η εποχή, που η Καθολική Αντιμεταρρύθμιση προσπαθεί να αποσπάσει τους πιστούς από το σχίσμα του Προτεσταντισμού, ανανεώνοντας τους θεσμούς της, τα πνευματικά ιδεώδη της και τον τρόπο αναπαράστασής τους.
Με επίκεντρο τη Ρώμη —που η σκηνή της προσκαλεί όλα τα ταλέντα της εποχής, όχι μόνον από την Ιταλία, αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη, οι επιταγές της τέχνης του Μπαρόκ (το πάθος, το φαντασιακό στοιχείο, η αληθοφάνεια της οφθαλμαπάτης), εγκαινιάζουν μία νέα εικονογραφία, που απομακρύνεται από τον ιδεαλισμό της Αναγέννησης, ή τη στειρότητα του μανιερισμού.
Στην έκθεση της Βιέννης επιχειρείται να φωτισθούν όλα τα κεφάλαια στην πορεία αυτού του ιδιαίτερου καλλιτεχνικού ρεύματος, η μαγεία και η σαγήνη που κατορθώνει να εμπνεύσει στον θεατή, τη δραματικότητα που περιβάλλει τη μορφή και τα χρώματα, την περίπλοκη θεατρικότητα των συνθέσεών του.
Η παράδοξη τεχνοτροπία του Μπαρόκ, κατορθώνει να συνδέσει αντίθετα συναισθήματα, το δέος και τον τρόμο, το πάθος και το έλεος, τη δράση με τον οραματισμό. Τούτο γίνεται σαφές στα πάνω από εξήντα έργα, όχι μόνον των δύο διακεκριμένων εκπροσώπων του είδους, αλλά και μέσα από τις δημιουργίες και άλλων σημαντικών ζωγράφων, όπως οι Αλεσάντρο Αλγκάρντι, Τζανμπολόνια, Ανιμπάλε Καράτσι, Ντομενικίνο, Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, Γκουερτσίνο, Νικολά Πουσέν, Γκουΐντο Ρένι και άλλων.
Επιμελητές της έκθεσης είναι οι Γκούντρουν Σβόμποντα και Στέφαν Βέπελμαν και η πραγμάτωσή της έγινε σε συνεργασία με το Rijksmuseum του Άμστερνταμ, όπου θα μεταφερθεί στη συνέχεια η έκθεση από τις 14 Φεβρουαρίου 2020.
Ο θεατής σχεδόν αμέσως με την είσοδό του καταδύεται σε τούτη τη μοναδική σαγήνη με τον ασύφταστο «Νάρκισσο»(1600) του Καραβάτζο—την εικόνα του νεαρού που θωρεί σαγηνευμένος εκείνο το υπέροχο πρόσωπο που αντικαθρεφτίζεται στο νερό της λίμνης, χωρίς να γνωρίζει ακόμη ότι πρόκειται για το πρόσωπό του. Στη συνέχεια τον συνεπαίρνει η μοναδική προτομή της «Μέδουσας» του Μπερνίνι (1638-40), με το επιβλητικό βλέμμα και το διπλό παιχνίδι που παίζει το πρόσωπό της.
Από τη μία η σαγήνη της ομορφιάς και του αισθητικού κάλλους, από την άλλη η τερατώδης όψη των φιδίσιων μαλλιών και του προσώπου που μετατρέπει σε πέτρα όποιον τολμήσει να το κοιτάξει κατάματα. Εμπνευσμένο από ένα ποίημα του Τζοβάν Μπατίστα Μερίνο, ο καλλιτέχνης αποδίδει το θέμα του, ως Μέδουσα που κοιτάζεται στον καθρέπτη και δεν απευθύνεται άμεσα στον θεατή. Με τούτον τον τρόπο, την αναζήτηση της «ανακλώμενης εικόνας», τα δύο εισαγωγικά της έκθεσης έργα συνδέονται μεταξύ τους και ουσιαστικά.
Οι «εκλεκτικές συγγένειες» στην εικονοποιία των δύο καλλιτεχνών, αποκαλύπτουν τη σαγήνη που άσκησε στον Μπερνίνι το έργο του Καραβάτζο.
Το καλάθι με τα φρούτα στο γλυπτό «Πρίαπος και Φλόρα» της Βίλα Μποργκέζε, αντλεί άμεση έμπνευση από τις αντίστοιχες αναπαραστάσεις της ίδιας λεπτομέρειας στο έργο του Καραβάτζο.
Και φυσικά ένα άλλο στοιχείο που τους συνδέει άρρηκτα είναι ο ενοφθαλμισμός των αυτοπροσωπογραφιών τους στα έργα τους: όπως στο συνταρακτικό κομμένο κεφάλι στο έργο του Καραβάτζο «Δαβίδ και Γολιάθ», μία οιονεί αλληγορία για το δράμα της λιγόζωης ζήσης του μεγαλοφυούς καλλιτέχνη.