Την ιδιαίτερα ευαίσθητη ψυχολογική κατάσταση των ζευγαριών που δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδί με φυσιολογικό τρόπο και τις ανάγκες στήριξής τους πριν ή και αφότου αποφασίσουν να καταφύγουν στην εξωσωματική γονιμοποίηση μας αναλύει η Ψυχολόγογος Γνωσιακής – Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, Ροζίνα Παλαιολόγου.
Tα ζευγαρια που υποβαλλονται στη διαδικασια της εξωσωματικης γονιμοποιησης βρισκονται σε μια ιδιαιτερα ευαισθητη ψυχολογικη κατασταση, κατα τη διαρκεια της, δυσκολης και καποιες φορες μακροχρονιας, προσπάθειάς τους να αποκτησουν παιδι με φυσιολογικο τροπο. Πως διαμορφωνεται η ψυχολογια αυτων των ζευγαριων μεχρι να αποφασισουν να καταφυγουν στην εξωσωματικη γονιμοποιηση;
Υπογονιμότητα ονομάζεται η μη επίτευξη εγκυμοσύνης έπειτα από ένα χρόνο ελεύθερων ερωτικών επαφών μεταξύ ενός ζευγαριού. Πολύ συχνά αντιμετωπίζεται όπως μια συνθήκη «ασθένειας», όπου κάποιος υποψιάζεται ότι είναι «άρρωστος», αλλά αποφεύγει να πάει στο γιατρό. Το ζευγάρι που αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας αλλά δυσκολεύεται να το παραδεχτεί, θα καθυστερήσει να απευθυνθεί στον ειδικό. Όσο αποφεύγει να αναγνωρίσει τη δυσκολία, τόσο διογκώνεται το άγχος και η αμφιβολία σχετικά με το ενδεχόμενο πρόβλημα.
Όταν το ζευγάρι τελικά βρεθεί μαζί με τον θεράποντα ιατρό, τότε ξεκινά μία διαδικασία εξετάσεων, από τις οποίες αναμένεται να δοθεί διάγνωση και εν τέλει η κατάλληλη θεραπεία. Άνδρας και γυναίκα εξετάζονται εξίσου, καθώς υπάρχουν ίσες πιθανότητες στο να βρεθεί σε κάποιον απ’ τους δύο ή και στους δύο η αιτία που δυσκολεύει την προσπάθειά τους για τεκνοποίηση. Το ζευγάρι δοκιμάζεται συναισθηματικά σε όλα τα στάδια. Μια από τις πιο δύσκολες στιγμές που θα ζήσουν είναι η ανακοίνωση της διάγνωσης.
Για τη μεταξύ τους σχέση έχει μεγάλη βαρύτητα το ποιος θεωρείται «υπαίτιος» για το πρόβλημα. Οι ισορροπίες της σχέσης ανατρέπονται, ανάλογα σε ποιον αποδίδεται η ευθύνη, οι ρόλοι στη σχέση αλλάζουν. Ο δυνατός μπορεί να γίνει αδύναμος και ο αδύναμος υποδεέστερος. Ο φέρων το πρόβλημα αισθάνεται άτυχος, ανεπαρκής και θλιμμένος.
Άνδρες και γυναίκες έχουν διαφορετικές αντιδράσεις και στρατηγικές αντιμετώπισης. Εάν, για παράδειγμα, το πρόβλημα βρίσκεται στον άνδρα, οι συνήθεις αντιδράσεις και συναισθήματα του φύλου είναι η ενοχή, το αίσθημα αναξιότητας, η άρνηση στο μοίρασμα των συναισθημάτων του κι ενδεχομένως επικέντρωση σε άλλους τομείς της ζωής του, όπως η εργασία, με σκοπό τη συναισθηματική αποστασιοποίηση. Αντίθετα, η γυναίκα είναι από τη φύση της πιο υποχωρητική, ανεκτική και υποστηρικτική.
Το πένθος για το φαντασιακό παιδί…
Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα, στην περίπτωση που τους ανακοινωθεί η μη δυνατότητα δημιουργίας απογόνων με φυσιολογικό τρόπο, μπαίνουν σε μια ψυχολογία πένθους, της οποίας ο χρόνος και ο τρόπος εμφάνισης εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως το πόσο έχει επενδύσει το άτομο στην απόκτηση δικού του παιδιού, η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στο ζευγάρι, τα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του, ο βαθμός αυτοεκτίμησης και αυτοϊκανοποίησης από άλλους τομείς της ζωής.
Τα συνήθη στάδια που βιώνονται κατά τη διαδικασία του πένθους είναι:
1. Άρνηση και απομόνωση
Αμφιβολία. Το ζευγάρι ζητά και δεύτερη γνώμη γιατί δυσκολεύεται να αποδεχτεί την αλήθεια στα λεγόμενα του ιατρού, αμφισβητεί την ορθότητα των εξετάσεων.
Αυτοστιγματισμός, ντροπή.
Η αναβίωση των σκέψεων, των φράσεων και των εικόνων σχετικών με τη στιγμή της ανακοίνωσης της διάγνωσης, δυσκολεύει τα άτομα να συνεχίσουν, χωρίς απόσπαση την καθημερινότητά τους.
Απροθυμία μοιράσματος των συναισθημάτων και απομόνωση από κάθε πιθανό δίκτυο στήριξης.
2. Θυμός
Προς την οικογένεια, τους φίλους, το σύντροφο ή προς άλλους γονείς, και εκφράζεται με ευθύ τρόπο, υποδεικνύοντας τα λάθη των άλλων στην εγκυμοσύνη ή στην ανατροφή των παιδιών τους («κοίταξέ την είναι έγκυος και καπνίζει, είναι τόσο άδικο, εγώ δεν θα το έκανα ποτέ»).
Προς το πλαίσιο και τις υπηρεσίες της μονάδας γονιμότητας (δυσανασχετεί με τις ώρες που κλείνονται τα ραντεβού, με το κόστος της όλης διαδικασίας, με το ότι δεν βλέπει το σύμβουλο σε κάθε επίσκεψη).
3. Διαπραγμάτευση
Το ζευγάρι προσπαθεί να αλλάξει το «σενάριο», αλλάζοντας συμπεριφορές ακόμη και στις καθημερινές δραστηριότητες (καλύτερη διατροφή, άσκηση, εκκλησιασμός κ.α.).
4. Κατάθλιψη
Είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση της λύπης, ως μιας υγιούς αντίδρασης του ατόμου σε μια σημαντική αλλαγή στην αυτοεικόνα του, που θα απαιτήσει αναγνώριση, χρόνο και κατανόηση, και της κατάθλιψης ως μια εμμένουσα αντίδραση που θα χρειαστεί πιο εξειδικευμένη αντιμετώπιση. Οι απώλειες που προκύπτουν μπορεί να αφορούν την πίστη, τις δυνάμεις, τα όνειρα του ζευγαριού για το μέλλον, τη σεξουαλική του ζωή, την εγγύτητά του, στον ανδρισμό / τη θηλυκότητα, αίσθημα αποτυχίας σε ένα πολύ σημαντικό στόχο: να δημιουργήσουν οικογένεια.
5. Αποδοχή
Το άτομο δέχεται την απώλειά του και είναι έτοιμο να επενδύσει στο παρόν και να σχεδιάσει το μέλλον του. Μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε φάση της όλης διαδικασίας και να εκφραστεί με διάφορους τρόπους, όπως είναι η προοπτική δότη / δότριας, η υιοθεσία, η διακοπή των προσπαθειών ή το ξεκίνημα θεραπειών που στο παρελθόν είχαν απορριφθεί.
Αναζητήστε ευήκοα ώτα…
Στόχος της ψυχολογικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια θεραπείας γονιμότητας, είναι η μείωση του άγχους και του φόβου για το άγνωστο. Γι’ αυτό, ιδιαίτερης βαρύτητας είναι η ενημέρωση του ζευγαριού για τα στάδια της διαδικασίας και το τι συμβαίνει σε καθένα από αυτά.
Είναι σημαντικό το ζευγάρι να έχει γνώση και κατά συνέπεια να νιώθει ότι έχει έλεγχο σε όλο αυτό που συμβαίνει.
Το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο (CΒΤ) καθώς και οι τεχνικές χαλάρωσης (π.χ. σταδιακή νευρομυϊκή χαλάρωση, τεχνικές διαφραγματικής αναπνοής, νοητικές εικόνες), πέραν της αναγνωρισιμότητάς τους, έχουν επιδείξει αποτελεσματικότητα σε άτομα με θέματα γονιμότητας.
Ροζίνα Παλαιολόγου
Ψυχολόγογος Γνωσιακής – Συμπεριφοριστικής Θεραπείας
rozina.palaiologou@gmail.com