Το πανεπιστήμιο και η Περιφερειακή Βιβλιοθήκη της Βόννης (ULB) γιορτάζουν την επιστροφή περισσότερων από 600 τόμων που είχαν χαθεί από τη συλλογή της κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ανάμεσά τους υπάρχουν πολυάριθμα ιστορικά έργα μεγάλης πολιτιστικής και υλικής σημασίας, όπως μεσαιωνικά και σύγχρονα χειρόγραφα, ιστορικοί χάρτες, σπάνιες εκτυπώσεις του 15ου αιώνα και πολυάριθμα έγχρωμα βιβλία απεικόνισης σπάνιων πετεινών.
Είναι η πιο σημαντική επιστροφή χαμένων βιβλίων στη 200ετή ιστορία της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης της Βόννης και μία από τις μεγαλύτερες μοναδικές επιστροφές αντικειμένων που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Πολέμου ή και της μεταπολεμικής περιόδου.
Τα πιο αξιοσημείωτα αντικείμενα που επιστρέφονται στο ULB, όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση του Οίκου Sotheby's, περιλαμβάνουν:
- ένα χειρόγραφο του "Comoediae" του Terenz, του 13ου αιώνα,
- ένα πλούσια διακοσμημένο χειρόγραφο βιβλίο προσευχής του 17ου αιώνα,
- το εκκολαπτήριο Opusculum de Herone et Leandro που τυπώθηκε κάπου μεταξύ 1495 και 1497 στη Βενετία από τον διάσημο Βενετσιάνο Aldus Manutius και
- ένα από τα πρώτα βιβλία που εκτυπώθηκαν σε ελληνικά γράμματα.
Επιπλέον, στον επαναπατρισμό περιλαμβάνεται μια μεγάλη συλλογή βιβλίων με πετεινά, πολλά από τα οποία προέρχονται από τη βιβλιοθήκη του διάσημου ταξιδιώτη Maximilian zu Wied ενώ το πιο πολύτιμο βιβλίο πετεινών είναι του John James Audubon. Οι τόμοι του Audubon αποτελούν σχέδια που τυπώθηκαν σε 7 τόμους στη Νέα Υόρκη μεταξύ 1840 και 1844.
Η Ανακάλυψη
Η Charlotte Miller, Book and Manuscripts Specialist του Οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο δήλωσε: "Το 2017, μια μεγάλη Βελγική ιδιωτική συλλογή, συμπεριλαμβανομένου σημαντικών βιβλίων και μεσαιωνικών χειρόγραφων, προσφέρθηκε στον Οίκο Sotheby's για να δημοπρατηθεί. Ωστόσο, όταν έφτασαν τα αντικείμενα στα κεντρικά μας στο Λονδίνο, γρήγορα παρατηρήσαμε ότι πολλές ετικέτες και μερικοί από τους τίτλους στις σελίδες είχαν αφαιρεθεί. Ήταν σαφές ότι στο παρελθόν είχαν γίνει προσπάθειες να συγκαλυφθεί η προέλευση της συλλογής.
Έτσι λοιπόν ξεκινήσαμε μια έρευνα για να ανακαλύψουμε την πραγματική τους προέλευση. Χρησιμοποιώντας τα μοναδικά μεσαιωνικά χειρόγραφα ως σημείο εκκίνησης, η έρευνά μας διασταυρώθηκε με τα στοιχεία της Απογραφής Ζημιών του Πανεπιστημίου της Βόννης. Εν συνεχεία, χάρη στα εξαιρετικά στοιχεία που μας παρείχε το Πανεπιστήμιο, αντιστοιχήσαμε με σχετική ευκολία όλα τα χαμένα βιβλία από την βιβλιοθήκη.
Κάθε χρόνο, τα τμήματα αποκατάστασης και εξειδίκευσης του Οίκου μας εξετάζουν περίπου 15.000 μεμονωμένα αντικείμενα τα οποία περιλαμβάνουν έργα ζωγραφικής, έργα τέχνης, βιβλία και χειρόγραφα, τα οποία διατίθενται προς πώληση στις ευρωπαϊκές δημοπρασίες μας. Κατά μέσο όρο, μόνο μερικές δωδεκάδες αντικείμενα χρειάζονται περαιτέρω προσοχή και συνήθως οι περιπτώσεις αποκατάστασης αφορούν μόνο μεμονωμένους πίνακες ζωγραφικής. Επομένως, ο συγκεκριμένος επαναπατρισμός δεν είναι απλά μια συνηθισμένη επιστροφή για τον Οίκο Sotheby's."
Η εξαφάνιση
Το πως τα αντικείμενα της συλλογής βρήκαν τον δρόμο τους προς το Βέλγιο δεν είναι σαφές, ωστόσο οι ενδείξεις δείχνουν ότι τα πήραν Βέλγοι στρατιώτες την περίοδο μετά το τέλος του πολέμου. Ο επιμελητής των χειρόγραφων και ιστορικός βιβλίων του ULB, Δρ Michael Herkenhoff, δήλωσε σχετικά: "Πολλοί πολύτιμοι τόμοι αποθηκεύτηκαν την περίοδο μεταξύ 1946 και 1950 σε μια δεξαμενή στη Βόννη και μπορεί να εκλάπησαν κατά την περίοδο της βελγικής κατοχής στην περιοχή".
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το πανεπιστήμιο της Βόννης και η κρατική βιβλιοθήκη έχασε μέχρι και 180.000 τόμους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλά βιβλία καταστράφηκαν στον βομβαρδισμό που κατέστρεψε το κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου στις 18 Οκτωβρίου 1944. Αλλά χάθηκαν ακόμη και από τις αποθήκες, όπου πολλά βιβλία είχαν φυλαχθεί ως προληπτικό μέτρο για να προστατευθούν από τις επιπτώσεις του πολέμου, ενώ ένας άγνωστος αριθμός άλλων αντικειμένων εξαφανίστηκαν στο τέλος του πολέμου και στην αμέσως μετά μεταπολεμική περίοδο. Ακόμη και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί το αν καταστράφηκαν ή υπάρχουν ακόμα.
Η επανάκτηση των εν λόγω αντικειμένων ακολουθεί την επιστροφή άλλων τεσσάρων βιβλίων που έγιναν την τελευταία δεκαετία μιας και ο Michael Herkenhoff του ULB υπενθυμίζει: "Στην βιβλιοθήκη επεστράφη ένα βιβλίο το 2011 και άλλα τρία βιβλία το 2018. Όλα τους είχαν αφαιρεθεί από Αμερικανούς στρατιώτες στο τέλος του πολέμου, η επιστροφή στην πρώτη περίπτωση έγινε από τον ίδιο τον στρατιώτη ενώ στη δεύτερη περίπτωση επεστράφησαν τα βιβλία από τους κληρονόμους. "
Ο επαναπατρισμός
Η επιστροφή των βιβλίων έγινε σε σύντομο χρονικό διάστημα ενώ ακολούθησε η υπογραφή μιας αμοιβαίας συμφωνίας με την διευκόλυνση και την υποστήριξη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Länder και του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών του κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας.
Ο διευθυντής του ULB, ο Δρ Meyer-Doerpinghaus, δήλωσε σχετικά: "Η υποδειγματική συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε αυτό το ζήτημα είναι υποδειγματική. Έχουμε κάθε λόγο να αναγνωρίσουμε επίσημα την επιστροφή των αντικειμένω χωρίς προβλήματα και ελπίζουμε ότι αυτό το παράδειγμα θα κάνει τη διαφορά".
Ο επαναπατρισμός γιορτάστηκε σε επίσημη τελετή στο ULB την Πέμπτη 11 Απριλίου.