Με τη βοήθεια της Wagner και του διαβόητου ολιγάρχη, Γεβγκένι Πριγκόζιν, ο Βλ. Πούτιν προσπάθησε να υποσκάψει την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων. Μετά το πρώτο «πραξικόπημα», ήλθε το δεύτερο, μέσω της συμφωνίας με τον δικτάτορα Λουκασένκο για την εγκατάσταση της Wagner στη Λευκορωσία και τον πλήρη έλεγχο του στρατού της χώρας από τη μισθοφορική οργάνωση. Και λίγο αργότερα αποκαλύφθηκε ότι η Wagner, πάντα υπό την ηγεσία του Πριγκόζιν, θα παραμείνει βασικός βραχίονας της ρωσικής, νεοαποικιοκρατικής πολιτικής στην Αφρική και ένα εργαλείο προσωπικού πλουτισμού του Πούτιν και της ομάδας του.
Του Βασίλη Τζήμα
Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων έχουν επιβεβαιώσει ότι τα δραματικά γεγονότα της 24ης Ιουνίου, με την πορεία των μισθοφόρων της Wagner προς τη Μόσχα, που σταμάτησε σαν να είχε πατηθεί ένα κουμπί σε χειριστήριο… Playstation από κάποιον αόρατο χειριστή, δεν ήταν ένα πραξικόπημα κατά του Πούτιν, αλλά ένα πραξικόπημα ΑΠΟ τον Πούτιν, που δεν είχε την επιθυμητή κατάληξη.
Ο Ρώσος δικτάτορας χρησιμοποίησε τη Wagner, τη μισθοφορική οργάνωση που ιδρύθηκε με τις ευλογίες του και έδρασε πάντα υπό την καθοδήγησή του, σαν ένα εργαλείο άσκησης ελέγχου στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, τον μοναδικό φορέα στο ρωσικό σύστημα εξουσίας που θα μπορούσε να αμφισβητήσει την παντοδυναμία του ή ακόμη και την ηγεσία του, ιδιαίτερα ενόψει της απογοητευτικής για τη Ρωσία εξέλιξης των επιχειρήσεων στην Ουκρανία.
Όταν άρχισε να τίθεται επιτακτικά το ερώτημα «ποιος φέρει την ευθύνη για την αποτυχία στην Ουκρανία»;, ο Πούτιν, περιέργως για πολλούς, άφησε τον Πριγκόζιν να δημιουργήσει με δημόσιες τοποθετήσεις το αφήγημα της αμφισβήτησης του υπουργού Άμυνας, Σ. Σοϊγκού και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, Β. Γερασίμοφ, τους οποίους κατηγορούσε συνεχώς ότι είναι ανίκανοι, διεφθαρμένοι και βασικοί υπεύθυνοι για τη στρατιωτική αποτυχία, υπονοώντας σαφώς ότι ο ένοικος του Κρεμλίνου δεν φέρει ευθύνη.
Αυτή ήταν η προετοιμασία της τελικής σύγκρουσης του Πούτιν με την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, που κινήθηκαν επιθετικά προς τον Πριγκόζιν και τη Wagner και επιτάχυναν με αυτό τον τρόπο τις εξελίξεις, για να φθάσουμε στην ανταρσία του Πριγκόζιν, την πορεία προς τη Μόσχα με διακηρυγμένο στόχο να «ξηλωθούν» Σοϊγκού και Γερασίμοφ και τη νέα ισορροπία στις σχέσεις Πούτιν – στρατού, με τη συμφωνία για μεταφορά των πιστών στον Πριγκόζιν δυνάμεων στη Λευκορωσία και την απορρόφηση των υπόλοιπων μαχητών της Wagner από τον επίσημο στρατό.
Επιβεβαιώνοντας ότι δεν αποτελεί εχθρό, αλλά πιστό σύμμαχο του Πούτιν, ο Πριγκόζιν συμμετείχε σε σύσκεψη διοικητών της Wagner με τον Ρώσο πρόεδρο μόλις πέντε ημέρες μετά την ανταρσία της 24ης Ιουνίου. Εκεί συζητήθηκαν οι προοπτικές και ο ρόλος της Wagner χωρίς συμμετοχή εκπροσώπων του στρατού, καθώς η μισθοφορική οργάνωση γίνεται σαφές ότι εξακολουθεί να αποτελεί τον ιδιωτικό στρατό του Πούτιν και προορίζεται να παίξει ρόλο στις μελλοντικές αντιπαραθέσεις εντός της ελίτ του καθεστώτος για τον έλεγχο της εξουσίας μετά τη διαφαινόμενη ήττα στην Ουκρανία. Αισθητά αποδυναμωμένος και απειλούμενος από τον στρατό, τον οποίο δεν ελέγχει πλήρως, ο Πούτιν θα χρησιμοποιήσει τη Wagner σαν ένα ισχυρό εργαλείο στις μελλοντικές συγκρούσεις για την εξουσία στη Μόσχα.
Η νέα βάση στη Λευκορωσία: Πιο κοντά στη Μόσχα…
Έτσι, φθάνουμε στο δεύτερο πραξικόπημα: σε συνεργασία με τον ελεγχόμενο από τη Μόσχα δικτάτορα της Λευκορωσίας, Λουκασένκο, ο Πούτιν χρησιμοποιεί τον Πριγκόζιν για να δημιουργήσει μια ισχυρή βάση ιδιωτικού στρατού στη Λευκορωσία, προσφέροντας στον Λουκασένκο ένα καλό εργαλείο για τον έλεγχο του δικού του στρατού, ο οποίος αποτελεί τη μόνη δύναμη στη χώρα, που θα μπορούσε να ανατρέψει τον πιο παλιό δικτάτορα της Ευρώπης, που ασκεί την εξουσία σχεδόν για τρεις δεκαετίες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Λουκασένκο έκανε μια μεγάλη στροφή στον τρόπο που αντιμετωπίζει τη Wagner, στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας με τον Πούτιν και τον Πριγκόζιν. Το 2020, περίπου ένα μήνα πριν τις εκλογές που τελικά «έκλεψε» ο Λουκασένκο, είχαν συλληφθεί από το καθεστώς της Λευκορωσίας 33 μισθοφόροι της Wagner στο Μινσκ και από τα ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης είχε γίνει λόγος για προσπάθεια αποσταθεροποίησης της χώρας από τη μισθοφορική οργάνωση, με υπαινιγμούς ότι αυτό γινόταν με εντολές Πούτιν.
Τώρα, στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας με τον Πούτιν, ο Λουκασένκο δέχεται να φιλοξενήσει τον βασικό κορμό των πιο έμπειρων μισθοφόρων της Wagner στο έδαφος της χώρας του. Εκτός από τον Πριγκόζιν, που εμφανίσθηκε πριν από λίγες ημέρες σε στρατόπεδο της Wagner στη Λευκορωσία, εκεί βρίσκεται και ο Ντμίτρι Ούτκιν, γνωστότερος και ως Βάγκνερ, ο Ρώσος νεοναζιστής που έδωσε το όνομα στην οργάνωση, η οποία διοικείται από τον Πριγκόζιν.
Με αυτή τη συμφωνία, συντελείται ένα αθόρυβο πραξικόπημα στη Λευκορωσία, καθώς ο Πούτιν από κοινού με τον Λουκασένκο μεταφέρουν ουσιαστικά τον έλεγχο του στρατού της Λευκορωσίας στον Πριγκόζιν και τη Wagner. Σημειωτέον ότι ο στρατός της Λευκορωσίας έως τώρα εμφανιζόταν «απείθαρχος» στις υποδείξεις της Μόσχας για συμμετοχή στον πόλεμο στην Ουκρανία και πολλοί εκτιμούν ότι θα μπορούσε να κινηθεί για την ανατροπή του Λουκασένκο, εάν αυτός επιχειρούσε να εμπλέξει τη χώρα στον πόλεμο.
Ήδη ο Λουκασένκο ανακοίνωσε, σε συνάντηση με τον Πούτιν, ότι η Wagner ανέλαβε να εκπαιδεύσει το πιο νευραλγικό τμήμα των ενόπλων δυνάμεων, τις Ειδικές Δυνάμεις. Ο δε Πριγκόζιν, πάντα υπερφίαλος, ακούγεται σε βίντεο από την επίσκεψή του στο στρατόπεδο της Wagner να λέει ότι η οργάνωσή του θα κάνει τον στρατό της Λευκορωσίας τον δεύτερο ισχυρότερο στον κόσμο, υπονοώντας ότι ο ρωσικός στρατός, μετά τη «ντροπιαστική» εξέλιξη της επιχείρησης στην Ουκρανία, όπως είπε ο ίδιος, θα είναι λιγότερο ισχυρός και από τον εκπαιδευμένο από τη Wagner στρατό της μικρής Λευκορωσίας.
Ο Πριγκόζιν ενημέρωσε τους άνδρες του ότι η Wagner θα μείνει μακριά από τα μέτωπα της Ουκρανίας, αλλά υπαινίχθηκε ότι κάτι θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον -προφανώς με μια μελλοντική «καρατόμηση» Σοϊγκού και Γερασίμοφ-, ώστε η Wagner να επανέλθει στον πόλεμο της Ουκρανίας. «Όσα συμβαίνουν τώρα στην Ουκρανία είναι ντροπή και δεν υπάρχει ανάγκη να συμμετέχουμε. Θα περιμένουμε για τη στιγμή όπου θα μπορούμε να δείξουμε ποιοι είμαστε», τόνισε χαρακτηριστικά.
Ουσιαστικά, ο Πούτιν δίνει μια νέα πνοή στη Wagner μέσα από τη συμφωνία με τον Λουκασένκο. Αυτό που ο ρωσικός στρατός θέλησε να στερήσει από την οργάνωση, δηλαδή την πρόσβαση στις υποδομές και τον οπλισμό του, θα το παρέχει πλέον η Λευκορωσία. Κατά ειρωνικό τρόπο, μάλιστα, η Wagner πλέον θα βρίσκεται πιο κοντά στη Μόσχα, από όσο βρισκόταν όσο ήταν εγκατεστημένες οι δυνάμεις της σε στρατόπεδα στην Ουκρανία και τη νότια Ρωσία: Η προηγούμενη βάση στο Κρασνοντάρ Κράι ήταν περίπου 1.370 χιλιόμετρα από τη Μόσχα, ενώ η νέα βάση στη Λευκορωσία είναι σε απόσταση περίπου 720 χιλιομέτρων και συνδέεται με τη Μόσχα με έναν εξαιρετικό στρατιωτικό αυτοκινητόδρομο.
Θεωρητικά, λοιπόν, το παράδοξο αποτέλεσμα της «εξορίας» στη Λευκορωσία είναι ότι η Wagner θα μπορούσε να κάνει μια πολύ πιο γρήγορη πορεία προς τη Μόσχα, αν ο Πριγκόζιν ήθελε -σε διαφορετικές συνθήκες- να επαναλάβει το εγχείρημά του, προφανώς με εντολή Πούτιν.
Οι αιματοβαμμένες «δουλειές» στην Αφρική
Εξαιρετικά σημαντική, όμως, είναι και η δεύτερη λειτουργία που θα συνεχίσει να έχει ο Πριγκόζιν για λογαριασμό του Πούτιν: αυτή του άτυπου εκπροσώπου του Κρεμλίνου στις χώρες της Αφρικής, όπου ο Πούτιν επιδιώκει σταθερά να υφαρπάζει πλουτοπαραγωγικούς πόρους μέσω της Wagner και με φόντο μια επίσημη ρωσική πολιτική που καλλιεργεί ένα είδος σχέσεων νέας αποικιοκρατίας, με τη Μόσχα να προτείνει στις αφρικανικές ελίτ ένα deal που φαίνεται πολύ πιο ελκυστικό από ό,τι έχει να προτείνει η Δύση: «Εμείς δεν θα σας ενοχλούμε για θέματα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορούμε να σας στηρίζουμε και να κάνουμε μαζί δουλειές».
Στη σύνοδο της Ρωσίας με τις χώρες της Αφρικής, στις 27 και 28 Ιουλίου στην Αγία Πετρούπολη, ο Πούτιν δεν είχε καθόλου εύκολο έργο, αφού συμμετείχαν λιγότερες από τις μισές χώρες από όσες είχαν συμμετάσχει στην προηγούμενη αντίστοιχη σύνοδο, πριν την εισβολή στην Ουκρανία, ενώ πολλές χώρες δεν είχαν εκπροσώπηση στο υψηλότερο επίπεδο. Παράλληλα, αρκετοί ηγέτες εξέφρασαν ανοικτά τη δυσαρέσκειά τους για την πρόταση Πούτιν να υποκαταστήσει η Ρωσία πλήρως την Ουκρανία στις εξαγωγές σιτηρών και να διαθέσει δωρεάν σιτηρά στις φτωχότερες χώρες. Τόνισαν ότι αυτό δεν είναι λύση, αλλά θα πρέπει να επανέλθει σε ισχύ η συμφωνία για τις εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία, την οποία τορπίλισε η Μόσχα, προχωρώντας και σε καταστροφικούς βομβαρδισμούς ουκρανικών εξαγωγικών υποδομών.
Όσο, όμως, ο Πούτιν κατέβαλε δύσκολες διπλωματικές προσπάθειες, προσφέροντας ακόμη και το «καρότο» της διαγραφής χρεών αφρικανικών κρατών προς τη Ρωσία, ο Πριγκόζιν φαίνεται πως έκανε τις δικές του, παράλληλες συζητήσεις με εκπροσώπους αφρικανικών κρατών, ευρισκόμενος επίσης στην Αγία Πετρούπολη, στο πολυτελές ξενοδοχείο ιδιοκτησίας του, προφανώς με τις ευλογίες του Πούτιν.
Ο Πριγκόζιν φαίνεται ότι έστειλε το μήνυμα σε όσους ενδιαφέρονται, πως η Wagner εξακολουθεί να είναι παρούσα στην Αφρική και πάντα έτοιμη για «δουλειές»: πλήρεις υπηρεσίες υποστήριξης δικτατορικών καθεστώτων, με όπλα και προπαγάνδα, σε αντάλλαγμα για την παροχή αδειών εκμετάλλευσης πλουτοπαραγωγικών πόρων (ορυχεία χρυσού, διαμαντιών κ.ο.κ.). Προφανές είναι ότι αυτές οι «δουλειές» δεν θα γίνονται για να πλουτίζει μόνο ο ίδιος, αλλά, όπως συνέβαινε πάντα από την ίδρυση της Wagner, για τον πλουτισμό του υψηλού προστάτη της οργάνωσης.
Ο Πριγκόζιν, μάλιστα, δεν θέλησε να κρατήσει κρυφή τη δραστηριότητά του, όπως θα γινόταν αν δρούσε χωρίς τη στήριξη του Κρεμλίνου. Φωτογραφήθηκε, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής Ρωσίας-Αφρικής με Αφρικανούς αξιωματούχους. Σε δύο φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο Πριγκόζιν εμφανίζεται χαλαρός, ντυμένος με τζιν και λευκό πουκάμισο, να σφίγγει τα χέρια συνεργάτη του προέδρου της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας και ενός διευθυντή αφρικανικών μέσων ενημέρωσης, όπως αναφέρθηκε από κανάλια της Wagner στο Telegram.
Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έφθασαν, σύμφωνα με πολλές αναφορές, εκατοντάδες μισθοφόροι της Wagner, λίγο πριν διεξαχθεί δημοψήφισμα για την κατάργηση των συνταγματικών περιορισμών στη θητεία του προέδρου. Πηγές της Wagner, εξάλλου, και παρότι αυτό δεν επιβεβαιώνεται από άλλες αναφορές, ισχυρίζονται ότι η οργάνωση είχε εμπλοκή στο πραξικόπημα στον Νίγηρα, από το οποίο έχασε την εξουσία ο φιλικός προς τη Δύση και ιδιαίτερα προς τη Γαλλία, πρόεδρος της χώρας. Ο Πριγκόζιν επιδοκίμασε ανοικτά το πραξικόπημα, μιλώντας για απελευθέρωση της Αφρικής από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες.
Όλα αυτά δείχνουν ότι ο Πούτιν εξακολουθεί να κινείται πολύ πέραν των ορίων της επίσημης πολιτικής και να παίζει το παιχνίδι για τη διατήρηση της εξουσίας, παρά τη διαφαινόμενη ήττα στην Ουκρανία, με όρους μαφίας. Ο Πριγκόζιν και η Wagner, παρά την εντύπωση που δόθηκε περί σύγκρουσης με το Κρεμλίνο, αποτελούν πολύτιμα εργαλεία πολιτικής του Πούτιν, τόσο στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης με τον στρατό, όσο και στην επόμενη φάση των προσπαθειών του Πούτιν να συνεχίσει να μετατρέπει την προεδρική του εξουσία σε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό μηχανισμό άντλησης μυθικού πλούτου.