Κάθε καλοκαίρι στον πληθυσμό της Χαλκιδικής «προστίθεται» μια πόλη με το μέγεθος περίπου της Θεσσαλονίκης: από 110.000-115.000 κατοίκους τον χειμώνα, η περιοχή φτάνει να φιλοξενεί κατά μέσο όρο πάνω από 1 εκατ. άτομα τους ζεστούς μήνες, ενώ οι νέοι οικισμοί ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Η πίεση στις υποδομές -ύδρευση, αποχέτευση, διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων- είναι τεράστια, δεδομένης ιδίως της παλαιότητας πολλών δικτύων, ηλικίας σε κάποιες περιπτώσεις έως και μισού αιώνα.
Ως αποτέλεσμα καταγράφονται διακοπές υδροδότησης, παράτυπες γεωτρήσεις και παράνομες χωματερές μέσα σε ρέματα και δασικές εκτάσεις και ΧΥΤΑ στα όρια της δυναμικότητάς τους. Επιπλέον, νεόχτιστοι οικισμοί, αλλά κι ολόκληρα χωριά- δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί δεν διαθέτουν εν έτει 2024 βιολογικό καθαρισμό και εξυπηρετούν τις αποχετευτικές τους ανάγκες με οικιακούς βόθρους (όχι πάντα στεγανούς).
Η αναβάθμιση των υποδομών στη Χαλκιδική επείγει, αλλά όταν οι δήμοι της περιοχής διεκδικούν κονδύλια για να τις αναβαθμίσουν, συχνά βρίσκουν κλειστές πόρτες. Κι αυτό διότι ζητούν πόρους για να ικανοποιήσουν το καλοκαίρι τις ανάγκες χιλιάδων ανθρώπων (παραθεριστών, τουριστών και κατοίκων), όταν η χειμωνιάτικη «απογραφή» είναι σε πολλές περιπτώσεις λίγες εκατοντάδες άτομα. Για παράδειγμα, μια περιοχή 300 κατοίκων φτάνει να διεκδικεί κονδύλια για να φτιάξει έναν βιολογικό καθαρισμό ικανό να εξυπηρετήσει 5000 άτομα. Το έργο είναι απολύτως απαραίτητο, αλλά το αίτημα είναι δυσκολο να δικαιολογηθεί στη γλώσσα των αριθμών.
Δεν είναι όμως μόνο ο τουρισμός. Κάθε χρόνο στη Χαλκιδική εκδίδονται χιλιάδες νέες οικοδομικές άδειες. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ξενοδόχος στη Χαλκιδική, «μπορεί ενίοτε οι βρύσες να στάζουν μόνο σταγόνες ή ολόκληρες βίλες να λειτουργούν με βόθρους, αλλά όταν κάνεις μια βόλτα, βλέπεις παντού καινούργια μπετά». Πέραν του τουρισμού και της οικιστικής ανάπτυξης, ο νομός στηρίζει σημαντικό μέρος του ΑΕΠ του και σε άλλες υδροβόρες δραστηριότητες, όπως η γεωργία και τα μεταλλεία. Κατά καιρούς έχουν συζητηθεί διάφοροι τρόποι για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα, αλλά οι περισσότεροι αποτελούν μόνο μέρος της λύσης, αφού οι συνθήκες επιβάλλουν έξυπνους συνδυασμούς.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με φορείς της Χαλκιδικής για την πίεση που δέχονται οι υποδομές το καλοκαίρι και για τις πιθανές λύσεις. Μια από αυτές είναι το πολυσυζητημένο Φράγμα του Χαβρία, που ήδη από τη δεκαετία του 1970, θεωρούταν από πολλές πλευρές σαν το «κλειδί» για την αντιμετώπιση του προβλήματος ύδρευσης, ιδίως της νότιας και κεντρικής Χαλκιδικής σε πρώτη φάση. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2023 ο διαγωνισμός για το μεγαλόπνοο έργο κηρύχθηκε άγονος παρά τις τέσσερις παρατάσεις του, καθώς τα τρία σχήματα που το διεκδίκησαν σε πρώτη φάση δεν κατέθεσαν δεσμευτικές προσφορές για το πρότζεκτ, το οποίο επρόκειτο να υλοποιηθεί με ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα). Το φράγμα, με ύψος 60 μέτρων, ελαφρώς χαμηλότερο από δύο ...Λευκούς Πύργους τον έναν πάνω στον άλλο, θα ήταν σε θέση να ικανοποιεί τις ανάγκες υδροδότησης εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Κ. Ζωγράφου, αντιπεριφερειάρχης Χαλκιδικής: Οι υποδομές δεν αρκούν
Έχει εγκαταλειφθεί οριστικά ο σχεδιασμός για το Φράγμα του Χαβρία; ήταν το πρώτο ερώτημα προς την αντιπεριφερειάρχη Χαλκιδικής, Κατερίνα Ζωγράφου. Όπως επισήμανε, παρότι η διαχείριση του έργου γίνεται αποκλειστικά από το υπουργείο Υποδομών, η πληροφόρηση που υπάρχει είναι ότι αυτό δεν εγκαταλείπεται. Η αρχική επενδυτική προθυμία για το έργο «σκόνταψε» στη μεγάλη αναπροσαρμογή του προϋπολογισμού του, αφού κατά την κα Ζωγράφου από κάτι λιγότερο από 110 εκατ. ευρώ αρχικά, έφτασε τελικά να στοιχίζει γύρω στα 170 εκατ. λόγω των ανατιμήσεων στα υλικά κατασκευής και της ενεργειακής κρίσης.
«Η πληροφόρηση που έχουμε είναι ότι η πρόθεση είναι να ξαναγίνει διαγωνισμός. Δεν ξέρουμε αν το έργο θα παραμείνει ΣΔΙΤ ή θα γίνει με δημόσια επένδυση. Είναι ένα έργο μακρόπνοο, αλλά δεν μπορούμε να στηριχθούμε μόνο σε αυτό, καθώς οι απαιτήσεις σε νερό έχουν αυξηθεί πάρα πολύ, εξαιτίας όχι μόνο του τουρισμού, αλλά και της οικιστικής ανάπτυξης. Μόνο στην Κασσάνδρα είχαμε χιλιάδες οικοδομικές άδειες πέρυσι» σημειώνει.
Κάποιοι δήμοι, προσθέτει, κινητοποιούνται για να αναβαθμίσουν τα παλαιωμένα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης και άλλοι μπαίνουν στη διαδικασία αντικατάστασης υδρομέτρων και βελτίωσης των βιολογικών καθαρισμών όπου υπάρχουν, ώστε να ενσωματωθεί τεχνολογία που θα επιτρέπει τη χρήση του νερού για άρδευση. Επιπλέον, σε κάποιες περιοχές (π.χ., Νικήτη) υλοποιούνται έργα αφαλάτωσης. Επίσης είναι βασικό να ληφθεί μέριμνα και για τα καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης.
«Η Χαλκιδική έχει τρεις υδροβόρες δραστηριότητες, που εισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ της: γεωργία, τουρισμό, μεταλλεία. Για τα τελευταία, έχουμε προτείνει ως Περιφέρεια η διαχείριση των υδάτων, μετά την απομάκρυνσή τους από τον ορεινό όγκο, να γίνεται μέσω ταμιευτήρα στην περιοχή της Μεγάλης Παναγίας, ο οποίος θα ενισχύει τον υδροφόρο ορίζοντα και επιπλέον θα αποτελεί πηγή άρδευσης» λέει και προσθέτει: «Έχουμε πρόταση και για τον Ολύμνιο Ποταμό, και συγκεκριμένα τη δημιουργία μικρών φραγμάτων».
Ως θετικό νέο χαρακτηρίζει το γεγονός ότι «βρίσκεται σε πάρα πολύ καλό δρόμο» η αξιολόγηση του αντιπλημμυρικού έργου του χειμάρρου Ολυμπιάδας, προϋπολογισμού 6,2 εκατ. ευρώ, που η ελπίδα είναι να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ. Το έργο εκτιμάται ότι θα εισφέρει στην αντιμετώπιση πλημμυρών και θα συμβάλει στην άρδευση των καλλιεργειών. Ωστόσο εκτιμά ότι «τα έργα υποδομής δεν αρκούν» και σημειώνει ότι χρειάζονται μέτρα όπως η ελλειμματική άρδευση, η επιλογή πιο ξηροθερμικών καλλιεργειών και ο περιορισμός της σπατάλης νερού από τους πολίτες.
Για την κατάσταση στην αποχέτευση αναφέρει: «το θέμα αφορά αποκλειστικά τους δήμους. Εμείς έχουμε τον ελεγκτικό μηχανισμό και δεν κλείνουμε τα μάτια. Οι περισσότεροι βιολογικοί καθαρισμοί που υπάρχουν σήμερα στη Χαλκιδική χρήζουν αναβάθμισης, αλλά σε πολλές περιοχές δεν υπάρχουν καν».
Σχετικά με τα απορρίμματα, η κα Ζωγράφου εκτιμά ότι «το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι τόσο η αποκομιδή, όσο οι δημιουργημένες από πολίτες παράνομες χωματερές. Όταν γίνονται ανακαινίσεις εξοχικών κατοικιών, τα ρέματα, ακόμα και δασικές εκτάσεις, γεμίζουν με μπάζα και καναπέδες» και προσθέτει ότι για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, χρειάζονται πολύ μεγάλη αστυνόμευση και υψηλά πρόστιμα.
Αν. Χαλκιά, δήμαρχος Κασσάνδρας: «Από άποψη λειψυδρίας είμαστε νησί»
Η λειψυδρία αποτελεί σήμερα το βασικότερο πρόβλημα για τον δήμο Κασσάνδρας, που υδροδοτείται από γεωτρήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων βρίσκονται στο δυτικό του τμήμα. «(Από άποψη λειψυδρίας) είμαστε νησί. Την τελευταία τετραετία έχει βρέξει ελάχιστα» λέει η δήμαρχος Κασσάνδρας, Αναστασία Χαλκιά, επισημαίνοντας ότι το πρόβλημα επιδεινώθηκε εξαιτίας της εκτεταμένης και άναρχης δόμησης, του τουρισμού και της αύξησης του πληθυσμού όπου υπάρχουν πολλές εξοχικές κατοικίες. Προσθέτει ακόμη ότι πρόβλημα αποτελεί και η υδροκλοπή, ιδίως στην περιοχή της Παλλήνης.
Ο δήμος Κασσάνδρας σχεδιάζει πια, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία διυλιστηρίου αφαλάτωσης θαλασσινού νερού, προϋπολογισμού άνω των 15 εκατ. ευρώ, αλλά και φραγμάτων. Επίσης, λύσεις εκτιμάται ότι μπορεί να δώσει ένα ολιστικό πρόγραμμα, συνολικού ύψους 70 εκατ. ευρώ για τέσσερις δήμους συνολικά, που στην περίπτωση της Κασσάνδρας αφορά τρία χωριά: Πευκοχώρι, Χανιώτη και Πολύχρονο. Το πρόγραμμα, που προβλέπει νέες γεωτρήσεις για ύδρευση, αλλά και αναβάθμιση των βιολογικών καθαρισμών, ώστε τα υγρά απόβλητα να χρησιμοποιούνται -κατόπιν επεξεργασίας- για άρδευση και τα στέρεα για κομποστοποίηση, προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός τριετίας από την έναρξή του. Επιπλέον, μέχρι το τέλος του 2024 αναμένεται να ολοκληρωθούν δύο μονάδες αφαλάτωσης, σε Πευκοχώρι και Σταυρονικήτα. «Η διαχείριση του νερού όμως δεν είναι απλά θέμα υποδομών, αλλά μια υπόθεση συλλογική. Τα επόμενα χρόνια το νερό θα έχει μεγαλύτερη αξία από το πετρέλαιο» εκτιμά.
Σημειώνεται ότι από 17.000 κατοίκους τον χειμώνα, ο δήμος Κασσάνδρας φτάνει να φιλοξενεί γύρω στα 600.000 άτομα το καλοκαίρι. Κι όμως, δημοφιλείς περιοχές της χερσονήσου -η Σκιώνη, τα Λουτρά Αγίας Παρασκευής (Παραλία), το Παλιούρι και την Κρυοπηγή- δεν έχουν βιολογικό καθαρισμό. Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί και η διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Παρότι στην Κασσάνδρα υπάρχουν τρεις δομές διαχείρισης Αποβλήτων Εκσκαφών Κατασκευών & Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) και ετοιμάζεται τέταρτη, δημότες προτιμούν να αποθέτουν τα μπάζα τους σε ρέματα, σε δάση ή και στη θάλασσα:
«Την τελευταία τριετία έχουμε καθαρίσει εννέα φορές το ίδιο ρέμα. Έχουμε καθαρίσει τόσες φορές τον Γλαρόκαβο. Πέρυσι, ένας δημότης εντοπίστηκε να ρίχνει πλάκες αμιάντου στη θάλασσα» σημειώνει και προσθέτει πως όσα και να κάνουν οι δήμοι, αν οι πολίτες δεν ευαισθητοποιηθούν και δεν συνειδητοποιήσουν κάποια πράγματα, το αποτέλεσμα θα υπολείπεται πάντα του στόχου.
Γ. Εμμανουήλ, δήμαρχος Πολυγύρου: Η πορεία του νερού θα είναι στο μέλλον πόλεμος
«Η πορεία του νερού θα είναι πόλεμος στα επόμενα χρόνια»: με τη χαρακτηριστική αυτή φράση, ο δήμαρχος Πολυγύρου, Γεώργιος Εμμανουήλ, συνοψίζει ένα πρόβλημα που αποκτά ολοένα μεγαλύτερες διαστάσεις, λόγω και φαινομένων όπως η υφαλμύρωση (https://www.amna.gr/macedonia/article/836139/To-alati-tis-thalassas-katabrochthizei-to-gluko-nero-sti-Chalkidiki). Όπως λέει, λύσεις υπάρχουν, αλλά για να υλοποιηθούν χρειάζονται σοβαρά χρηματοδοτικά εργαλεία.
«Για παράδειγμα, για την αντικατάσταση των παλαιών δικτύων, στα οποία οι απώλειες λόγω διαρροών είναι τουλάχιστον 40% και για τη δημιουργία μονάδας επεξεργασίας νερού, υπολογίσαμε ότι χρειάζονται 16-17 εκατ. ευρώ, που θα μπορούσαν να προέλθουν από το ΕΣΠΑ. Δυστυχώς δεν υπάρχει σχετική ανοιχτή πρόσκληση αυτή τη στιγμή, όμως θα χτυπήσουμε όλες τις πόρτες. Πιθανώς να χρειάζεται να δούμε και το θέμα της αφαλάτωσης (θαλασσινού νερού), π.χ., σε μεγάλα ξενοδοχεία» λέει ο κ.Εμμανουήλ και απευθύνει έκκληση σε παραθεριστές και δημότες να μη σπαταλούν το νερό.
Όσον αφορά το Φράγμα Χαβρία, υπενθυμίζει ότι το σχήμα ΣΔΙΤ που θα υλοποιούσε το έργο «πατούσε» στα έσοδα από ένα υδροηλεκτρικό για να αποβεστεί η επένδυση. Ίσως χρειάζεται να διερευνηθεί εκ νέου ο τρόπος χρηματοδότησης, λέει. Παράλληλα επισημαίνει ότι χρειάζεται εκσυγχρονισμός των δικτύων στο παραλιακό μέτωπο, κάποια απ΄τα οποία είναι ηλικίας άνω των 50 ετών και με αμίαντο, αλλά και δημιουργία επαρκών δικτύων αποχέτευσης και σύνδεσή τους με τους βιολογικούς καθαρισμούς, ώστε το νερό να χρησιμοποιείται κατόπιν επεξεργασίας για άρδευση.
«Ζητάμε να ενεργοποιηθούν χρηματοδοτικά εργαλεια για να μπορέσουμε να στήσουμε τα αναγκαία έργα ύδρευσης και τους βιολογικούς» σημειώνει, επισημαίνοντας ότι οι δήμοι συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολία στη χρηματοδότηση τέτοιων έργων σε οικισμούς όπου η χειμερινή απογραφή (μόνιμου) πληθυσμού απέχει παρασάγγας από τη θερινή. Ενδεικτικά αναφέρει το παράδειγμα της Μεταμόρφωσης, που τον χειμώνα έχει γύρω στους 500 μόνιμους κατοίκους και το καλοκαίρι εξυπηρετεί τις ανάγκες 5000-7000 ατόμων.
Γ. Τάσιος, πρόεδρος Ένωσης Ξενοδοχείων (ΕΞΧ): Τα τρία «αγκάθια»
«Τα τρία μεγαλύτερα προβλήματα της Χαλκιδικής σε επίπεδο υποδομών, σε σχέση και με τον τουρισμό, είναι η ύδρευση, η περιβαλλοντική διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων και το χωροταξικό» εκτιμά ο πρόεδρος της ΕΞΧ, Γρηγόρης Τάσιος. Μεταξύ άλλων σημειώνει ότι άλλαξαν τα δεδομένα στην τουριστική δραστηριότητα, η ανομβρία «έριξε» τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα ενώ η Χαλκιδική σε ποσοστό 99% υδροδοτείται από γεωτρήσεις για ύδρευση και άρδευση καλλιεργειών, όλο και νωρίτερα. «Στις ελιές μέχρι πριν από πέντε-επτά χρόνια η άρδευση άρχιζε Μάιο, αλλά πλέον ξεκινά Μάρτιο» σημειώνει και προσθέτει πως τάξη χρειάζεται να μπει στους νέους οικισμούς εκτός σχεδίου, όπου η κατάσταση των δικτύων είναι δαιδαλώδης.
Σχετικά με την αποχέτευση, η Χαλκιδική εξυπηρετείται σε μεγάλο βαθμό από βόθρους (κυρίως στεγανούς, αλλά δυστυχώς και απορροφητικούς), ιδίως στις περιοχές όπου δεν υπάρχουν αποχετευτικό σύστημα και βιολογικοί καθαρισμοί. «Τα ξενοδοχεία, ασχέτως μεγέθους και κατηγορίας, σε μεγάλο ποσοστό υποχρεούνται εδώ και 40 χρόνια να έχουν βιολογικό καθαρισμό και να διαχειρίζονται ό,τι περισσεύει. Προσωπικά, ως ξενοδόχος, δίνω 700 ευρώ τον μήνα μόνο γα τη μεταφορά της αποξηραμένης λυματολάσπης σε ειδική μονάδα στη Σκύδρα για απόθεση» σημειώνει.
Ο ίδιος προσθέτει ότι στα στερεά απόβλητα, «υπάρχουν ακόμα ΧΥΤΑ που γεμίζουν. Σε δήμο Πολυγύρου, Κασσάνδρα, Ανθεμούντα βρίσκονται στα όρια και χρειάζονται επέκταση, ενώ πριν λίγους μήνες άνοιξε ΧΥΤΑ στον δήμο Αριστοτέλη. Κι αυτό ενώ όλη η Ευρώπη έχει καταργήσει τους ΧΥΤΑ (Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων) κι έπρεπε να δημιουργούμε ΧΥΤΥ (Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων). Προβληματική ως προς τη συχνότητα είναι και η αποκομιδή, τόσο στους κανονικούς όσο και στους μπλε κάδους, ενώ τώρα που εμφανίστηκαν και οι καφέ (οργανικά υπολείμματα) αποδεικνύεται ότι και πάλι δεν είμαστε έτοιμοι. Τα ξενοδοχεία άνω των 100 κλινών είναι σήμερα οι μόνες επιχειρήσεις που υποχρεούνται βάσει νόμου να διαχειρίζονται μόνες τους τα οργανικά απόβλητα, κάτι που σημαίνει κόστος. Ο νόμος προβλέπει ότι όταν τα διαχειρίζεσαι μόνος σου υπάρχει απαλλαγή από τα δημοτικα τέλη, αλλά αυτό δεν εφαρμόζεται» υποστηρίζει ο κ.Τάσιος.
Ως το τρίτο σημαντικότερο πρόβλημα «δείχνει» το χωροταξικό. «Δεν έχουμε δικαιολογία να μη συμμετάσχουμε στη δημόσια διαβούλευση για το χωροταξικό του τουρισμού και τα Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια μέχρι 15/9, καθώς μέσω αυτών αποφασίζεται το μέλλον της Χακλιδικής και του τουρισμού για τα επόμενα 30 χρόνια. Ως ΕΞΧ είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε με το ΤΕΕ Χαλκιδικής για κατάθεση προτάσεων» καταλήγει.