Την ανησυχία για τη μεγάλη αύξηση των δημοσίων δαπανών στις χώρες της ευρωζώνης μετά το ξέσπασμα της πανδημίας εκφράζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ, όπως φαίνεται από τα στοιχεία που παραθέτει σε σχετικό άρθρο στο μηνιαίο οικονομικό της δελτίο, η Ελλάδα, παρά την οικονομική κατάρρευση και την ακραία λιτότητα της προηγούμενης δεκαετίας, κάνει... πρωταθλητισμό δαπανών, ευρισκόμενη στη δεύτερη θέση μετά τη Γαλλία.
Η ΕΚΤ συνιστά στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και περισσότερο στις υπερχρεωμένες, όπως η Ελλάδα όχι μόνο να συγκρατήσουν τις δημόσιες δαπάνες, αλλά και να προχωρήσουν σε ανακατανομή τους, ώστε να δοθεί έμφαση σε δαπάνες που μακροπρόθεσμα ενισχύουν την ανάπτυξη, όπως οι δαπάνες εκπαίδευσης.
Όπως τονίζει η ΕΚΤ,
- Λόγω των πιέσεων στα δημόσια οικονομικά, οι επιλογές σχετικά με τον τρόπο καλύτερης κατανομής των δημόσιων πόρων καθίστανται ακόμη πιο σημαντικές για τη χάραξη της δημοσιονομικής πολιτικής.
- Στην παρούσα συγκυρία, ορισμένες κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν περισσότερους περιορισμούς (π.χ. υψηλότερο απόθεμα δημόσιου χρέους, αυξανόμενες επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού στα δημόσια οικονομικά) και νέες οικονομικές προκλήσεις επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά (π.χ. τάσεις ψηφιοποίησης, κλιματική αλλαγή, τάσεις αποπαγκοσμιοποίησης, αύξηση των κονδυλίων για αμυντικές δαπάνες).
- Αυτό θα αυξήσει τη σημασία της βελτίωσης της φιλικότητας των δημόσιων οικονομικών προς την ανάπτυξη.
Η πανδημία έδωσε την αφορμή για νέες υπερβάσεις στις δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να έχει εκτιναχθεί ο δείκτης των δαπανών προς το ΑΕΠ σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από τον μέσο όρο της ευρωζώνης και πολύ κοντά στον αντίστοιχο δείκτη της Γαλλίας, που παίρνει με αρκετά καθαρό τρόπο την πρώτη θέση.
Όπως φαίνεται στο γράφημα που δημοσιεύει η ΕΚΤ, με στοιχεία από τελευταία δημοσίευση της ΕΛΣΤΑΤ για τις δημόσιες δαπάνες κατά κατηγορία, έξι χώρες (Γαλλία, Ελλάδα, Αυστρία, Φινλανδία, Βέλγιο και Ιταλία) έχουν δαπάνες που υπερβαίνουν τον μέσο όρο, ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η Ελλάδα, αν και είναι η μοναδική χώρα της ευρωζώνης που έφθασε στο χείλος της χρεοκοπίας, έχει δαπάνες ελάχιστα μικρότερες από τη Γαλλία.
Οι δαπάνες διακρίνονται σε επτά μεγάλες κατηγορίες: κοινωνική προστασία χωρίς τις συντάξεις, συντάξεις, υγεία, οικονομικές υποθέσεις, εκπαίδευση, άλλες και άμυνα. Από την κατανομή των δαπανών στην Ελλάδα είναι ευδιάκριτο στο γράφημα ότι παραμένουν σε πολύ υψηλό ποσοστό του συνόλου οι δαπάνες για συντάξεις (κίτρινο χρώμα), ενώ η Ελλάδα έχει και τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες στην ευρωζώνη (μωβ χρώμα).
Δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ και η κατανομή τους
Η ΕΚΤ επισημαίνει τη μεγάλη αύξηση των δαπανών που σημειώθηκε τη διετία 2020 - 2021 σε όλη την ευρωζώνη για να αντιμετωπισθεί η πανδημία. Όπως τονίζει, ο λόγος των δημόσιων δαπανών της ζώνης του ευρώ προς το ΑΕΠ αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια, από 46,9% το 2019 σε 52,6% το 2021 και σε 50,7% το 2022 .
Αναζητώντας τις κατηγορίες δαπανών, στις οποίες οι κυβερνήσεις έδωσαν τη μεγαλύτερη έμφαση, η ΕΚΤ σημειώνει ότι η κύρια λειτουργία είναι η αναδιανομή, με την κοινωνική προστασία να αποτελεί τη μεγαλύτερη συνιστώσα των δημόσιων δαπανών σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ, ανερχόμενη σε 21,2% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο. Οι πληρωμές συντάξεων αντιπροσωπεύουν περίπου το 60% αυτών των δαπανών κατά μέσο όρο.
Δεύτερη σημαντικότερη κατηγορία είναι οι δαπάνες για την υγεία, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 8,3% του ΑΕΠ. Άλλες βασικές λειτουργίες περιλαμβάνουν: i) οικονομικές υποθέσεις, οι οποίες καλύπτουν, μεταξύ άλλων, την ενέργεια, τις υποδομές μεταφορών και τις επικοινωνίες, ii) εκπαίδευση και (iii) γενικές δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες καλύπτουν, μεταξύ άλλων, ξένες ενισχύσεις, πρεσβείες, χρέη και εφορία, και περιλαμβάνονται στο διάγραμμα στην κατηγορία «λοιπά». Οι δημόσιες δαπάνες για την άμυνα αντιπροσώπευαν περίπου το 1,3 % του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ το 2021.
Οι κύριες αλλαγές στη σύνθεση των δημόσιων οικονομικών κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης COVID-19 σημειώθηκαν στις κατηγορίες των οικονομικών υποθέσεων, της κοινωνικής προστασίας και της υγείας. Οι αλλαγές στη σύνθεση των δημοσίων οικονομικών κατά την περίοδο αυτή επηρεάστηκαν από τις πολιτικές που εφάρμοσαν οι επιμέρους κυβερνήσεις για τη σταθεροποίηση των αντίστοιχων οικονομιών τους μετά την πανδημία COVID-19.
Οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν σημαντικές δέσμες δημοσιονομικών μέτρων το 2020 και το 2021 για τη στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Σε σύγκριση με το 2019, οι δημόσιες δαπάνες για οικονομικές υποθέσεις αυξήθηκαν κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το 2021, κυρίως λόγω των καθεστώτων αδειών και άλλων μέτρων στήριξης που προσφέρθηκαν στις επιχειρήσεις. Αυτά τα μέτρα στήριξης εμπίπτουν στις γενικές οικονομικές, εμπορικές και εργατικές υποθέσεις –μια υποκατηγορία των οικονομικών υποθέσεων– οι οποίες αυξήθηκαν κατά 1,4 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ.
Οι δαπάνες για την κοινωνική προστασία και τη δημόσια υγεία αυξήθηκαν αξιοσημείωτα στις χώρες της ζώνης του ευρώ, κυρίως ως άμεση συνέπεια της κρίσης COVID-19. Στην πραγματικότητα, ο λόγος για τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας το 2021 είναι ο υψηλότερος στις μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία. Στην περίπτωση της κοινωνικής προστασίας, μέρος της πρόσφατης αύξησης των δαπανών της οφείλεται στα επιδόματα ανεργίας.
Αν και δεν συνδέονται άμεσα με την κρίση COVID-19, οι δαπάνες για συντάξεις, οι οποίες εμπίπτουν στην κοινωνική προστασία, αυξήθηκαν κατά μέσο όρο περίπου 0,8 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, με έντονες διαφορές μεταξύ των χωρών. Είναι σημαντικό ότι τα μερίδια στην εκπαίδευση και την προστασία του περιβάλλοντος παρέμειναν γενικά σταθερά από το 2019 έως το 2021. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου του σχετικού φιλικού προς την οικονομική ανάπτυξη χαρακτήρα αυτών των κατηγοριών δαπανών.
Αυτές οι εξελίξεις από το 2019 έως το 2021 διαφέρουν από εκείνες κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, όταν οι κυβερνήσεις μείωσαν τις δαπάνες για την εκπαίδευση και την υγεία μέσω περικοπών στις αμοιβές των εργαζομένων, ειδικά κατά την περίοδο 2011-2013.
