Στις 10 Δεκεμβρίου του 2010, το αυθεντικό χειρόγραφο με τους 13 κανονισμούς του μπάσκετ, όπως τους έβαλε επί χάρτου ο εφευρέτης του, Τζέιμς Νέισμιθ, το 1891, βγήκε σε πλειστηριασμό από τον διάσημο οίκο Sotheby's της Νέας Υόρκης. Ο εγγονός του, Ίαν Νέισμιθ, έλαβε 4,3 εκατομμύρια δολάρια, ποσό ρεκόρ για αθλητικό αναμνηστικό παγκοσμίως! Οι πάμπλουτοι επιχειρηματίες από το Κάνσας των ΗΠΑ, Ντέιβιντ και Σούζαν Μπουθ, ήταν οι αγοραστές, με μοναδικό κίνητρο να δωρίσουν το «Ευαγγέλιο του μπάσκετ» στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας.
Ο «πατέρας του μπάσκετ», Τζέιμς Νέισμιθ, ήταν ο πρώτος προπονητής μπάσκετ του Κάνσας και, όντας απόφοιτος του ίδιου πανεπιστημίου ο κύριος Μπουθ, αισθάνθηκε πως είχε ηθικό χρέος. Χάρη στη διαφύλαξη αυτού του χειρόγραφου από τον εγγονό του Νέισμιθ, το άθλημα με την πορτοκαλί μπάλα είναι το μοναδικό ομαδικό, του οποίου τα ίχνη της «γέννησης» εντοπίζονται σε ένα έγγραφο! Δεκέμβριος ήταν και όταν ο Τζέιμς Νέισμιθ σκαρφίστηκε το πιο δημοφιλές άθλημα στον κόσμο που παίζεται σε κλειστά γήπεδα σήμερα! Πέρασαν 126 ολόκληρα χρόνια από την ημέρα που ο Καναδός καθηγητής φυσικής αγωγής άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στην ιστορία του αθλητισμού. Μία μπάλα ποδοσφαίρου, δύο κοφίνια συγκομιδής ροδάκινων, μία σκάλα και 13 κανονισμοί επί χάρτου! Αυτά ήταν τα «υλικά» που... ανακάτεψε για να προκύψει το νέο άθλημα, που θα ονομαζόταν Basket ball!
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΤΖΕΙΜΣ ΝΕΪΣΜΙΘ;
Ο πρωτότοκος γιος από τρία παιδιά των Σκοτσέζων μεταναστών μεταλλωρύχων, Τζον και Μάργκαρετ Νέισμιθ, γεννήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 1861 στο Ράμσεϊ της επαρχίας Οντάριο του Καναδά. Έμεινε ορφανός σε ηλικία 10 ετών, καθώς έχασε και τους δύο γονείς του μέσα σε διάστημα τριών εβδομάδων από τυφοειδή πυρετό. Η γιαγιά του (από την πλευρά της μητέρας του), η οποία πρόσεχε έκτοτε τα τρία παιδιά, πέθανε 2 χρόνια αργότερα, για να αναλάβει τον Τζέιμς και τα αδέλφια του ο θείος τους, Πίτερ Γιανγκ. Από μικρός ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και συγκεκριμένα τη γυμναστική, το λακρός (καναδέζικο άθλημα) και το αμερικάνικο ράγκμπι. Σπούδασε Φιλοσοφία και Εβραϊκά στο McGill University και ήταν μέσα στους 10 καλύτερους του έτους του (1887), ενώ συνέχισε στη Θεολογική Σχολή του ίδιου πανεπιστημίου. Ο Νέισμιθ προσέγγισε τους επικεφαλής του YMCA του Μόντρεαλ με την επιθυμία να αναλάβει ως καθηγητής που θα συνδυάζει την πνευματικότητα και γνώσεις για τον αθλητισμό σε ένα πρόγραμμα για νεαρούς αθλητές. Ο γενικός γραμματέας, Ντ. Α. Μπατζ, ήταν αυτός που ενημέρωσε τον Νέισμιθ για την ύπαρξη του YMCA International Training School, στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης, ένα ιδιωτικό κολέγιο ειδικευμένο στην φυσική αγωγή, τη φυσιολογία και την αθλητική ιατρική. Έχοντας πια το δίπλωμά του από τη Θεολογική σχολή και πριν χειροτονηθεί ιερέας, στα τέλη του καλοκαιριού του 1890, ο Νέισμιθ μετέβη στη Μασαχουσέτη.
ΕΛΕΩ ΨΥΧΟΥΣ... ΕΓΕΝΕΤΟ ΜΠΑΣΚΕΤ
Το 1891, οι υπεύθυνοι του κολεγίου του Σπρίνγκφιλντ ζήτησαν από τον Νέισμιθ να... σκαρφιστεί ένα άθλημα για κλειστό χώρο, ώστε να έχουν τη δυνατότητα εκγύμνασης οι μαθητές ακόμη και κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν το σφοδρό κύμα ψύχους «χτυπά» τη Νέα Αγγλία. Στην προσπάθειά του αυτή, ο Νέισμιθ θυμήθηκε ένα παιχνίδι που έπαιζε με τους φίλους του, όταν ήταν παιδί, το οποίο ονομαζόταν «πάπια στο βράχο». Σε εκείνο το παιχνίδι, τα παιδιά πετούσαν μπάλες σε άδεια κουτιά ή κοφίνια. Για να ανεβάσει το επίπεδο πρόκλησης για τους παίκτες, αλλά και με στόχο να αναπτύξουν δεξιοτεχνικές ικανότητες πέρα από τη σωματική δύναμη, αποφάσισε να τοποθετήσει τα κοφίνια ψηλά, πάνω από τα κεφάλια των συμμετεχόντων μαθητών. Μόλις δύο εβδομάδες μετά, ο Νέισμιθ αναφώνησε... «Εγένετο μπάσκετ!»
Ο ίδιος ο εφευρέτης του μπάσκετ, Τζέιμς Νέισμιθ, γράφει: «Όταν ο κ. Στάμπινς έφερε τα κοφίνια συγκομιδής ροδάκινων (με διάμετρο 38 εκατοστά) στην αίθουσα γυμναστικής, τα τοποθέτησα σταθερά από τη μέσα πλευρά στα κάγκελα (σ.σ. στηθαία). Περί τα 10 πόδια (3μ. 48 εκ.) απόσταση από το πάτωμα, από ένα σε κάθε άκρη του γυμναστηρίου. Στη συνέχεια έβαλα τους 13 κανόνες στον πίνακα ανακοινώσεων ακριβώς πίσω από την πλατφόρμα του εκπαιδευτή, εξασφάλισα μια μπάλα ποδοσφαίρου και περίμενα την άφιξη της τάξης. Οι μαθητές δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό, αλλά ακολούθησαν τις οδηγίες μου. Εξήγησα τι έπρεπε να κάνουν για να πετύχουν καλάθια, πέταξα την μπάλα ψηλά, ανάμεσα στους δύο κεντρικούς παίκτες και προσπάθησα να τους κρατήσω κάπως κοντά στους κανόνες. Σφύριζα τα περισσότερα φάουλ, όταν έτρεχαν με την μπάλα, αλλά και το σκληρό μαρκάρισμα στον παίκτη με την μπάλα, κάτι που ήταν σύνηθες».
Σε εκείνο το πρώτο παιχνίδι, κάθε ομάδα είχε 9 παίκτες στο «παρκέ»: Έναν τερματοφύλακα, δύο γκαρντ (δεξιά και αριστερά), τρεις σέντερ (δεξιά, αριστερά και στο κέντρο), δύο ακραίους (δεξιά και αριστερά) και έναν home man, μπροστά από το κοφίνι. Σε αυτόν τον πρώτο αγώνα μπήκε πάντως μόνο ένα καλάθι! Καθώς τα κοφίνια είχαν πάτο, χρησιμοποίησαν μία σκάλα για να βγάζουν την μπάλα, μετά από καλάθι. Σε αντίθεση με το σύγχρονο μπάσκετ, οι αρχικοί κανόνες του Νέισμιθ δεν περιλάμβαναν αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως ντρίμπλα. Δεδομένου ότι η μπάλα μπορούσε να μετακινηθεί στο γήπεδο μόνο μέσω πάσας, οι παίκτες πετούσαν την μπάλα πάνω από τα κεφάλια τους καθώς έτρεχαν. Επίσης, μετά από κάθε καλάθι, ακολουθούσε τζάμπολ στο κέντρο του γηπέδου.
Οι 13 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΝΕΪΣΜΙΘ
1. Ένας παίκτης μπορεί να πετάξει την μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα ή με τα δυο χέρια.
2. Ένας παίκτης μπορεί να χτυπήσει την μπάλα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με το ένα ή με τα δυο χέρια, ποτέ όμως με τη γροθιά.
3. Ένας παίκτης δεν επιτρέπεται να τρέχει με την μπάλα στα χέρια. Είναι υποχρεωμένος να την πασάρει από το σημείο, από το οποίο την πήρε.
4. Η μπάλα πρέπει να συγκρατείται μόνο με τις παλάμες ή μέσα σε αυτές. Δεν επιτρέπεται η χρήση των χεριών και του σώματος γι' αυτόν τον σκοπό.
5. Δεν επιτρέπεται το μαρκάρισμα ενός αντιπάλου με τον ώμο, το κράτημά του, το σπρώξιμο, το χτύπημα και η τρικλοποδιά. Την πρώτη φορά το παράπτωμα τιμωρείται με φάουλ, ενώ την δεύτερη ο παίκτης αποβάλλεται μέχρι να σημειωθεί το επόμενο καλάθι. Σε περίπτωση που υπάρχει εσκεμμένο βίαιο χτύπημα, τότε ο παραβάτης αποβάλλεται για όλο το υπόλοιπο παιχνίδι και απαγορεύεται να αντικατασταθεί.
6. Φάουλ θεωρείται το χτύπημα της μπάλας με τη γροθιά, οι παραβιάσεις των κανονισμών 3 και 4 και ό,τι περιγράφεται στον κανονισμό 5.
7. Αν μια ομάδα υποπέσει σε 3 συνεχόμενα φάουλ (χωρίς στο μεταξύ να σημειωθεί κάποιο από τους αντιπάλους), τότε δίνεται ένας πόντος στην αντίπαλη ομάδα.
8. Οι πόντοι επιτυγχάνονται όταν η μπάλα πεταχτεί ή χτυπηθεί από τον αγωνιστικό χώρο προς το καλάθι και μείνει μέσα σε αυτό. Στην περίπτωση που η μπάλα σκαλώσει στο στεφάνι του καλαθιού και ένας αμυντικός κουνήσει το καλάθι, τότε δίνεται ένας πόντος στους επιτιθέμενους.
Πηγή: ΑΠΕ
9. Όταν η μπάλα βγαίνει έξω από τον αγωνιστικό χώρο, η ομάδα που έχει κατοχή, διαθέτει 5 δευτερόλεπτα για την επαναφορά. Αν αργήσει περισσότερο, τότε η μπάλα δίνεται στους αντιπάλους. Στην επαναφορά, δικαίωμα κατοχής έχει ο πρώτος παίκτης που θα ακουμπήσει τη μπάλα. Αν υπάρχει αμφιβολία, τότε την επαναφορά αναλαμβάνει ο διαιτητής.
10. Ο παρατηρητής τιμωρεί τους παίκτες και σημειώνει τα φάουλ, ενώ ενημερώνει και τον διαιτητή, όταν μια ομάδα συμπληρώσει τρία συνεχόμενα φάουλ. Επίσης έχει την εξουσία να αποβάλλει τους παίκτες σύμφωνα με τον κανονισμό 5.
11. Ο διαιτητής έχει την ευθύνη της μπάλας και αποφασίζει πότε αυτή παίζεται, πότε είναι μέσα στον αγωνιστικό χώρο και πότε έξω, σε ποιον ανήκει. Επίσης, είναι ο χρονομέτρης του παιχνιδιού. Αποφασίζει πότε είναι έγκυρος ένας πόντος, σημειώνει το σκορ και ασχολείται με οτιδήποτε άλλο αφορά τα διαιτητικά καθήκοντα.
12. Η διάρκεια του παιχνιδιού είναι 30 λεπτά, αποτελούμενη από δυο μέρη των 15 λεπτών και 5 λεπτά ξεκούρασης ανάμεσα σε αυτά.
13. Η ομάδα που θα πετύχει περισσότερους πόντους είναι η νικήτρια.
Έναν μήνα αργότερα, στις 15 Ιανουαρίου του 1892, ο Νέισμιθ δημοσίευσε επίσημα τους 13 κανονισμούς και ανακοίνωσε τη διεξαγωγή του πρώτου τουρνουά μπάσκετ στο κολέγιο. Πριν περάσει ένας χρόνος, το 1892, ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας του Σπρίνγκφιλντ, Ντένις Χόρκενμπαχ, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Ένα Νέο Παχνίδι», με την πρόταση να ονομαστεί "Νaismith Ball". Λέγεται πως πρώτα ήταν ένας μαθητής του Νέισμιθ, ο Φρανκ Μέιχαν, που πρότεινε να δώσουν το όνομα του εφευρέτη στο καινούργιο παιχνίδι προς τιμήν του. Ο Νέισμιθ, όμως, ήταν αρνητικός απέναντι σε μία τέτοια προοπτική. Το 1893, το χριστιανικό κίνημα YMCA διέδωσε το μπάσκετ από άκρη σε άκρη σε κάθε γωνιά της χώρας. Μέσα σε 9 χρόνια από τον πρώτο αγώνα μπάσκετ, μέχρι το 1900 δηλαδή, το άθλημα είχε κερδίσει τους φοιτητές όλων των πανεπιστημίων των ΗΠΑ. Το κίνημα YMCA ήταν αυτό που διέδωσε το μπάσκετ και στην Ελλάδα, πολλά χρόνια μετά, με την αρχή να γίνεται από τη Θεσσαλονίκη!
Το 1904, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σεντ Λούις, το μπάσκετ παρουσιάστηκε ως σπορ επίδειξης. Κι ο Νέισμιθ έζησε να δει το «παιδί» του να συμπεριλαμβάνεται στα Ολυμπιακά αθλήματα, το 1936, τρία χρόνια δηλαδή πριν το θάνατό του σε ηλικία 78 ετών (28 Νοεμβρίου 1939). Στο Βερολίνο ο Νέισμιθ ανακηρύχθηκε τιμητικά πρόεδρος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Μπάσκετ και απένειμε τα μετάλλια στις νικήτριες ομάδες του πρώτου Ολυμπιακού τουρνουά μπάσκετ, όλες από την ήπειρο?πατρίδα του αθλήματος, τη Βόρεια Αμερική (1. ΗΠΑ, 2. Καναδάς, 3. Μεξικό). Το 1976 στο Μόντρεαλ μπήκε και το γυναικείο μπάσκετ στο Ολυμπιακό πρόγραμμα. Το τρόπαιο του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Καλαθοσφαίρισης φέρει από την 5η διοργάνωσή του (1967) τιμητικά το όνομα του Νέισμιθ (Naismith Trophy).
Το όνομα του «πατέρα του μπάσκετ» ήταν εύλογα το πρώτο που εγράφη στην «τάξη» του 1959, την πρώτη ιστορική τάξη του Naismith Memorial Basketball Hall of Fame! Το πρώτο όνομα Έλληνα στο Hall of Fame του Νέισμιθ θα γραφόταν στις 9 Σεπτεμβρίου 2017! Νίκος Γκάλης!