Μικρά βήματα προόδου ή διπλωματικοί ελιγμοί; Ο δρόμος προς το Brexit και τα επόμενα στάδια στις συνομιλίες που θα καθορίσουν τη μελλοντική σχέση της ΕΕ με τη Βρετανία διαγράφονται ακόμα θολά. Μετά από εντατική προετοιμασία αρκετών εβδομάδων, ακύρωση κύκλου συνομιλιών στις Βρυξέλλες και έντονη φημολογία για διαφορετικές θέσεις και απόψεις του βρετανού ΥΠΕΞ Μπόρις Τζόνσον, η Πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, με την ομιλία της στη Φλωρεντία, έδωσε το στίγμα των θέσεων της κυβέρνησής της για τη συνέχεια των διαπραγματεύσεων για το Brexit.
Παρά τις πολλές γκρίζες ζώνες και πληθώρα καυτών ζητημάτων που παραμένουν άλυτα, προδιαγράφοντας ένα δύσκολο διαζύγιο, η πρωθυπουργός της Βρετανίας έκανε ένα μεγάλο βήμα καλής θέλησης αναφερόμενη στο πλέον ακανθώδες ερώτημα, που δεν είναι άλλο από το ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό. Για πρώτη φορά η Τερέζα Μέι διατύπωσε με ξεκάθαρο τρόπο την πρόθεση του Ηνωμένου Βασιλείου να τιμήσει τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει κατά την περίοδο της ένταξής του».
Σε μια άμεση αντίδρασή του, ο Ευρωπαίος διαπραγματευτής Μισέλ Μπαρνιέ σχολίασε ότι η ομιλία της Μέι εξέφρασε ένα εποικοδομητικό πνεύμα για τη συνέχεια των συζητήσεων.
Είχαν προηγηθεί γύροι συνομιλιών στις Βρυξέλλες που δεν κατάφεραν να δώσουν σημαντικά αποτελέσματα, δεδομένου ότι βρετανική κυβέρνηση και ΕΕ σαφέστατα διαφωνούν, κυρίως όσον αφορά στις οικονομικές υποχρεώσεις του ΗΒ, τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των πολιτών αλλά και την αλληλουχία και το περιεχόμενο των συνομιλιών.
Γενικό πλαίσιο συζήτησης
Στο επίκεντρο της διαφωνίας βρίσκονται οι θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών όσον αφορά στις προτεραιότητες. Η ΕΕ πιστεύει ότι η Βρετανία, ενδεχομένως και για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης, προσπαθεί να περιπλέξει τη συζήτηση και να θέσει πρόωρα στο τραπέζι θέματα μελλοντικής σχέσης. Ωστόσο, η διαπραγματευτική ομάδα της ΕΕ φαίνεται αποφασισμένη να τηρήσει τη συμφωνημένη διαδικασία βάσει της οποίας τα σχετικά ζητήματα πρόκειται να συζητηθούν μόνο κατά τη β’ φάση της διαπραγμάτευσης, αφότου έχει υπάρξει η απαιτούμενη πρόοδος ως προς τους όρους αποχώρησης του ΗΒ.
Στις μέχρι τώρα διαπραγματεύσεις η Βρετανία επιδίωξε να περάσει «δημιουργικές ρυθμίσεις» για το μέλλον των σχέσεών της με την ΕΕ. Ωστόσο, στην ομιλία της στη Φλωρεντία η Τ. Μέι ζήτησε για πρώτη φορά να συνεχίσει η χώρα της να επωφελείται, για μια περίοδο δύο ετών από την ημερομηνία της αποχώρησης (29/3/2019), α) από την πρόσβαση στην Ενιαία Αγορά (πάντα υπό τους παρόντες όρους) και β) από την ισχύουσα συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Οι διαπραγματευτές της ΕΕ επιμένουν ότι οποιαδήποτε συμφωνία θα εξαρτηθεί από το αν η κυβέρνηση της Τ. Μέι είναι πρόθυμη να συμμορφωθεί πλήρως με την υπάρχουσα έννομη τάξη της Ένωσης.
Σταθερή θέση του Μ. Μπαρνιέ είναι ότι: «Η ενιαία αγορά και η ικανότητα της ΕΕ να νομοθετεί, να εποπτεύει και να εφαρμόζει τους νόμους της δεν πρέπει να υπονομευθούν και δεν θα υπονομευθούν από το Brexit». Απαντώντας λοιπόν στο αίτημα της μεταβατικής περιόδου, ο κ Μπαρνιέ ανέφερε ότι η ΕΕ θα μπορούσε να το λάβει υπόψη της μόνον υπό το πρίσμα των κατευθυντηρίων γραμμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2017, όπου γίνεται αναφορά σε «περιορισμένο χρονικό διάστημα, που θα συνοδεύεται από την εφαρμογή του συνόλου των κανονιστικών, χρηματοδοτικών και δικαιοδοτικών μηχανισμών και δομών της Ένωσης».
Ο λογαριασμός της συμφωνίας εξόδου
Αυτό είναι το πλέον ακανθώδες ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί προτού οι 27 ηγέτες της ΕΕ συμφωνήσουν να συζητήσουν μια μελλοντική εμπορική συμφωνία και τις μεταβατικές ρυθμίσεις με τη Βρετανία. Κύριο θέμα τριβής είναι το γεγονός ότι η ΕΕ υποστηρίζει ότι το ΗΒ είναι υπεύθυνο για συγκεκριμένες πληρωμές που εκτείνονται στο μέλλον, δηλαδή μετά την ημερομηνία εξόδου του 2019, θέμα στο οποίο διαφωνούσε μέχρι τώρα η Βρετανία. Η Τ. Μέι φάνηκε στην ομιλία της στη Φλωρεντία να σπάει το αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις, αφού σηματοδότησε για πρώτη φορά την ετοιμότητα της κυβέρνησής της να αρχίσει να συζητά το λογαριασμό που η ΕΕ θέλει να επιβάλει. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός έκανε σαφή αλλαγή στη στάση της λέγοντας ότι «κανένα κράτος-μέλος δεν θα χρειαστεί να καταβάλει περισσότερες χρηματοδοτικές εισφορές ή να λάβει λιγότερη χρηματοδότηση εξαιτίας της αποχώρησης του ΗΒ. Η Βρετανία θα τιμήσει τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει κατά την περίοδο της ένταξής της».
Τα δικαιώματα των πολιτών
Προτεραιότητα της ΕΕ είναι η προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. Εκπεφρασμένη θέση της Ένωσης είναι ότι οι πολίτες της ΕΕ-27 στη Βρετανία πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι Βρετανοί πολίτες σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα δικαιώματα αυτά πρέπει να εφαρμόζονται αποτελεσματικά και να προστατεύονται με τον ίδιο τρόπο στη Βρετανία όπως και στην ΕΕ. Ο Μ. Μπαρνιέ αναφέρθηκε στις δηλώσεις της Τ. Μέι στη Φλωρεντία για το θέμα αυτό και επισήμανε ότι είναι ένα βήμα μπροστά, αλλά πρέπει τώρα να μεταφραστούν σε μια σαφή διαπραγματευτική θέση της βρετανικής κυβέρνησης. Σημειωτέον ότι απαιτείται πρόοδος στη συζήτηση ως προς το πεδίο εφαρμογής των δικαιωμάτων, στην οικογενειακή επανένωση, στην εξαγωγή δικαιωμάτων κοινωνικής πρόνοιας αλλά και στη διασφάλιση των πολιτών της ΕΕ έναντι περίπλοκων, χρονοβόρων και δαπανηρών διοικητικών διαδικασιών για τη θεμελίωση δικαιωμάτων στη Βρετανία.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου
Η ΕΕ υποστηρίζει ότι η συμφωνία αποχώρησης είναι μια «πράξη της Ένωσης» και επομένως εμπίπτει στην ευρεία αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Θέλει το ΔΕΚ να είναι ο απόλυτος εγγυητής των δικαιωμάτων των πολιτών και κάθε μεταβατικού καθεστώτος που παρέχει πρόσβαση στην ενιαία αγορά. Ο Μ. Μπαρνιέ τονίζει επίσης ότι η πρόσβαση στην ενιαία αγορά προϋποθέτει την αποδοχή των νόμων, κανονισμών και προτύπων της ΕΕ. Η Τ. Μέι, από την πλευρά της, έχει δεσμευθεί να εγκαταλείψει τη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Ο Βρετανός διαπραγματευτής Ντέιβιντ Ντέιβις αναφέρθηκε πρόσφατα σε «δημιουργικές λύσεις» για να παρακάμψει το πρόβλημα της ανάληψης υποχρεώσεων και πρότεινε «ευθυγράμμιση» των κανονισμών της ΕΕ και του ΗΒ αντί της βρετανικής συμμόρφωσης. Αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση το αποκαλεί «cherry-picking». Ενώ δηλαδή θέλει να έχει πρόσβαση στην ενιαία αγορά, «η Βρετανία θέλει να ανακτήσει τον έλεγχο, θέλει να υιοθετήσει τα δικά της πρότυπα και κανονισμούς», δήλωσε ο Μπαρνιέ. «Αυτό είναι απλά αδύνατον».
Ιρλανδία
Η Βρετανία κοινοποίησε πριν από αρκετές βδομάδες τις θέσεις της για την Ιρλανδία, που περιλαμβάνουν ορισμένα σημεία που είναι ασφαλώς θετικά όπως η διαφύλαξη της Συμφωνίας της Μ. Παρασκευής και του Κοινού Ταξιδιωτικού Χώρου. Τις θέσεις αυτές μοιράζεται και η ΕΕ. Αν και οι δύο πλευρές δήλωσαν ότι υπάρχει πραγματική πρόοδος προς μια συμφωνία που θα ελαχιστοποιεί τα προβλήματα κατά μήκος των ιρλανδικών συνόρων, αξιωματούχοι της ΕΕ προειδοποιούν ότι υπάρχουν ακόμη πολλά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν, ειδικά όταν πρόκειται για τη διατήρηση της συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής που έφερε ειρήνη στο νησί. Αναφερόμενος συγκεκριμένα στην ομιλία της Τ. Μέι στη Φλωρεντία, ο Ευρωπαίος διαμεσολαβητής επισήμανε ότι η Βρετανία δεν ξεκαθαρίζει ακόμα πώς προτίθεται να επιλύσει τα συγκεκριμένα προβλήματα που ανακύπτουν από την αποχώρησή της.
Τα επόμενα βήματα
Ως γνωστόν, το ΗΒ θα γίνει «τρίτη χώρα» στις 30/3/2019, ενώ μέχρι το Φθινόπωρο του 2018 θα πρέπει να έχει επιτευχθεί συμφωνία για το πλαίσιο αποχώρησής του από την ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις θα συνεχιστούν στις στις Βρυξέλλες, αν και το ενδεχόμενο να σημειώσουν αρκετή πρόοδο ώστε να ξεκινήσουν οι εμπορικές συνομιλίες φαίνεται όλο και πιο απομακρυσμένο. Υπενθυμίζεται ότι η Βρετανία αντιμετωπίζει μια κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής στα μέσα του μήνα, κατά την οποία οι ηγέτες των άλλων 27 χωρών θα αποφασίσουν αν έχει κάνει αρκετά ώστε να τις συνομιλίες για το διαζύγιο να διαδεχθούν οι συζητήσεις για το εμπόριο και για μια μελλοντική σχέση.