Οι αναποφάσιστοι, το κλασσικό πρόβλημα των περισσότερων εκλογικών αναμετρήσεων. Λίγη ώρα πριν ανοίξουν οι κάλπες ένας μεγάλος αριθμός ψηφοφόρων δηλώνει ότι δεν έχει αποφασίσει τι θα ψηφίσει. "Πρέπει ακόμη να ενημερωθώ", λέει στην Deutsche Welle μια 23χρονη φοιτήτρια Οικονομικών που ζει στην πόλη Τίλμπουργκ, μια μικρή πόλη με κατοίκους καθολικούς, γνωστή κάποτε για τη βιομηχανία μαλλιού. "Αυτές οι εκλογές είναι πολύ σημαντικές γιατί τώρα θα αλλάξουν πολλά πράγματα", συμπληρώνει. Η Ολλανδία πρόκειται να αποκτήσει νέο πρωθυπουργό.
Ο Μαρκ Ρούτε του κεντροδεξιού VVD (Κόμμα του Λαού για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία), ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός από το 2013, αποχωρεί. Επικεφαλής στο κόμμα είναι η Ντιλάν Γιεζιλγκόζ, κουρδικής καταγωγής. Εάν βγει πρώτη, ίσως αναδειχθεί σε και στην πρώτη γυναίκα πρωθυπουργό στη χώρα. Σε όλο το πολιτικό φάσμα υπάρχουν πολλά νέα πρόσωπα στο τιμόνι των μεγάλων κομμάτων. Επιπλέον, τρεις μεγάλες κομματικές δυνάμεις βρίσκονται δημοσκοπικά σε απόσταση αναπνοής η μία από την άλλη με πολύ πιθανό το ενδεχόμενο ευρέων συνασπισμών στο πολυκομματικό ολλανδικό σύστημα. Στην αυριανή ψηφοφορία τα πάντα είναι ανοιχτά.
Επιστροφή στο μέλλον με τον Πίτερ Όμτζιγκτ;
Ακόμα και όσοι δεν ψηφίζουν για πρώτη φορά, όπως ο 72χρονος βιβλιοθηκονόμος Ριν Βίσερς, δεν είναι απόλυτα βέβαιοι. Κι αυτός είναι αναποφάσιστος. Ταλαντεύεται ανάμεσα στην κεντροαριστερή συμμαχία των Πράσινων Αριστερών GroenLinks και του Εργατικού Κόμματος (PvdA), που καταλαμβάνει την τρίτη θέση, και του χριστιανοδημοκρατικού CDA, που θα υποστεί συντριβή. "Στην πραγματικότητα πιστεύω ότι θα ήταν καλό να έρθει μια πιο αριστερή κυβέρνηση μετά από τόσα χρόνια", δήλωσε στην DW. "Από την άλλη πλευρά το CDA περνάει πολύ δύσκολα, αλλά είναι ένα καλό κεντρώο κόμμα με μεγάλη κυβερνητική εμπειρία", λέει. Εκείνο που ξεχώρισε σε αυτήν την προεκλογική περίοδο είναι η εμφάνιση του Νέου Κοινωνικού Συμβολαίου (NSC), ένα κεντρώο κόμμα που ιδρύθηκε τον Αύγουστο από τον βουλευτή του CDA Πίτερ Όμτζιγκτ. Ο 49χρονος πολιτικός έγινε γνωστός συμβάλλοντας στην αποκάλυψη όλης της έκτασης του σκανδάλου των επιδομάτων τέκνων "toeslagenaffaire". Δεκάδες χιλιάδες γονείς κατηγορήθηκαν ψευδώς για απάτη. Κλήθηκαν μάλιστα πολλοί εξ αυτών να τα επιστρέψουν με καταστροφικές οικονομικές και προσωπικές συνέπειες. Σε αυτό το πλαίσιο συνεργάστηκε με βουλευτές διαφορετικών κομμάτων, αλλά η επιμονή του τον αποξένωσε από το κόμμα του, τον έκανε όμως αγαπητό στον κόσμο.
Κάποιος άλλος κάτοικος του Τίλμπουργκ, ο 67χρονος Μάαρτεν βαν ντεν Τίλααρτ, έχει ήδη αποφασίσει να ψηφίσει τον ΄Ομτσιγκτ. "Ο Πίτερ εκπέμπει κάτι το φρέσκο", δήλωσε στη DW ο πρώην τοπικός σύμβουλος του CDA μετά από συζήτηση μεταξύ των υποψηφίων του VVD και του NSC. "Είναι ένας έντιμος πολιτικός. Το έχουμε δει αυτό τα τελευταία χρόνια". Η Λέονι ντε Γιόνχε, πολιτική επιστήμων από το Πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν, δήλωσε στη DW ότι ο Όμτζιγκτ έχει δημιουργήσει ισχυρό προφίλ. „Παρακολουθεί πολύ στενά την κυβέρνηση, έχει ενεργή παρουσία στο Κοινοβούλιο κάνοντας τις σωστές ερωτήσεις, διαβάζει πολύ προσεκτικά και διεξοδικά έγγραφα και δεν εγκαταλείπει μέχρι να μάθει την απάντηση".
Το NSC που συστάθηκε μόλις τον Αύγουστο, βρίσκεται σήμερα πρώτο στις δημοσκοπήσεις μαζί με το VVD του Ρούτε με 18%, σύμφωνα με σφυφμομέτρηση του Politico, αν και ο Όμτζιγκτ έχει δηλώσει ότι δεν στοχεύει απαραίτητα ο ίδιος στον πρωθυπουργικό θώκο. "Τον εμπιστεύονται πάρα πολύ", λέει η ντε Γιόνχε. "Και εμείς στην Ολλανδίαβιώνουμε μια περίοδο δυσπιστίας απέναντι στους πολιτικούς μετά από όλα τα σκάνδαλα που έχουν συμβεί". Ο Πίτερ Όμτζιγκτ φαίνεται ικανός να ξαναφέρει την εμπιστοσύνη στους ανθρώπους πουν τον βλέπουν "ως ένα είδος λογικής εναλλακτικής λύσης στο κατεστημένο", όπως είπε χαρακτηριστικά η πολιτική επιστήμων.
Κατά του κατεστημένου αλλά χωρίς λαϊκισμό
Δεδομένων των προβλημάτων εμπιστοσύνης που αντιμετωπίζει η ολλανδική κοινή γνώμη, θα περίμενε κανείς ότι οι ψηφοφόροι θα στρέφονταν προς πρόσωπα που τοποθετούνται ως αουτσάιντερ της διεφθαρμένης ελίτ, ένα κλασικό δείγμα λαϊκισμού. Αλλά δεν συμβαίνει. Το ακροδεξιό λαϊκιστικό Κόμμα της Ελευθερίας PVV, με επικεφαλής τον αντι-ισλαμιστή Γκερντ Βίλντερς, είναι σήμερα τέταρτο στις δημοσκοπήσεις με 13%. Το ποσοστό είναι μεγαλύτερο από τα τελευταία αποτελέσματα το 2021, αλλά μικρότερο από το 2017. Το κόμμα του ΄Όμτζιγκτ δεν ανήκει στην ίδια κατηγορία, αν και ο ίδιος λανσάρεται ως εκπρόσωπος των απλών ανθρώπων. „Η ιδεολογία του NSC δεν είναι λαϊκιστική, αλλά αντιπροσωπεύει σε μεγάλο βαθμό ένα κίνημα που είναι δυσαρεστημένο με το καθιερωμένο πολιτικό σύστημα", δήλωσε ο Σίμον Ότγες από το Πανεπιστήμιο του Λάϊντεν.
"Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ο εξτρεμισμός και ο λαϊκισμός δεν πάνε απαραίτητα μαζί", πρόσθεσε δίνοντας άλλα ευρωπαϊκά παραδείγματα,όπως το κίνημα των Πέντε Αστέρων της Ιταλίας. Με παρόμοιο τρόπο βλέπει την κατάσταση και η ντε Γιόνχε: "Φαίνεται να ακολουθεί λαϊκιστική πορεία επειδή είναι κατά κάποιο τρόπο αντικαθεστωτικός, αλλά προέρχεται ωστόσο από το κατεστημένο". Το ενδιαφέρον σχετικά με τον Όμτζιγκτ έγκειται στο ότι έχει προσελκύσει ψηφοφόρους από την αριστερά, την κεντροδεξιά και την ακροδεξιά.
"Αυτό είναι που τον κάνει τόσο ισχυρό", λέει. „Η διακριτή θέση του Όμτζιγκτ στο πολιτικό σκηνικό συνέβαλε επίσης στο να επικρατήσει ένα πιο ήρεμο κλίμα στην προεκλογική περίοδο με μεγαλύτερη βαρύτητα στο περιεχόμενο". Σημειωτέον ότι οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές έγιναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας το 2021. "Τότε η εκστρατεία ήταν πολύ στοχευμένη, ο Ρούτε κατέβηκε χωρίς περιεχόμενο, αλλά με όχημα μόνο το πρόσωπό του λέγοντας ότι είναι ο κατάλληλος ηγέτης για να οδηγήσει ´αυτό το πλοίο μέσα από αυτή την κρίση´". Πέρα από το προσωπικό του στιλ το ακριβές πολιτικό στίγμα του ΄Όμτζιγκτ είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί. Είναι προς τα δεξιά στο μεταναστευτικό, αλλά περισσότερο προς τα αριστερά στο θέμα της κοινωνικής πρόνοιας. Σε πολλά ζητήματα κρατά διφορούμενη στάση, όπως υποστηρίζει η Λέονι ντε Γιόνχε, ίσως επειδή το κόμμα του είναι ακόμη πολύ νέο. Το προεκλογικό πρόγραμμα του NSC περιλαμβάνει προτάσεις περιορισμού της μετανάστευσης σε 50.000 άτομα το χρόνο, στο μισό περίπου από ότι το 2021. "Θέλουμε λιγότεροι άνθρωποι να έρχονται εδώ για άσυλο, σπουδές ή εργασία", αναφέρεται στο πρόγραμμα του κόμματος. Το NSC θέλει επίσης να χτίσει πολλές κατοικίες, ένα σημαντικό θέμα σε αυτές τις εκλογές, και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα κόστους ζωής για τις φτωχότερες οικογένειες.
Συνταγή για την Ευρώπη;
Με τις ευρωεκλογές στον ορίζοντα τον Ιούνιο του 2024 το μεγαλύτερο ερώτημα είναι αν η άνοδος του Πίτερ ΄Όμτζιγκτ μπορεί να σημαίνει κάτι για την ευρωπαϊκή πολιτική γενικότερα. Η υποστήριξη των λαϊκιστικών κομμάτων, κυρίως δεξιών αλλά και αριστερών, έχει αυξηθεί στην Ευρώπη. Οι πρόσφατες εκλογές στην Ιταλία και τη Σουηδίαεπιβεβαίωσαν αυτήν την τάση, με τους ακροδεξιούς Αδελφούς της Ιταλίαςκαι τους Σουηδούς Δημοκράτες να τα καταφέρνουν καλά. Δυστυχώς για όσους ελπίζουν σε κάποια πρόβλεψη, τόσο ο Σίμον Ότγες όσο και η Λέονι ντε Γιόνχε προειδοποιούν να μην θεωρηθεί η επιτυχία του Όμτζιγκτ προανάκρουσμα για την Ευρώπη γενικότερα. "Για μένα αυτή είναι μια ιστορία για έναν πολύ συγκεκριμένο Ολλανδό πολιτικό με ένα πολύ συγκεκριμένο πολιτικό στιλ", δήλωσε ο Ότγες. "Δεν είναι μια ιστορία που θα έχει καλή πορεία". Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι όλα τα σενάρια είναι πιθανά για μετά τις εκλογές. Η νέα ηγέτης του VVD κουρδικής καταγωγής Ντιλάν Γιεζιλγκόζ έχει δείξει μεγαλύτερη προθυμία να συνεργαστεί με τον Βίλντερς απ' ό,τι ο Ρούτε,για παράδειγμα, σημειώνει η ντε Γιόνχε με νόημα.
Η νεαρή φοιτήτρια Οικονομικών στο Τίλμπουργκ θεωρεί ότι σε αυτές τις εκλογές το διακύβευμα είναι μεγαλύτερο από ότι ήταν στις προηγούμενες επειδή θα βγει νέος πρωθυπουργός. Θα αφιερώσει πολύ περισσότερο χρόνο για να ενημερωθεί πριν ρίξει την ψήφο της αυτή τη φορά, λέει. "Είμαι επίσης πολύ περίεργη για το αποτέλεσμα, όλα είναι ανοιχτά και δεν νομίζω ότι ξέρει κανείς την έκβαση, "μοιάζει συναρπαστικό στην πραγματικότητα".