Μήπως το παιδί παραφέρεται ανεξήγητα; Το τρίχρονο χτυπάει το μωρό αδερφάκι του, ή το πεντάχρονο σου πετάει ξαφνικά ένα παιχνίδι με δύναμη ή το επτάχρονό σου χτυπάει δυνατά την πόρτα καθώς την κλείνει. Τι κάνεις; Σίγουρα, μπορείς να ανταποκριθείς με τιμωρία, αφού οι συμπεριφορές αυτές είναι ξεκάθαρα απαράδεκτες. Με τον τρόπο αυτό όμως δεν θα μάθεις ποτέ ποιό είναι το συναίσθημα αυτό, που το παιδί σου βρίσκει τόσο αβάσταχτο, ώστε φτάνει στο σημείο να το εκδραματίσει. Δηλαδή, θα χάσεις το σήμα SOS που εκπέμπει το παιδί.
Μήπως πρέπει να παραβλέψεις την κακή συμπεριφορά; Όχι βέβαια! Εννοείται ότι πρέπει να παρέμβεις για να παραμείνουν όλοι ασφαλείς. (Σε έναν «τέλειο» κόσμο, φυσικά, η όποια παρέμβαση θα γινόταν πριν το παιδί φτάσει στο σημείο να εκπέμψει SOS με τέτοιο τρόπο. Οι οικογένειες όμως αποτελούνται από ανθρώπους, που εξ ορισμού, δεν είμαστε τέλειοι... Και αυτό είναι εντάξει. Η αγάπη μας εξυπηρετεί καλύτερα από το «τέλειο» κάθε φορά).
Καθώς λοιπόν θα θέτεις τα όρια –ήρεμα και ευγενικά- θύμισε στον εαυτό σου ότι υπάρχει κάποιος λόγος για τη συμπεριφορά του παιδιού. Μπορεί να μην είναι κάτι που θα θεωρούσες καλό λόγο, αλλά... είναι ο δικός του λόγος.
Έπειτα, αναγνώρισε την ανάγκη ή το συναίσθημα που κινητοποιεί αυτή τη συμπεριφορά του παιδιού. Αυτό θα δώσει στο παιδί τη βοήθεια που χρειάζεται για να συνεργαστεί μαζί σου. Εάν δεν αναγνωρίσεις την ανάγκη, δεν θα φτάσεις στην πηγή της κακής συμπεριφοράς.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα αποκωδικοποίησης μίας συμπεριφοράς SOS:
Παιδιά που είναι μονίμως δύστροπα και μη συνεργάσιμα συνήθως χρειάζονται περισσότερο ύπνο, περισσότερη σύνδεση, να αντιμετωπιστεί μία άσχημη σωματική αίσθηση (π.χ πόνος) ή απλώς μία ασφαλή ευκαιρία να κλάψουν στην αγκαλιά του γονιού.
Παιδιά που ανταγωνίζονται τα αδέρφια τους συχνά χρειάζονται να αισθανθούν πιο συνδεδεμένα με τους γονείς τους, πιο «ορατά» και ότι εκτιμώνται περισσότερο γι’ αυτό που είναι. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα αδέρφια ξεκινάει από τον αγώνα για «σπάνιους πόρους» –την αγάπη, την προσοχή, την τρυφερότητα των γονιών. Το κάθε παιδί χρειάζεται να αισθάνεται ότι ποτέ δε θα μπορούσες να αγαπήσεις κάποιον περισσότερο.
Παιδιά που «δεν ακούνε» συνήθως έχουν εκπαιδευτεί να μην παίρνουν στα σοβαρά τον γονιό, εάν δεν ξεφωνίσει. Ουσιαστικά ζητούν από το γονιό να ηρεμήσει και να συνδεθεί.
Παιδιά που ξεσπούν επιθετικά αισθάνονται μέσα τους αβάσταχτο φόβο. Χρειάζονται να γελούν (όταν δεν είναι θυμωμένα), ώστε ν’ αρχίσουν να λιώνουν το φόβο και έπειτα, όταν αισθανθούν αρκετά ασφαλή, να βιώσουν αυτόν τον φόβο με την παρπουσία του γονέα. Η στιγμή αυτή μπορεί να μοιάζει με ξέσπασμα παράφορης οργής, αλλά στη συνέχεια θα ακολουθήσουν δάκρυα και έπειτα τρυφερότητα και συνεργασία.
Παιδιά που επαναστατούν συνεχώς συνήθως χρειάζονται να αισθανθούν πιο ισχυρά, ικανά, επαρκή και ότι τους δίνεται σεβασμός. Χρειάζονται να τα ακούμε και να τους δείχνουμε ότι τα ακούμε, ακόμα και όταν δεν συμφωνούμε μαζί τους.
Παιδιά που μας δείχνουν ασέβεια, δίνουν το μήνυμα ότι δεν αισθάνονται αρκετή σύνδεση, ζεστασιά και σεβασμό από εμάς. Συχνά, η ασέβεια του παιδιού είναι αποτέλεσμα ενός γονιού που φωνάζει και έχει ο ίδιος ξεσπάσματα.
Παιδιά που λένε ψέματα, αισθάνονται φόβο. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναλογιστούμε, τι είναι αυτό στη δική μας ανταπόκριση, που κάνει το παιδί να αισθάνεται τόση ανασφάλεια, που να χρειάζεται να μας πει ψέματα;
Παιδιά που συνεχώς πιέζουν τα όρια συνήθως χρειάζονται να ξέρουν ότι ο γονιός είναι υπεύθυνος, έχει τον έλεγχο και θα τα κρατήσει ασφαλή – ενώ θα τα αγαπάει ακόμα. Αυτό το δείχνουμε στο παιδί θέτοντας όρια ξεκάθαρα και σταθερά, αλλά με ενσυναίσθηση και κατανόηση. Για παράδειγμα «Ήθελες Χ και συμπεριφέρθηκες με τον Ψ τρόπο. Καταλαβαίνω. Όμως η Ψ συμπεριφορά δεν είναι εντάξει, γιατί στεναχωρεί/ πονάει/ πληγώνει/ σπάει τον τάδε (άνθρωπο ή αντικείμενο). Μπορείς αντί γι’΄αυτό να κάνεις το Ζ».
Θα μπορέσει το παιδί να εξηγήσει τις ανάγκες του εάν το ρωτήσεις; Όχι, γι’ αυτό εκδραματίζει τα αρνητικά συναισθήματα με τέτοιο τρόπο. Υπάρχουν όμως οι ακόλουθες ερωτήσεις που μπορείς ως γονιός να κάνεις στον εαυτό σου, οι οποίες θα σε βοηθήσουν να αποκωδικοποιήσεις την ανάγκη, να ανταποκριθείς σε αυτή και να αλλάξεις την άσχημη συμπεριφορά:
1. Ποιά είναι η συμπεριφορά που σε ενοχλεί περισσότερο στο παιδί σου; Αυτή η συμπεριφορά είναι ένα μήνυμα SOS.
2. Ποιό είναι το πρώτο πράγμα που σου έρχεται στο μυαλό σχετικά με το τι βρίσκεται πίσω από αυτό το SOS του παιδιού; (Ποιά ανάγκη ή συναίσθημα εκδραματίζει το παιδί; Σύνδεση; Αυτονομία; Ύπνο; Λιγότερη επίκριση ή έλεγχο από τον μπαμπά; Περισσότερο χρόνο μόνο του μαζί με τη μαμά;)
3. Με ποιές πράξεις μπορείς να ανταποκριθείς στο SOS του παιδιού; Κάνε μία λίστα.
4. Παρατήρησε πως ο δικός σου φόβος σε εμποδίζει να ανταποκριθείς στην ανάγκη του παιδιού σου (για παράδειγμα, εάν ξαφνικά αρχίσει να μιλάει και πάλι «μωρουδίστικα», αισθάνεσαι την ανάγκη να το διορθώσεις ή μπορείς να αποδεχθείς την προσωρινή του ανάγκη να φροντιστεί σαν μωρό;). Ανάπνευσε μέσα σε αυτόν τον δικό σου φόβο και άφησέ τον να φύγει. Μόλις ικανοποιήσουμε την ανάγκη του παιδιού, το παιδί μπορεί να προχωρήσει. Όταν αρνούμαστε μία ανάγκη του, το παιδί μένει παγιδευμένο.
5. Κάνε ένα σχέδιο, για να πραγματοποιείς τουλάχιστον μία από τις πράξεις που έχεις στη λίστα σου κάθε μέρα για μία εβδομάδα (μπορεί να είναι και οι ίδιες δράσεις ξανά και ξανά).
6. Παρατήρησε πως αλλάζει η συμπεριφορά του παιδιού. Τι έμαθες σχετικά με τις ανάγκες του;
7. Τι θα κάνεις διαφορετικά στο εξής;